Nguyên Bộ trưởng Bộ NNPTNT Cao Đức Phát nói về sản xuất giảm phát thải, "đổi mới phải có nông dân và doanh nghiệp"

Tại Hội nghị công bố Đề án "Sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025-2035, tầm nhìn đến 2050", vừa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường vừa tổ chức mới đây, TS Cao Đức Phát - Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai cho rằng, để Đề án triển khai hiệu quả, cần phải điều chỉnh cơ sở hạ tầng tương ứng với yêu cầu chuyển đổi và áp dụng các kỹ thuật số, KHCN, từ đó giảm phát thải, tăng năng suất.

"Đầu tư hạ tầng và nền tảng số, ứng dụng KHCN"

Nhiều năm qua, ngành nông nghiệp đã đầu tư, xây dựng hệ thống thủy lợi tương đối hoàn chỉnh để phục vụ ngành trồng trọt, nhất là là trồng lúa. Nhưng muốn Đề án triển khai đạt hiệu quả một cách rộng rãi, cần phải tiếp tục hoàn thiện hệ thống thủy lợi.

"Khi muốn chuyển đổi sang các cây trồng khác, có giá trị gia tăng cao hơn và phát thải thấp thì đồng thời cũng phải có hạ tầng tương ứng", ông nói.

Theo ông, muốn hay không muốn kế hoạch mang tính "tầm nhìn", từ đó huy động nguồn lực cho quá trình biến đổi rất rộng lớn trên phạm vi toàn quốc.

Từ 7 nhóm vấn đề được đưa ra trong kế hoạch hành động thực hiện Đề án ông Phát cho rằng cần phải có những giải pháp về chính sách- đây là giải pháp rất quan trọng. "Suy cho cùng mọi công cuộc đổi mới đều phải có nông dân và doanh nghiệp thực hiện".

Bên cạnh đó, cần phải có sự tham gia sâu rộng hơn của cả xã hội, các viện, trường, các tổ chức đoàn thể... và người tiêu dùng thì mới tạo nên sự chuyển đổi sâu rộng.

Chúng ta phải làm cho nông dân, doanh nghiệp thấy được lợi ích nhưng đồng thời những khó khăn, vướng mắc của họ cũng phải được tháo gỡ. Trong đó, ưu tiên tháo gỡ trong việc áp dụng các tiến bộ kỹ thuật mới.

Theo nguyên Bộ trưởng, tiến bộ cách mạng khoa học kỹ thuật đang diễn ra và đặt ra rất nhiều yêu cầu mới, hàng ngày, hàng giờ xuất hiện vật tư nông nghiệp thế hệ mới, giống mới, trí tuệ nhân tạo, thiết bị số... vì vậy, chúng ta phải tạo được hành lang pháp lý, từ đó, nhanh chóng ứng dụng vào sản xuất kinh doanh, mang lại hiệu quả cao hơn.

Đây là vấn đề cần phải làm kỹ, sát hơn để đáp ứng yêu cầu đang thay đổi rất nhanh chóng của khoa học kỹ thuật. Và vấn đề này thuộc thẩm quyền của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong đó, thực hiện chính là Cục Trồng trọt và BVTV.

Theo Nguyên Bộ trưởng Cao Đức Phát, có 2 hướng để thực hiện mục tiêu đề ra.

Một là, chuyển đổi từ những cây trồng, hoạt động phát thải cao sang các cây trồng, hoạt động phát thải thấp.

Hai là, cần có đánh giá sâu hơn về tiềm năng giảm phát thải, tăng hấp thu carbon để thông tin, hướng dân nông dân và doanh nghiệp thực hiện.

Cũng theo ông Phát, nông nghiệp của Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới. Nguồn lực về đất đai để mở rộng địa bàn sản xuất nông nghiệp gần như không còn. Trong khi đó, diện tích đất lúa đang giảm mạnh, kéo theo lao động nông nghiệp cũng giảm nhanh. Trong 10 năm qua lao động nông nghiệp đã giảm 1 triệu người- chủ yếu lao động chính.

Ông Phát cho rằng, tăng trưởng của bất cứ ngành nào đều phụ thuộc vào nguồn lực về tài nguyên, trong nông nghiệp, đó là đất đai, lao động, đầu tư, các yếu tố về KHCN, kỹ năng của người lao động...

Đất đai và lao động xu hướng đang giảm, do vậy, ngành nông nghiệp phải rất nhanh chóng tiếp cận, nắm bắt, làm chủ KHCN để đưa vào sử dụng, vận hành. Đặc biệt, các tiến bộ có liên quan đến công nghệ sinh học và công nghệ số, trí tuệ nhân tạo.

Đánh giá tại rất nhiều các diễn đàn, nông nghiệp thế giới đang bước vào cuộc cách mạng mới - "cuộc cách mạng lần thứ 4", hay còn gọi là "cách mạng nông nghiệp thông minh". Ông Phát cho hay, trước xu thế này, Việt Nam "cần có cuộc cách mạng đó". Phải làm cách mạng thì mới đáp ứng được yêu cầu đặt ra của ngành nông nghiệp trong giai đoạn mới.

Nòng cốt của KHCN nông nghiệp là công nghệ sinh học kết hợp với công nghệ số và trí tuệ nhân tạo- đó là tương lại của ngành nông nghiệp. "Chúng ta cần làm rõ hơn những nội dụng có liên quan đến KHCN trong kế hoạch hành động. KHCN không chỉ là xây dựng những gói kỹ thuật giảm phát thải mà phải có tầm nhìn rộng hơn, chiến lược hơn, căn cơ hơn".

Mọi sự chuyển đổi trong nông nghiệp đều mất rất nhiều thời gian. Việt Nam mất 15 năm để thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Và đến nay đã thành công, ngăn đà suy giảm, nông nghiệp tăng trưởng trở lại, bình quân 5 năm tăng trưởng trên 3%, nâng cao thu nhập cho nông dân; yếu tố phát triển bền vững được gia cố. Giai đoạn mới cần tiếp tục nâng cao bằng KHCN.

Nói rộng hơn về công tác khuyến nông, nguyên Bộ trưởng cho rằng, phải thay đổi và tạo cuộc cách mạng trên nền tảng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo. Trên thế giới và ngay ở nước ta hàng ngày xuất hiện những công nghệ rất mới cho phép truyền tải, hướng dẫn, hỗ trợ nông dân hiệu quả hơn.

Tập trung vào nhóm cây trồng chủ lực, không dàn trải

Yếu tố được nhiều bên quan tâm, về hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định và cơ sở dữ liệu thống nhất (MRV), theo nguyên Bộ trưởng là yêu cầu cấp thiết. Việt Nam cần sớm xây dựng khung pháp lý để các viện, trường và cả khu vực tư nhân có thể tham gia, nhằm bảo đảm tính khoa học, minh bạch nhưng với chi phí hợp lý.

Cùng với đó, truyền thông phải “đi trước một bước”, giúp nông dân hiểu rõ và sẵn sàng thay đổi tập quán canh tác. “Truyền thông không chỉ để tuyên truyền, mà còn là công cụ giúp người dân, doanh nghiệp và chính quyền cùng nhìn về một hướng”, ông nói và nhấn mạnh rằng nhận thức đúng chính là nền tảng của mọi hành động.

Cuối cùng là yếu tố thị trường, TS Cao Đức Phát cho rằng đây là “câu hỏi đầu tiên cần được khơi thông”. Nếu chỉ dừng ở khâu kỹ thuật đầu vào mà chưa hình thành được thị trường cho nông sản carbon thấp hoặc tín chỉ carbon thì nỗ lực giảm phát thải sẽ khó bền.

Việt Nam cần làm mạnh hơn về thương mại hóa sản phẩm xanh, thu hút doanh nghiệp trong nước, FDI và các tổ chức quốc tế cùng tham gia để hình thành chuỗi giá trị mới. Ông dẫn chứng, năng suất và sản lượng nông sản của Việt Nam hiện đã vượt xa nhu cầu 100 triệu dân, do đó “sản phẩm phải được bán với giá tốt, giúp người nông dân sống được bằng nghề thì mới gọi là thành công”.

Về tổ chức thực hiện, TS Cao Đức Phát cho rằng cần tập trung vào nhóm cây trồng chủ lực, không dàn trải. Lúa vẫn là trọng tâm, chiếm hơn một nửa diện tích trồng trọt và 40% tổng phát thải nông nghiệp. Bên cạnh đó, cà phê, lĩnh vực đã có nền tảng từ Dự án VnSAT và giá trị xuất khẩu lớn, cũng nên được lồng ghép. Các cây trồng khác như ngô, sắn và cây ăn quả cũng nằm trong nhóm ưu tiên, vì 5 nhóm cây này chiếm tới 70% diện tích gieo trồng toàn quốc.

Theo ông, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nên đóng vai trò kiến tạo, xây dựng bộ công cụ, hướng dẫn kỹ thuật và cơ chế khuyến khích để địa phương, doanh nghiệp, nông dân có thể chủ động tham gia. Khi được trao quyền và có động lực rõ ràng, các địa phương sẽ phát huy tính sáng tạo, tạo ra những mô hình chuyển đổi phù hợp với điều kiện tự nhiên và xã hội của mình.

"Nguồn lực cho chuyển đổi có thể đến từ nhiều kênh khác nhau, nhưng quan trọng nhất và bền vững nhất vẫn là nông dân và doanh nghiệp - những người trực tiếp làm ra của cải. Khi họ nhìn thấy lợi ích, trồng trọt giảm phát thải sẽ không còn là khẩu hiệu, mà trở thành lựa chọn tự nhiên”, nguyên Bộ trưởng Cao Đức Phát nói.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết, mục tiêu của Đề án, đến năm 2035 sẽ góp phần giảm ít nhất 15% lượng phát thải khí nhà kính so với năm cơ sở 2020 và tầm nhìn tới năm 2050, 100% diện tích các loại cây trồng chủ lực áp dụng quy trình kỹ thuật canh tác theo hướng giảm phát thải.

Ngoài ra, xây dựng cơ sở dữ liệu số hóa về phát thải trong trồng trọt, tích hợp với hệ thống giám sát quốc gia; xây dựng và phổ cập nhãn hiệu “Phát thải thấp” cho các ngành hàng nông sản chủ lực.

Tại địa phương, mỗi tỉnh, thành sẽ triển khai ít nhất 1-2 mô hình sản xuất trồng trọt giảm phát thải có thể nhân rộng, thí điểm tối thiểu 15 mô hình canh tác đủ điều kiện phát triển tín chỉ carbon. Hệ thống dữ liệu phát thải sẽ được đồng bộ với Hệ thống đăng ký quốc gia.

Ngành sẽ đào tạo tối thiểu 3.000 cán bộ kỹ thuật, khuyến nông, nông dân và doanh nghiệp; xây dựng ít nhất 5 bộ tài liệu truyền thông nhằm nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi sản xuất theo hướng phát thải thấp.

×