Trao đổi với PV Dân Việt về chủ trương nghiên cứu sáp nhập tỉnh, Tiến sĩ, kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam bày tỏ ủng hộ chủ trương mà Đảng nêu ra. Tuy nhiên, vấn đề sáp nhập, chia tách tỉnh cần phải xem xét kỹ lưỡng, nhất là trong bối cảnh hiện nay cho dù rất cần thiết và cấp bách nhưng phải thực hiện một cách bài bản, phải kế thừa kinh nghiệm thời gian qua và đặc biệt là phải được sự đồng thuận của dân và tuân thủ cơ sở pháp lý cao nhất là Hiến pháp.

Sáp nhập tỉnh theo liên kết vùng

Thưa ông, là người từng tham gia vào dự thảo quy hoạch phân vùng kinh tế - xã hộ, ông có thể nói rõ hơn về việc tại sao hiện nay chúng ta lại có 6 vùng như hiện nay?

- Khi thảo luận cũng có nhiều ý kiến khác nhau, có ý kiến đề nghị chia cả nước thành 7 vùng, có ý kiến đề nghị điều chỉnh đưa tỉnh này, tỉnh kia vào vùng khác so với trước.

Tuy nhiên, qua xem xét kỹ lưỡng các yếu tố về diện tích, dân số, văn hóa, thổ nhưỡng, vị trí địa lý và giá trị truyền thống văn hóa, lịch sử, Quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Quốc hội thông qua quyết định phân cả nước làm 6 vùng kinh tế - xã hội.

Bao gồm: Vùng Trung du và miền núi phía Bắc, Vùng Đồng bằng sông Hồng, Vùng Bắc Trung bộ và Duyên hải miền Trung, Vùng Tây Nguyên, Vùng Đông Nam bộ và Vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Vậy khi thực hiện sáp nhập tỉnh theo định hướng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư hiện nay thì chúng ta cần xem xét đến mối liên kết vùng được không?

- Chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội đến năm 2030 mà Đại hội Đảng lần thứ XIII vừa rồi đã đề ra, đó là phát triển phải đồng đều giữa các vùng, phát triển quốc gia, nhưng trong đó có những tỉnh là động lực, là trọng tâm.

Như vậy, rõ ràng sáp nhập tỉnh thì phải xem xét đến việc đó có tạo ra được động lực phát triển hay không, có liên kết thuận lợi hay không.

Ví dụ như hệ thống hạ tầng đã kết nối chưa để lan tỏa giữa khu vực này với khu vực khác; yếu tố về điều kiện văn hóa, điều kiện địa chất, thủy văn, vùng núi, biên giới, hải đảo có giống nhau không… 

Tất cả những yếu tố này đều tác động đến mối quan hệ liên kết vùng.

Chúng ta phải nghiên cứu những vùng trong tương lai và xác định rõ vai trò của đơn vị tỉnh mới như thế nào trong phát triển vùng đó. Nó là động lực hay chỉ là một tỉnh hỗ trợ.

Nhìn từ Quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch 6 vùng kinh tế, có thể xem xét nghiên cứu phương án sáp nhập các tỉnh lại cho phù hợp.

Những tỉnh nằm trong vùng kinh tế có nhiều mối liên kết, tương đồng với nhau về kinh tế, văn hóa, địa lý, truyền thống lịch sử, nếu sáp nhập lại với nhau thì cũng phù hợp.

Ví dụ khi mở rộng địa giới hành chính Thủ đô Hà Nội, lúc đầu xây dựng 4 phương án mở rộng khác nhau. Sau khi xem xét kỹ lưỡng các phương án, tính đến mối liên kết và yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới, Trung ương, Quốc hội quyết định hợp nhất toàn bộ Hà Tây, huyện Mê Linh (Vĩnh Phúc) và 4 xã thuộc huyện Lương Sơn, Hòa Bình vào Hà Nội.

Khi đó cũng có ý kiến đặt vấn đề nhập Mê Linh và 4 xã của Lương Sơn, Hòa Bình vào làm gì? Nhưng trước yêu cầu phát triển thì nhập vào là phù hợp. Đơn cử như việc nhập huyện Mê Linh giúp Hà Nội thúc đẩy phát triển kinh tế, đô thị, gắn với Cảng hàng không cửa ngõ quốc tế Nội Bài.

Đồng thuận của dân là một yếu tố rất quan trọng

Ngoài yếu tố vùng hay diện tích, dân số thì khi nghiên cứu sáp nhập tỉnh chúng ta cần phải lưu ý vấn đề gì nữa, thưa ông?

- Việc sáp nhập, mở rộng chia tách tỉnh là một vấn đề trong quá trình phát triển của Việt Nam đã diễn ra không ít lần. Có những lúc chúng ta có 31 tỉnh, sau nâng lên 38, 53, 61, 64 và hiện còn 63 tỉnh, thành phố, sau khi mở rộng địa giới hành chính TP.Hà Nội vào năm 2008.

Như vậy, việc chia tách tỉnh này không phải là mới, nhưng cần phải xem xét đồng bộ các yếu tố phát triển.

Trước hết, phải xem xét hệ thống cơ cấu tổ chức chính quyền địa phương đã được xác định trong Hiến pháp. Chúng ta đã có Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959, Hiến pháp 1980, Hiến pháp 1992 và hiện nay là Hiến pháp 2013.

Theo quy định của Hiến pháp, chúng ta đã tổ chức lại cơ cấu hành chính của cả nước, trong đó có những lúc đặt ra những điều rất mới, rất phù hợp. Nhưng cũng có một số quy định mặc dù trong Hiến pháp có, nhưng chưa được Quốc hội và người dân đồng thuận. 

Ví dụ, chúng ta đặt ra vấn đề có khu tự trị hoặc khu hành chính kinh tế đặc biệt trong Hiến pháp 1992, nhưng cuối cùng thì nhân dân thấy không cần phải tạo ra khu hành chính kinh tế đặc biệt.

Mới nhất, sau khi có Hiến pháp 2013, đến năm 2016, Quốc hội đã có Nghị quyết 1211 để hướng dẫn thực hiện việc phân chia đơn vị hành chính của cả nước. Trong đó có một số tiêu chí mà chúng ta quan tâm như: dân số; diện tích; tác động của đơn vị hành chính cấp tỉnh tạo thuận lợi để liên kết phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, gắn kết với vùng; về truyền thống văn hóa xã hội...

Khi gọi là một tỉnh, thành phố, thì phải gắn kết với yếu tố văn hóa, đặc biệt là văn hóa truyền thống. Có những lúc chúng ta nhập tỉnh nhưng đã gặp khó khăn trong việc xác định tên gọi nên không được ủng hộ rồi chúng ta lại tách ra. Như vậy, yếu tố truyền thống văn hóa gắn liền với lịch sử phát triển của cả nước Việt Nam là rất quan trọng.

Như vậy, các phương án về sáp nhập tỉnh đưa ra cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, thận trọng, không chỉ căn cứ về quy mô dân số, diện tích mà còn phải tính đến nhiều yếu tố khác như văn hóa, truyền thống lịch sử, tính liên kết vùng, cũng như yêu cầu phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới, phù hợp với nguyện vọng của người dân.

Ông vừa nói đến sự đồng thuận của người dân. Trong Hiến pháp của chúng ta cũng đã xác định sự đồng thuận của người dân và phải theo trình tự nhất định. Vậy khi sáp nhập tỉnh thì tiếng nói của người dân có vai trò thế nào?

- Hiến pháp 2013 quy định, việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân. Hiện nay trình tự như thế nào thì phải đảm bảo đúng và phải nghiên cứu đến việc này.

Thời gian qua chúng ta đã có nhiều bài học kinh nghiệm về cải cách đơn vị hành chính, có những đề xuất khi đem ra lấy ý kiến rộng rãi nhân dân nhưng không nhận được sự đồng thuận dẫn đến không thể thực hiện được.

Đơn cử như vừa rồi, tại Hà Nội, khu vực quận Hoàn Kiếm là một điển hình. Cụ thể, quận Hoàn Kiếm thuộc diện phải sáp nhập vì quy chiếu theo các tiêu chí của Nghị quyết 35 của Quốc hội, quận này không đủ tiêu chí về diện tích. Theo quy định, mỗi quận phải có diện tích tối thiểu 35km², dân số 150.000 người. Quận Hoàn Kiếm dù đủ tiêu chí về dân số nhưng chỉ đạt 15% chỉ tiêu về diện tích (5,35km2).

Tuy nhiên, trong phương án sắp xếp của UBND TP.Hà Nội, TP cho rằng không nên sáp nhập quận Hoàn Kiếm vì nhiều lý do. Trong đó, người dân cho rằng quận Hoàn Kiếm là quận trung tâm hành chính, chính trị, kinh tế và văn hóa của TP.Hà Nội. Quận có địa giới hành chính ổn định, hình thành trước năm 1945, có bề dày truyền thống lịch sử, văn hóa… gắn với truyền thống lịch sử hình thành của thành Đại La, Thăng Long, Đông Đô...

Như vậy, có thể khẳng định rằng việc nghiên cứu chia tách tỉnh cùng với việc nghiên cứu đơn vị các hành chính nói chung như cấp huyện, cấp xã, chúng ta phải nghiên cứu đồng bộ các tiêu chí và quan trọng là phải xác lập trình tự đầy đủ, đặc biệt phải lấy ý kiến rộng rãi của nhân dân tại địa phương sáp nhập. Trên cơ sở đó Quốc hội xem xét và quyết định.

Đồng thuận của dân là một yếu tố rất quan trọng, chúng ta phải tuân thủ cơ sở pháp lý cao nhất là Hiến pháp nên dù vấn đề sắp xếp các địa giới hành chính hiện nay đang rất cần thiết và cấp bách trong kỷ nguyên mới nhưng chúng ta cần phải tuân thủ cơ sở pháp lý cao nhất là Hiến pháp đó đảm bảo được sự đồng thuận của người dân.

Hiện nay một số người có ý kiến cho rằng phải sửa đổi Hiến pháp trong quá trình sáp nhập tỉnh, ý kiến của ông thế nào?

- Hiến pháp là cơ sở pháp lý quan trọng nhất. Điều 110 Hiến pháp năm 2013 quy định: Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố thuộc tỉnh; thành phố trực thuộc Trung ương chia thành quận, huyện, thị xã và đơn vị hành chính tương đương; huyện chia thành xã, thị trấn; thị xã và thành phố thuộc tỉnh chia thành phường và xã; quận chia thành phường; đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập. Khoản 2 Điều 110 quy định: "Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định.

Như vậy, có thể khẳng định Hiến pháp 2013 cho phép chúng ta nhập, chia tách địa giới hành chính, nhưng phải theo trình tự, thủ tục và quan trọng nhất là phải lấy ý kiến nhân dân địa phương.

Về tiêu chí, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính. Theo đó, tiêu chuẩn của tỉnh có 3 tiêu chí quan trọng. Một là, quy mô dân số: Tỉnh miền núi, vùng cao từ 900.000 người trở lên; tỉnh ở khu vực khác từ 1.400.000 người trở lên. Hai là, diện tích tự nhiên: tỉnh miền núi, vùng cao từ 8.000km2 trở lên; tỉnh khu vực khác từ 5.000km2 trở lên. Ba là, số đơn vị hành chính cấp huyện trực thuộc có từ 11 đơn vị trở lên, trong đó có ít nhất 1 thành phố hoặc 1 thị xã.

Như vậy, cần dựa trên các tiêu chí này. Riêng với tiêu chí về số đơn vị hành chính, cần căn cứ trên kết quả triển khai việc sắp xếp cấp huyện, xã. Nếu sáp nhập tỉnh mà không tuân thủ tiêu chí hiện hành thì Quốc hội cần phải thay đổi tiêu chí cho phù hợp.

Vai trò của Quốc hội là rất quan trọng trong việc sáp nhập tỉnh, do vậy cần phải có đầy đủ thông tin cho các đại biểu trước khi bấm nút thông qua.

Hiện nay có một số chuyên gia thì đang đề nghị thay đổi Hiến pháp. Tuy nhiên phải thấy rõ rằng, không phải chỉ vì sắp xếp tỉnh nên mới thay đổi Hiến pháp mà bởi những vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội và nhiều vấn đề khác. Những lần thay đổi Hiến pháp trước đây là Đại hội của chúng ta có những sự thay đổi rất lớn.

Xin cảm ơn ông!

×