Những "nghĩa địa" xe ô tô điện ở Trung Quốc

Ngoại ô thành phố Hàng Châu, thủ phủ tỉnh Chiết Giang – Trung Quốc những ngày nắng nóng của mùa hè năm 2023, người ta nhìn thấy hàng trăm thậm chí hàng nghìn chiếc xe ô tô điện bị bỏ lại, các chiếc xe xuống cấp dần dần, ngập chìm xung quanh là cỏ dại và rác rưởi.

Theo thống kê, tại ít nhất khoảng 6 thành phố của Trung Quốc, người ta nhìn thấy lượng lớn xe ô tô điện tương tự bị bỏ hoang. Tại khu vực ngoại ô của Hàng Châu, nhiều chiếc xe đã bị bỏ mặc dưới trời mưa nắng lâu đến nỗi nhìn thấy cây mọc từ trong khoang lái. Nhiều chiếc xe ô tô điện khác bị người chủ bỏ mặc trong tâm lý vội vàng đến nỗi vẫn còn nhiều con gấu bông ở trên xe.

Những cảnh tượng đang diễn ra trước mắt không khỏi khiến người ta nhớ đến nhiều "núi" xe đạp chất đống sau cơn sốt chia sẻ xe đạp năm 2018, khi đó hàng triệu chiếc xe đạp đã bị vứt xuống sông và các bãi xe bỏ hoang. Trước đó không lâu là khoảng thời gian tăng trưởng bùng nổ của nhiều doanh nghiệp xe đạp lớn như Ofo hay Mobike.

Lần này, quá nhiều xe ô tô điện bị bỏ hoang như vậy sau khi các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ chia sẻ xe thất bại, hoặc bởi chủ sở hữu của các chiếc xe trên không còn cần dùng đến chúng nữa sau khi các hãng xe liên tiếp tung ra mẫu xe ô tô điện sau tốt hơn mẫu trước, chi phí hợp lý và đi được quãng đường xa hơn.

Nó nhắc người ta nhớ về tình trạng thừa mứa thường xảy ra khi dòng vốn đổ dồn đầu tư vào một ngành đang tăng trưởng nóng, cũng như nó có bị coi như "tượng đài" cho diễn biến không mấy lạc quan của ngành vận tải bằng xe điện trong vài năm trở lại đây.

Khoảng một thập kỷ trước đây, nhờ vào chính sách trợ cấp dồi dào từ chính phủ Trung Quốc, hàng trăm hãng xe ô tô trăn khắp Trung Quốc, kể cả hãng xe lớn có lịch sử lâu năm hay hãng xe khởi nghiệp, đều đổ tiền vào hoạt động sản xuất xe điện. Ban đầu, họ sản xuất ra những loại xe chỉ đi được quãng đường quá ngắn, ước tính chỉ 100km với mỗi lần sạc.

Dòng xe kiểu này chỉ phù hợp để các công ty sở hữu ứng dụng gọi xe mua về và cho tài xế thuê. "Ở thời điểm ban đầu của thị trường ô tô điện Trung Quốc, số lượng xe giao chủ yếu được thúc đẩy bởi các công ty sở hữu ứng dụng gọi xe. Chỉ có số ít khách hàng tư nhân mua chúng", theo chuyên gia cao cấp về ngành ô tô tại công ty tư vấn JSC Automotive – công ty tư vấn có văn phòng tại Thượng Hải và Stuggart – ông Young Huang. 

Nhu cầu từ các công ty kinh doanh dịch vụ chia sẻ xe đã tăng trưởng tốt từ thời điểm đó đến giờ. Trung Quốc hiện đang đứng đầu thế giới về dịch vụ xe điện sạch. Năm ngoái, Trung Quốc sản xuất ước tính khoảng 6 triệu chiếc ô tô điện hoặc điện lai xăng, tương đương chiếm khoảng 1/3 tổng lượng xe tiêu thụ tại nội địa nước này.

Trung Quốc chiếm khoảng 60% tổng lượng xe ô tô điện của toàn thế giới đồng thời có nền tảng trạm sạc quy mô lớn nhất trên thế giới. Hạ tầng này được xây dựng chủ yếu bằng tiền hỗ trợ từ chính phủ.

Tuy nhiên sự phát triển như vũ bão này cũng gây ra nhiều hậu quả. Nhiều doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ chia sẻ xe từng sử dụng rất nhiều ô tô điện giờ đây đã phá sản. Số lượng doanh nghiệp sản xuất xe điện tại Trung Quốc vì vậy cũng giảm theo, hiện chỉ còn khoảng 100 doanh nghiệp, giảm đáng kể so với con số khoảng 500 vào năm 2019.

"Những nghĩa địa xe ô tô điện" này là hậu quả tất yếu của quá trình phát triển chóng mặt đó. Cũng phải kể đến việc bỏ xe điện sau thời gian sử dụng quá ngắn như vậy làm giảm đi lợi ích môi trường mà lẽ ra nó mang lại so với xe xăng. Ngoài ra, đó cũng thực sự lãng phí khi mà pin xe điện bị vứt bỏ vẫn còn chứa nhiều nguyên tố quý có thể tái sử dụng như nickel, lithium hay cobalt, những loại nguyên tố kim loại có giá trị cao và hoàn toàn có thể được quay vòng sử dụng.

Xe ô tô điện đã bắt đầu bị vứt bỏ thành đống ở thành phố Hàng Châu từ năm 2019, dần dần số lượng xe bị bỏ ngày một nhiều hơn, dựa trên những hình ảnh vệ tinh và quan sát thông thường.

Trước năm 2020, các dòng xe ô tô điện tại Trung Quốc chủ yếu có kích cỡ nhỏ và chất lượng thấp. Các loại xe này không hấp dẫn với người tiêu dùng vốn đã quá quen với những chiếc xe động cơ đốt trong với hình dáng lịch sự, bóng bẩy.

Để khuyến khích người dân sử dụng xe điện, vào cuối thập niên 2000 chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu cung cấp chương trình trợ cấp ước tính khoảng 60.000 nhân dân tệ, tức khoảng 8.400USD/phương tiện đi lại, đồng thời hạn chế việc sở hữu xe chạy xăng tại nhiều thành phố lớn của Trung Quốc. Nhiều hãng xe ô tô tài trợ tiền hoặc sáng lập một số ứng dụng chia sẻ xe, và rồi sau đó cũng chính thức kinh doanh xe điện.

Giữa thập niên 2010, Trung Quốc tăng cường khuyến khích sử dụng xe điện bằng hệ thống tín dụng chấm điểm các hãng xe ô tô, các hãng được cộng điểm nếu sản xuất xe điện và bị phạt nếu sản xuất xe tiêu thụ nhiều nhiên liệu.

Theo khẳng định của Fitch Ratings vào năm 2021, trước đây nhiều doanh nghiệp mở ra công ty kinh doanh dịch vụ chia sẻ xe như một cách để giải quyết lượng xe điện tồn mà người dân không mua.

Nhiều công ty thậm chí đã gian dối để lấy tiền trợ cấp bằng cách công bố khống số liệu về số lượng xe sản xuất ra. Nhân dân Nhật báo vào năm 2016 ước tính hàng chục doanh nghiệp đã gian dối để thu về ít nhất 1,3 tỷ USD tiền trợ cấp từ chính phủ.

Bắc Kinh đã ngừng mọi chương trình hỗ trợ cho xe ô tô điện vào năm 2019, nhiều doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ chia sẻ xe vì quá bất ngờ với thay đổi chính sách mới đã không thể tồn tại được, kết quả xe bị bỏ hoang hàng loạt. Từ đó, những "nghĩa địa xe" bắt đầu hình thành và thu hút sự quan tâm của cộng đồng mạng cũng như truyền thông Trung Quốc.