Nhắc đến núi rừng Tây Bắc, không thể không nhắc đến hoa ban. Hàng ngàn đời nay, hoa ban đã mặc nhiên đi vào đời sống văn hóa, tâm linh của đồng bào Thái.

Hoa ban có năm cánh xòe thành hình quạt, với nhiều sắc màu như ban tím, ban trắng, ban đỏ, nhưng phổ biến nhất vẫn là hoa ban trắng.

Vào khoảng cuối tháng 2 đầu tháng 3 hàng năm, trên những cánh rừng, trong các bản làng hay trên những con phố của vùng cao Tây Bắc, hoa ban nở trắng trời, trắng đất. Từng chùm ban trắng bao phủ cả thung sâu rồi lại leo vút lên cao bồng bềnh như mây vắt ngang đỉnh núi, điểm những chấm trắng muốt lên nền trời xanh thẳm.     

Theo già làng Lò Văn Chiến, bản Cò Nòi, xã Cò Nòi, huyện Mai Sơn (Sơn La) chia sẻ: Năm nay ông đã ngoài 60 tuổi, từ khi sinh ra, lớn lên ông và những người dân trong bản đã gắn liền với cây hoa ban. Hoa ban không chỉ là một loài hoa đẹp, đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, khi những cánh hoa ban bung nở cũng là lúc đồng bào dân tộc Tây Bắc chuẩn bị cho một vụ mùa gieo trồng trên nương.

Trước kia do phương tiện thông tin còn hạn chế, việc nắm bắt thông tin dự báo về thời tiết không được thuận tiện như bây giờ. 

Để biết, cũng như năm được khoảng thời gian gieo trồng những cây trên nương, những người nông dân vùng cao Tây Bắc phải bám vào thiên nhiên, quan sát những thay đổi của các loại cây mọc tự nhiên trên rừng, đặc biệt là sự thay đổi của cây hoa ban.

"Khi hoa Ban nở, những người nông dân như chúng tôi chuẩn bị cuốc, chuẩn bị cày lên nương dọn cỏ khô. Lúc những quả hoa ban cuối cùng rụng xuống đất, thời điểm này cũng là lúc người nông dân bắt đầu gieo các loại cây trồng trên nương. Lúc này vào khoảng tháng 4, thời tiết bắt đầu thay đổi, trời bắt đầu đổ những cơn mưa. Có mưa, đất mới ẩm người nông dân tra hạt ngô, hạt lạc trên nương mới mọc lên và sống được"- ông Chiến lý giải.

Trong cộng đồng dân tộc Thái Tây Bắc, vẫn còn lưu giữ nhiều câu chuyện kể về sự tích hoa ban. Cách kể và tên nhân vật của các truyện tuy có khác nhau, nhưng đều giống nhau ở chỗ dùng hoa ban làm biểu tượng cho sự thủy chung trong tình yêu đôi lứa.

"Từ xa xưa cũng có rất nhiều truyền thuyết kể về hoa ban như chuyện chàng Khum – Nàng Ban và nhiều chuyện khác nữa. Chuyện kể về tình yêu của đôi trai gái dù bị cha mẹ ngăn cấm nhưng vẫn một lòng chung thủy son sắt. Chính vì vậy hoa ban có màu trắng tinh khiết của cô gái và màu tím thủy chung của tình yêu lứa đôi. Hoa ban tượng trưng cho người con gái Thái, biểu tượng của tình yêu đôi lứa, đồng thời là sự hiếu thảo và biết ơn trân trọng", ông Chiến nói.

Bà Quàng Thị Lan, xã Hua La, thành phố Sơn La, chia sẻ: Đối với đồng bào người Thái, cây ban có rất nhiều công dụng, vỏ cây ban dùng nhuộm vải chàm giữ được màu bền đẹp; hoa và lá ban sao vàng hạ thổ, là vị thuốc quý trị chứng ho khan hoặc viêm họng rất tốt; quả cây ban bóc lấy hạt luộc hoặc nấu cũng rất ngon; búp ban non cũng là món ăn quen thuộc của người Thái.

Mùa ban nở hàng năm cũng là dịp để đồng bào Thái Tây Bắc tổ chức nhiều lễ hội như: Xên bản, xên mường, Then Kin Pang hay lễ hội Hoa Ban...

Bà con dùng hoa ban để trang trí làm đẹp và chế biến các món ẩm thực, dâng lễ cầu mùa, cầu phúc và gửi gắm vào đó những ước vọng lớn lao về một cuộc sống thanh bình, no ấm nơi bản mường.

×