Từ nghịch cảnh đến hành trình gắn bó với mây tre

Sinh năm 1953, trong một gia đình có truyền thống 7 đời làm nghề mây tre đan, cậu bé Nguyễn Văn Trung sớm gắn bó với hình ảnh sợi mây, tre và tiếng đan lách cách.

Sinh ra khỏe mạnh như bao đứa trẻ khác, nhưng khi lên lớp 4, Trung bắt đầu có những dấu hiệu bất thường. Bác sĩ chẩn đoán cậu mắc bệnh viêm xương, khiến cơ thể yếu dần và hành trình học tập dang dở.

Năm 16 tuổi, sau một cơn bạo chân phải của Trung bị teo khiến việc đi lại và sinh hoạt hàng ngày vô cùng khó khăn.

Nhưng nghịch cảnh không thể quật ngã chàng trai trẻ. Với nghị lực phi thường, ông bắt đầu rèn giũa, tỉ mỉ học cách vót nan, uốn mây, nâng cao tay nghề, tạo nên những chiếc khay, rổ tinh xảo.

Tuổi trẻ, ông Trung luôn trăn trở làm sao để nghề mây tre không mai một và có thể ứng dụng khoa học hiện đại.

Chính khát vọng ấy đã dẫn ông đến một bước ngoặt lớn. Năm 1976 - một năm sau ngày đất nước thống nhất, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung ấp ủ một ý tưởng táo bạo mà chưa ai từng nghĩ đến là đan chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh bằng mây tre.

“Tôi cảm thấy hạnh phúc khi được bày tỏ lòng kính yêu Bác Hồ qua nghề đan mây tre truyền thống của làng", ông Trung tâm sự.

Hành trình ấy không thể thiếu người đặc biệt – thầy Lê Phúc Lộc (Nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội). Ông Lộc đã nhìn ra tố chất tạo hình trong cậu bé Trung. Ông tỉ mỉ hướng dẫn Trung về “nghề tạo dáng” – nền tảng quan trọng để làm nên những bức chân dung bằng mây tre đầy thần thái.

Không lâu sau, bức chân dung Bác Hồ được ông Trung thực hiện đã xong. Đó là một bức ảnh chính diện, với ánh nhìn điềm đạm, trầm tĩnh.

“Lúc ấy còn non tay, nhiều chi tiết chưa thật ưng ý”, ông Trung bồi hồi nhớ lại.

Chăm chút cho từng tác phẩm, thả hồn vào từng sợi mây

Tính đến nay, nghệ nhân Nguyễn Văn Trung đã tạo ra hơn 200 bức chân dung Bác Hồ bằng mây tre, mỗi bức là một câu chuyện, một tấm lòng thành kính.

Từ bức chân dung đầu tiên với ánh nhìn điềm đạm, đến hình ảnh Bác cưỡi ngựa trong chiến dịch Điện Biên Phủ đầy khí chất, mỗi tác phẩm đều được ông tỉ mỉ thực hiện, có khi mất nhiều tuần liền để hoàn thiện.

Cái khó nhất, theo ông Trung không phải là kỹ thuật đan, mà là lột tả được thần thái của Bác.

"Ánh mắt của Bác trong từng hoàn cảnh lại mang thần thái khác nhau - lúc hiền từ, lúc cương nghị, lúc trầm ngâm. Tôi phải trăn trở, tháo ra, tháo vào, bởi nghề này không như vẽ, lỗi một luộc thôi là coi như bỏ luôn”.

Những bức chân dung ấy đã vượt ra khỏi ngôi nhà nhỏ ở Phú Vinh, đến với các gia đình, tổ chức. Ông Trung đã tặng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và nhiều đơn vị khác.

"Có những dịp mọi người đặt hàng đan nhiều, tôi tháo cả những bức tranh treo trong nhà để gửi đi, rồi lặng lẽ đan lại. Điều quan trọng không phải giữ tác phẩm cho riêng mình, mà là đưa hình ảnh Bác đến gần hơn với mọi người", ông Trung nói.

Nhận thấy nghề mây tre có cơ hội hồi sinh khi thế giới ưa chuộng sản phẩm thân thiện với môi trường, từ những năm 2007, ông tất tả ngược xuôi đi từ Bắc vào Nam, từ miền Trung đến miền Tây, để truyền dạy và vận động giữ nghề.

Các thị trường như Nhật Bản, châu Âu, Mỹ ngày càng chuộng sản phẩm mây tre Việt Nam, từ khay, đũa đến các món đồ mỹ nghệ tinh xảo. “Ở Paris, người ta nhìn đồ mây tre là nhận ra ngay Việt Nam, vì nó gắn với hình ảnh cây tre, với văn hóa Việt", ông tự hào nói.

Để đảm bảo nghề được lưu truyền, từ năm 2007, ông Trung thành lập trung tâm dạy nghề chuyên nghiệp, tự tay biên soạn giáo trình được Tổng cục Dạy nghề và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội phê duyệt.

Đặc biệt, ông mở rộng dạy nghề cho cả người khuyết tật – từ khiếm thị, khiếm thính đến những người mất tay chân. Với mỗi học viên, ông thiết kế giáo trình riêng, không chỉ truyền nghề mà còn trao hy vọng, giúp họ tìm thấy ánh sáng từ chính đôi tay mình.

Với nghệ nhân Nguyễn Văn Trung, mây tre không chỉ là nghề, mà là văn hóa, bản sắc và cái hồn của dân tộc. Những chiếc giỏ, khay, lồng bàn tưởng chừng giản đơn, nhưng trong mắt ông là câu chuyện của quê hương, là ký ức về làng quê Việt. Chính sự mộc mạc ấy đã đưa mây tre Việt Nam ra thế giới, không bằng chiêu trò quảng bá, mà bằng giá trị nội tại.

Ở tuổi xế chiều, ông vẫn miệt mài với từng sợi mây, lặng lẽ đan, không chỉ những bức chân dung Bác Hồ mà cả khát vọng giữ gìn nghề truyền thống.

Dưới mái nhà nhỏ ở Phú Vinh, ông bước đi khập khiễng nhưng vững chãi, như cách ông đã vượt qua mọi khó khăn để sống trọn với đam mê.

Nghệ nhân Nguyễn Văn Trung là minh chứng sống động cho tinh thần “tàn nhưng không phế".

×