Trực tiếp Toạ đàm "DN xuất khẩu cá tra, ba sa chủ động trước thách thức từ các vụ kiện Phòng vệ thương mại"

 Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): Các biện pháp chính sách để phổ biến tuyên tuyền có 3,4 đề án như anh Dũng nói. Giúp DN có nhận thức về PVTM. Như chúng ta thống nhất đó là thực tế không tránh được nên cần nhận biết để sống chung hiệu quả, khi xảy ra có biện pháp ứng phó như vậy việc tuyên truyền cần duy trì như ngành cá tra, basa đang làm. 

Ngay từ vụ việc đầu tiên thì các bộ ngành, hiệp hội, các liên đoàn,… nhận diện được rằng, do chúng ta thiếu hiểu biết nên bị động, từ đó việc phổ biến tuyên truyền mạnh mẽ hơn. Hơn nữa, các chính sách PVTM ngày càng thay đổi và diễn biến theo định hướng lớn hơn. Chúng ta tiếp tục phải thay đổi và việc phổ biến tuyên truyền vẫn phải tiếp tục. Với ngành thủy sản nói chung, cá tra và basa nói riêng, không có khuyến nghị cụ thể, nhưng cũng xin lưu ý, PVTM như chúng ta từng biết sẽ không còn như vậy nữa, chúng ta phải ứng phó với những điểm mới. 

Chống lẩn tránh thuế cũng sẽ là câu chuyện phức tạp trong thời gian tới, chứ kể các biện pháp khác trong quá trình tố tụng,… DN phải làm quen với điều đó. Về thị trường, ngành thủy sản tập trung xuất khẩu vào 1, 2 thị trường có thể là rủi ro. Nhưng, nỗ lực đa dạng hóa thị trường thì với các thị trường khác cũng có thể có các biện pháp PVTM nhưng dù vậy rủi ro sẽ giảm khi chỉ phụ thuộc vào 1 thị trường. 

Ngoài ra, PVTM các nước có thể khác nhau, chúng ta phải luôn trong tâm thế tìm hiểu, không chủ quan để có thể ứng phó với PVTM từ các nước Từ bài học của ngành thủy sản – bài học kinh nghiệm tốt về PVTM đó là, trong lúc tập trung phát triển thị trường đồng thời chuẩn bị sẵn sàng nguy cơ PVTM và các nguy cơ khác để giữ được thị trường xuất khẩu. 

Các DN cần phải có chuẩn bị bài bản và lâu dài, ứng phó nhất thời không làm được như chuẩn hóa chuỗi quy trình cho sản xuất, sổ sách kế toán,… chúng ta phải làm thường xuyên chứ không đợi đến lúc bị kiện, có nguy cơ mới chuẩn bị. Kể cả tiền bạc, ngay lập tức theo vụ kiện ở Mỹ, chi phí rất tốn kém, nếu DN không có chuẩn bị lúc đó sẽ bị bất ngờ và không thể xoay sở kịp. Ngoài ra, còn phải chuẩn bị về con người, phải có đào tạo nhất định đối với nhân sự trong DN. 

Phối hợp là không thể tránh khỏi, vì PVTM không phải của 1 doanh nghiệp mà là của ngành. Cuối cùng, từ bài học cá tra, cá basa bị kiện PVTM không có nghĩa là hết đường, như qua rà soát có thể giảm thuế xuống 0%. Điểm nữa, có cơ hội le lói trong các vụ kiện PVTM thì sao? Như sau vụ kiện đình đám trong quá khứ về PVTM, nhiều người dân Mỹ đã biết đến cá tra, cá basa của Việt Nam.

Ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương: Với những thành công trong việc chủ động trước các vụ kiện PVTM của ngành thuỷ sản hiện nay, bài học thành công và kinh nghiệm xương máu của ngành này là bài học tham khảo cho các ngành, các lĩnh vực khác. Trong các rà soát hàng năm, rà soát chi phí sản xuất, chi phí lao động trong sản xuất của doanh nghiệp đang rất lớn. 

Đối với hàng nông lâm thuỷ sản, có sự tham gia của rất nhiều người nông dân, lao động nhỏ lẻ. Sản xuất đầu vào và chế biến đều là người nông dân, doanh nghiệp nhỏ, họ chưa quen dùng hoá đơn, tổ chức quản lý theo đúng quy định theo yêu cầu của nước ngoài. Khi bị kiện, chúng ta phải chứng minh chi phí, các yếu tố quản liên quan đến sản xuất sẽ là yếu tố thành công trong phản biện các điều tra, cáo buộc. 

Từ năm 2002, chúng ta chưa có thói quen sản xuất chi tiết theo đúng quy định, đúng thực tiễn quốc tế. Số liệu không đầy đủ nên khi bị cáo buộc và kết luận điều tra, chúng ta chịu mức thuế rất cao. Qua các bài học từ những năm 2000, sản xuất, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam đã thay đổi, doanh nghiệp, người dân đã quyết tâm tổ chức lại, chúng ta chứng minh được sản xuất từ người đầu tiên đến người cuối cùng nên chúng ta có bài học cho nhiều ngành. 

Ví dụ như mật ong, sở dĩ bị áp thuế cao, do tổ chức sản xuất chưa đúng yêu cầu, đặc biệt là hồ sơ, chứng từ, khi xuất khẩu, ứng phó với kiện PVTM thì yếu tố sản xuất rất quan trọng. Trong bối cảnh các vụ kiện PVTM gia tăng, cần theo dõi kim ngạch xuất khẩu sang thị trường khác vì một nguyên nhân là do kim ngạch tăng nhanh, tăng nhanh thời gian dài, đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy các vụ kiện PVTM có thể xảy ra với nhiều hình thức khác nhau, mang tính bảo hộ hơn. 

Kim ngạch xuất nhập khẩu không chỉ là số lượng mà còn là chất lượng, tính chất, đặc điểm của chuỗi sản xuất của chúng ta. Với thuỷ sản thì ít nhập, nhưng không phải không nhập, hiện nay tôm chúng ta nhập rất nhiều, Hoa Kỳ cũng đã điều tra tôm nhập khẩu sang nước này và sau đó chúng ta ứng phó, giải trình và chứng minh được xuất xứ từng lô hàng. Đây là bài học xướng máu, quý báu. Khi năng lực chế biến gia tăng, cần kiểm tra kỹ nguyên liệu có bị điều tra không, nếu có thì đặc biệt cần lưu ý. 

Bối cảnh hiện nay, thị trường khác nhau, chúng ta cần chú ý, đa dạng hoá thị trường là tối quan trọng, bởi nếu tập trung nhiều, lại đang có xu hướng PVTM gia tăng thì chúng ta sẽ bị suy giảm số lượng xuất khẩu lớn, thậm chí ảnh hưởng đến sự tồn tại của doanh nghiệp, đặc biệt lưu ý. 

Về phía Bộ Công Thương, hiện nay chúng tôi được Chính phủ giao quản lý Nhà nước về hỗ trợ doanh nghiệp, hiệp hội. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành hàng loạt Quyết định như Quyết định 1659, Quyết định 824 và Quyết định 317… nhằm xây dựng hành lang chính sách, hướng dẫn cơ quan Nhà nước, hiệp hội, doanh nghiệp để xây dựng các cảnh báo sớm, cung cấp thông tin, hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng kỹ năng, biện pháp để nâng cao năng lực, chủ động thích ứng trước các vụ kiện PVTM của cơ quan quản lý Nhà nước, các hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): Theo thống kế WTO không có thống kê riêng thủy sản mà có thống kê chung đối với các sản phẩm theo Chương 03 của Biểu thuế. Theo thống kê trong quá khứ, chúng tôi có yếu tố thuận và không thuận. Trong quá khứ, ngành thủy sản hay các sản phẩm trong Chương 03 của Biểu thuế, may mắn không phải là đối tượng của nhiều vụ kiện phòng vệ thương mại. 

Tôi lấy ví dụ, đối với chống phá giá, các vụ kiện đối với các sản phẩm thủy sản chỉ chiếm 0,2% tổng số các vụ kiện có. Hay đối với các vụ kiện chống trợ cấp, tự vệ cũng chỉ chiếm 1,2%. Nhưng cũng có yếu tố không thuận, đó là thủy sản chúng ta lại có mức độ tập trung xuất khẩu quá cao. Thị trường xuất khẩu lớn nhất của chúng ta là Hoa Kỳ và Trung Quốc - đây lại là các nước nằm trong top đầu về việc sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại. 

Thủy sản của chúng ta chỉ có một vài vụ nhưng đều tập trung ở Hoa Kỳ. Hoặc Trung Quốc là nằm thứ 7 trên thế giới về sử dụng các biện pháp phòng vệ, hiện họ chưa áp dụng với chúng ta nhưng không có nghĩa là sau này sẽ an toàn trong tương lai. Tôi xin lưu ý, hiện tại đâu đó chúng ta hơi chủ quan. 

Đó là xu hướng phòng vệ thương mại cuối 2021, đầu năm 2022 có vẻ giảm sau giai đoạn tăng vọt từ 2017 - 2020. Việc giảm này làm cho đâu đó, có ý kiến cho rằng đây không còn là nguy cơ, nhưng chúng ta chưa để ý đến câu chuyện giảm trong giai đoạn qua là phần nào đó bị đứt chuỗi cung ứng tác động đến dòng chảy hàng hóa nên có thể đâu đó giảm, không tăng lên. 

Nhưng lại gia tăng vụ kiện chống lẩn tránh, mà chúng ta cần chú ý đến việc này. Bởi chúng ta ở một vài "người hàng xóm", tập trung của cả nghìn các biện pháp phòng vệ thương mại. Trong năm tới, kinh tế thế giới được dự báo là khó khăn. Khó khăn này được xử lý bằng biện pháp chính sách hoặc bằng các hành động của các ngành sản xuất nội địa của các nước nhập khẩu. 

Họ khó khăn có thể sử dụng các biện pháp này. Nên mặc dù, trong quá khứ, thủy sản tương đối yên tâm, số lượng không quá lớn ở trong các thị trường. Nhưng trong thời gian sắp tới có những cảnh báo khá nghiêm trọng không chỉ là thị trường lớn mà ở tất cả các thị trường chúng ta có xuất khẩu phải chú ý chuyện này.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI): Trước hết, điều tra về CO bản chất là xuất xứ để chống lẩn tránh thuế. Chúng ta bị vạ lây vì sử dụng nguyên phụ liệu của những đối tượng bị áp thuế từ các nước bị áp thuế. Đối với ngành thủy sản, nguy cơ bị kiện lẩn tránh thuế không quá lớn vì chúng ta tương đối tự chủ về nguyên liệu và sản xuất. 

Thế nhưng, không có nghĩa là ngành thủy sản "miễn dịch" trước các nguy cơ này. Ngành thủy sản đang gia tăng chế biến mạnh nhưng nguồn chế biến không tăng tương ứng do đó chúng ta phải tăng nhập khẩu. Từ đó, có thể tạo ra nguy cơ bị điều tra chống lẩn tránh thuế. Với chống bán phá giá, không phải ngành nào có lợi thế về chi phí thấp, giá thành rẻ mới có nguy cơ, mà bất cứ ngành nào cũng có thể đối mặt với nguy cơ này. 

Thậm chí, nước nhập khẩu còn lạm dụng các biện pháp đó. Tôi còn nhớ trong vụ điều tra đầu tiên các DN cá tra, cá basa còn rất bỡ ngỡ và cảm thấy bức xúc rằng "mình đâu có bán phá giá để chiếm lĩnh thị trường", nhưng thực tế nước nhập khẩu lạm dụng biện pháp đó thì DN không làm gì DN cũng bị kiện. Thị trường lớn không công nhận chúng ta là nền kinh tế thị trường, nên luôn luôn bị kiện và bị áp thuế cao. 

Có một điểm như anh Dũng đã nhấn mạnh, năng lực cạnh tranh của ngành thủy sản được cải thiện nhanh chóng. HIện ngành thủy sản là đối thủ đáng gờm cửa bất kỳ nguồn cung thủy sản nào ở bất cứ thị trường nào, thậm chí đe dọa với nguồn cung nội địa của nước nhập khẩu. 

Chúng ta không làm gì, không bán phá giá vẫn bị kiện như bình thường. Vì vậy, câu chuyện ở đây là chúng ta phải "sống chung với lũ", chấp nhận nó. Chúng ta phải luôn sẵn sàng đối mặt với các biện pháp PVTM, theo dõi sát tình hình để không bị bắt ngờ, có chiến lược kháng kiện phù hợp, hiệu quả. Ngành thủy sản là ngành vô địch trong hội nhập, ứng phó với PVTM, là tấm gương cho các ngành khác.

Ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương: Số lượng vụ việc các vụ việc phòng vệ thương mại gia tăng nhanh gần đây, đặc biệt từ 2016 - 2017 đến nay. Theo ước tính cứ 2 tuần có 1 vụ phòng vệ thương mại mới từ nước ngoài. Bên cạnh những vụ việc mới, các quốc gia vẫn tiếp tục rà soát lại các vụ điều tra từ năm trước đó. 

Ví dụ, các vụ điều tra cá tra, tôm của Việt Nam diễn ra từ năm 2001, 2002 nhưng đến nay họ vẫn rà soát. Theo tôi, có 3 nguyên nhân chính giải thích vì sao các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại diễn ra ngày càng nhiều và trở thành xu hướng. Nguyên nhân thứ nhất và cũng là lớn nhất đó chính là năng lực và khả năng xuất khẩu của Việt Nam ngày càng tốt hơn. Đặc biệt từ năm 2016 đến nay chúng ta thực hiện mở cửa, tham ra nhiều Hiệp định thương mại song phương trên thế giới. 

Và quá trình hội nhập, mở cửa, tạo ra cho chúng ta nhiều cơ hội để thâm nhập thị trường mới và được hưởng nhiều lợi thế như: Chúng ta được cắt giảm thuế, thậm chí cắt giảm 100%, rồi chuyển giao công nghệ tích cực… Đặc biệt, kim ngạch xuất khẩu nước ta liên tục tăng. Đến thời điểm hiện tại, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đã đạt mốc kỷ lục 700 tỷ USD, là một trong những quốc gia tốc độ tăng trưởng cao nhất thế giới, cùng với đó là năng lực khả năng cạnh tranh rất lớn. 

Chính vì thế sức ép cạnh tranh tại các nước nhập khẩu cao hơn. Theo đó, để bảo vệ mình, nhiều doanh nghiệp nước ngoài đã kiến nghị điều tra hàng xuất khẩu của ta. Đó có thể coi là một thực tế - một trong những tác động tiêu cực của quá trình nhập. Nhờ hội nhập mà chúng ta nhận được nhiều tích cực, nhưng trong đó cũng có tiêu cực! 

Nguyên nhân thứ 2, trước tác động của dịch Covid, nhiều nước nhiều ngành gặp khó khăn, chính vì thế nhiều nước họ có nhiều biện pháp bảo vệ ngành trong nước, ngành công nghiệp nền tảng, có thể liên quan đến an ninh quốc gia như ngành thép, vì thế họ có nhiều biện pháp ngăn chặn nhập khẩu họ sẽ sử dụng nhiều biện pháp phòng vệ thương mại.

Yếu tố thứ 3, đó là một số nước có nền kinh tế lớn có nền cạnh tranh, họ sẽ định hình lại chuỗi cung ứng, rộng hơn là các liên kết kinh tế. Đặc biệt là các thị trường xuất khẩu lớn của chúng ta, họ kiểm tra chặt chẽ hơn về nguồn nguyên liệu. Chính vì vậy, trong năm 2022, trong các biện pháp phòng vệ thương mại mới, chống lẩn tránh thuế tương đối lớn. Vì thế, chúng ta cần lưu ý, khi nhập nguyên liệu từ các nước khác.

Ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương: Ngành thủy sản là minh chứng rõ nét nhất trong các ngành tận dụng cơ hội của các hiệp định thương mại. Mặc dù phải đối mặt với rào cản về PVTM hay vệ sinh an toàn thực phẩm nhưng chúng ta dần dần thích nghi, đạt kết quả tích cực. 

Cụ thể, ngay từ khi đầu ký kết hiệp định thương mại với Hoa Kỳ, xuất khẩu tăng nhanh. Thế nhưng, ngay lập tức đối mặt với điều tra chống bán phá giá với 1 cuộc điều tra PVTM với cá tra, cá basa và 3 cuộc với tôm. Như vậy, tổng cộng có 4 cuộc điều tra đối với ngành thủy sản của Việt Nam. 

Trong 4 cuộc, cuộc điều tra năm 2013 và năm 2019 về chống trợ cấp và lẩn tránh không bị áp thuế. Các bộ ngành như Bộ Công thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, cùng các DN đều đồng hành phối hợp ứng phó trước, trong quá trình điều tra và rà soát hành năm. Trong các trường hợp thấy các cuộc điều tra của Hoa Kỳ có vi phạm các quy định hiệp định thương mại, chúng ta dám đưa các vụ việc ra giải quyết tranh chấp tại WTO. 

Đến nay, có 5 vụ được đưa ra giải quyết tranh chấp, có 4 vụ thuộc ngành thủy sản, 3 vụ việc có kết quả tích cực. Trong suốt quá trình Hoa Kỳ điều tra rà soát hàng năm, các DN đã có nhiều kinh nghiệm trong ứng phó với PVTM. Như năm 2002, 2003 nhiều DN còn bỡ ngỡ, có phần e dè thậm chí thất vọng khi theo đuổi hội nhập nhưng gặp phải rào cản thương mại. 

Tuy nhiên, sau khi tìm hiểu và phối hợp cơ quan nhà nước, các DN đã quen và năng lực ứng phó PVTM tốt hơn, trong đó ngành thủy sản có năng lực ứng phó cao trong các nhóm ngành xuất khẩu. Hàng năm Hoa Kỳ trên cơ sở có rà soát, DN chủ động tham gia cung cấp thông tin, thậm chí chủ động rà soát để được đánh giá khách quan, công bằng. Trong lần điều tra ban đầu thuế lên tới gần 30%, sau nhiều rà soát chỉ còn 1 – 3% hay 1 số DN chỉ còn 0%. 

Đến nay có 10 DN không chịu thuế, chiếm tổng ngạch trên 95% xuất khẩu cá tra, cá basa. Điều này, thể hiện năng lực của ngành sản xuất đặc biệt là cá tra, cá basa. Chúng tôi rất mừng vì sản phẩm thủy sản, đặc biệt là cá tra, cá basa thuần túy sản xuất tại Việt Nam do người nông dân nuôi trồng, sản xuất chế biến và xuất khẩu, do đó giá trị gia tăng lớn. 

Điều này khẳng định, người dân DN có thể chủ động nắm bắt cơ hội của hội nhập kinh tế quốc tế. Liên quan đến PVTM, Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNTVN đều chủ động để phối hợp với DN, cùng ứng phó với các động thái của các nước nhập khẩu. Chúng tôi trao đổi với Chính phủ sẵn sàng dùng các biện pháp được cho phép, bảo vệ lợi ích chính đáng của chúng ta.

 Tổng biên tập Lưu Quang Định gửi lời cảm ơn đến các chuyên gia tham dự Toạ đàm "Doanh nghiệp xuất khẩu cá tra, ba sa chủ động trước thách thức từ các vụ kiện Phòng vệ thương mại gia tăng" đã bớt chút thời gian cuối năm để đến tham dự sự kiện ý nghĩa.

Tổng Biên tập Báo Nông thôn Ngày nay/ điện tử Dân Việt cho biết đây là cuộc toạ đàm thứ 3 trong chuỗi toạ đàm kết hợp giữa báo Dân Việt với Cục phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương sau hai toạ đàm thành công là "Xuất khẩu Việt Nam trước thách thức bị áp thuế phòng vệ thương mại của Hoa Kỳ - kinh nghiệm từ ngành mật ong" và "Phòng vệ thương mại đối với ngành gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam". 

Theo Tổng Biên tập Lưu Quang Định, năm 2022 đối diện với rất nhiều khó khăn từ đại dịch Covid-19, tình hình chiến sự gia tăng của Nga và Ucraine… Tuy nhiên, với sự nỗ lực lớn, kinh tế Việt Nam đạt được sự ổn định, phục hồi tốt, dự báo tăng trưởng GDP có thể lên 8%, xuất nhập khẩu đem lại thành tựu lớn vượt trên 700 tỷ USD, rất đáng mừng xuất siêu tiếp tục gia tăng, dự báo 10,6 tỷ USD. 

Đó là kết quả rất phấn khởi, trong đó ngành nông, lâm thuỷ sản đạt thành tích xuất khẩu rất lớn, theo thống kê mặt hàng này có thể đạt mức xuất khẩu 53 tỷ USD, trong đó xuất khẩu cá tra, basa có thể đạt trên 2,5 tỷ USD, đây là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. 

Ngành cá tra, ba sa với sự phát triển mạnh mẽ không chỉ gây dựng thương hiệu xuất khẩu lớn cho Việt Nam mà còn đem lại việc làm, sinh kế cho hàng trăm nghìn người dân. Đứng trước cơ hội lớn, nhưng ngành hàng cá tra, ba sa đang chịu ảnh hưởng và trực tiếp chịu hàng loạt các vụ điều tra phòng vệ thương mại lớn từ nhiều thị trường nhập khẩu, đặc biệt là thị trường Mỹ. 

Với sự tăng trưởng nhanh chóng, là ngành chủ lực, để chống chịu và chủ động trước các vụ kiện phòng vệ thương mại gia tăng, người dân và doanh nghiệp cần làm gì để vượt qua những thách thức đó. 

Với ý nghĩa đó, Báo Nông thôn Ngày nay/ điện tử Dân Việt phối hợp với Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương nhằm thông tin sớm, mới nhất về các vụ kiện chống bán phá giá đối với ngành. Toạ đàm chia sẻ kinh nghiệm, bài học và sự chủ động đối với các vấn đề kiện phòng vệ thương mại gia tăng. 

 Nhân toạ đàm, ông Lưu Quang Định gửi lời chúc sức khoẻ, tặng hoa mừng năm mới 2023 đến gần với các chuyên gia, đại biểu tham sự Toạ đàm.

- Ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục Phòng vệ Thương mại, Bộ Công Thương 

- Bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc WTO và Hội nhập, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Về phía báo Nông thôn Ngày nay/Điện tử Dân Việt, xin trân trọng giới thiệu:

- Nhà báo Lưu Quang Định - Tổng Biên tập Báo Nông thôn ngày nay/điện tử Dân Việt.

Toạ đàm được phát sóng trực tuyến trên báo điện tử Dân Việt và các nền tảng của báo điện tử Dân Việt. Sự kiện sẽ được phát sóng trực tuyến Báo điện tử Dân Việt (danviet.vn), fanpage của Báo điện tử Dân Việt tại địa chỉ: https://www.facebook.com/baodientu.