Trung Quốc thống trị thế giới ô tô điện thế nào?

Trung Quốc đã trở thành quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất và mua xe điện. Chỉ trong hai năm qua, số lượng ô tô điện bán ra hàng năm tại Trung Quốc đã tăng từ 1,3 triệu lên con số khổng lồ 6,8 triệu, tiếp tục đưa quốc gia này trở thành thị trường xe điện lớn nhất thế giới năm thứ tám liên tiếp. Trong khi đó, số xe điện Mỹ bán trong năm 2022 chỉ dừng lại ở con số khoảng 800.000. 

Theo một số chuyên gia, chính phủ Trung Quốc đóng vai trò quan trọng tạo nên sự phát triển  bằng cách hỗ trợ cả nguồn cung và cầu về xe điện. Ngoài ra, nhờ các khoản trợ cấp hào phóng từ chính phủ, giảm thuế và các chính sách ưu đãi khác khác, một loạt thương hiệu xe điện nội địa đã xuất hiện đủ để đáp ứng nhu cầu thực tế của người tiêu dùng Trung Quốc. Chính điều này đã hình thành một tệp lớn các khách hàng trẻ tuổi mua xe.

Trung Quốc bắt đầu đầu tư vào xe điện khi nào và tại sao?

Vào đầu những năm 2000, trước khi mạo hiểm hoàn toàn vào lĩnh vực xe điện, ngành công nghiệp ô tô của Trung Quốc tuy mạnh về sản xuất ô tô đốt trong truyền thống, nhưng thương hiệu nội địa khó có thể cạnh tranh với các hãng nước ngoài khác đang thống trị thị trường.

Nhận ra không thể vượt qua các nhà sản xuất ô tô lâu đời của Mỹ, Đức và Nhật Bản, chính phủ Trung Quốc quyết định thoát khỏi công nghệ có sẵn và đầu tư vào lĩnh vực hoàn toàn mới: ô tô chạy hoàn toàn bằng pin.  

Tuy nhiên, rủi ro là rất cao. Tại thời điểm đó, xe điện chỉ mới được thử nghiệm bởi các thương hiệu như General Motors hay Toyota, mà những thương hiệu này ngừng sản xuất chúng chỉ sau vài năm. Đây là một lợi thế cho ngành xe điện Trung Quốc.

Trong khi đó, các quốc gia xuất sắc trong việc sản xuất ô tô chạy bằng khí đốt hoặc hybrid không có nhiều động lực theo đuổi các loại phương tiện mới. Ví dụ, với Nhật Bản - quốc gia đã đứng ở đỉnh cao về xe hybrid, họ không hiểu tại sao cần điện khí hóa (ngành công nghiệp ô tô).

Nhưng đối với Trung Quốc, xe điện có khả năng giải quyết một số vấn đề lớn, ví dụ như hạn chế ô nhiễm không khí, giảm sự phụ thuộc vào dầu nhập khẩu và giúp tái thiết nền kinh tế sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. 

Mặc dù sản xuất xe điện liên quan đến một công nghệ khác, nhưng ngành này vẫn cần sự hợp tác của chuỗi cung ứng ô tô hiện có và Trung Quốc đã có một chuỗi cung ứng tương đối tốt. Khả năng sản xuất và hàng hóa giá rẻ duy trì các nhà máy sản xuất ô tô chạy xăng cũng có thể được chuyển sang hỗ trợ ngành công nghiệp xe điện mới non trẻ.

Vì vậy, chính phủ Trung Quốc đã thực hiện các bước đầu tư vào các công nghệ liên quan ngay từ năm 2001. Năm đó, công nghệ xe điện được giới thiệu như một dự án nghiên cứu khoa học ưu tiên trong Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc, kế hoạch kinh tế cấp cao nhất của đất nước.

Sau đó, vào năm 2007, ngành công nghiệp này đã có một cú hích đáng kể khi Wan Gang, một kỹ sư ô tô đã làm việc cho Audi ở Đức trong một thập kỷ, trở thành Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ của Trung Quốc. Wan là một người rất hâm mộ xe điện và đã thử nghiệm mẫu xe điện đầu tiên của Tesla, Roadster vào năm 2008. Kể từ đó, phát triển xe điện luôn được ưu tiên trong kế hoạch kinh tế quốc gia của Trung Quốc.

Trung Quốc đã làm gì để phát triển ngành xe điện?

Chính phủ Trung Quốc rất giỏi trong việc tập trung nguồn lực vào các ngành mà họ muốn phát triển. Từ năm 2009, quốc gia này bắt đầu trợ cấp tài chính cho các công ty xe điện để sản xuất xe buýt, taxi hoặc ô tô cho người tiêu dùng cá nhân. 

Từ năm 2009 đến năm 2022, chính phủ đã rót hơn 200 tỷ Nhân dân tệ (29 tỷ USD) vào các khoản trợ cấp và giảm thuế liên quan. Mặc dù chính sách trợ cấp đã chính thức kết thúc vào cuối năm ngoái và được thay thế bằng một hệ thống định hướng thị trường hơn gọi là "tín dụng kép", nhưng nó đã phát huy tác dụng như mong đợi: hơn 6 triệu xe điện được bán ở Trung Quốc vào năm 2022 chiếm hơn một nửa doanh số bán xe điện toàn cầu.

Chính phủ cũng giúp các công ty xe điện trong nước duy trì hoạt động trong những năm đầu bằng cách ký các hợp đồng mua sắm.

Ngoài trợ cấp và giảm thuế, chính phủ cũng đặt ra các chính sách khác khuyến khích các cá nhân mua xe điện. Ở những thành phố đông dân như Bắc Kinh, có được biển số ô tô cho một chiếc xe chạy xăng là điều khá tốn kém, nhưng với xe điện thì không.

Chính quyền địa phương đôi khi cũng hợp tác chặt chẽ với các công ty xe điện để điều chỉnh các chính sách có thể giúp các công ty này phát triển. Ví dụ, bằng cách giữ mối quan hệ chặt chẽ với thành phố Thâm Quyến ở phía nam, “gã khổng lồ” xe điện Trung Quốc BYD đã biến nơi này trở thành thành phố đầu tiên trên thế giới điện khí hóa hoàn toàn đội xe buýt công cộng.

Sự hợp tác với Tesla

Ngoài các ưu đãi tài chính, chính quyền địa phương Trung Quốc đã tích cực mời Tesla xây dựng các cơ sở sản xuất tại nước này. Ngày nay, Trung Quốc là một phần không thể thiếu trong chuỗi cung ứng của Tesla. Shanghai Gigafactory hiện là trung tâm sản xuất hiệu quả nhất của Tesla và chiếm hơn một nửa số xe Tesla được bán vào năm 2022.

Trung Quốc cũng đã thu được rất nhiều từ Tesla. Công ty chịu trách nhiệm áp đặt "hiệu ứng cá da trơn" đối với ngành công nghiệp xe điện của Trung Quốc — nghĩa là nó buộc các thương hiệu Trung Quốc phải đổi mới và cố gắng bắt kịp Tesla về mọi mặt, từ chi phí đến tiến bộ công nghệ. Và bây giờ, ngay cả Tesla cũng cần tìm cách tiếp tục cạnh tranh ở Trung Quốc vì các thương hiệu nội địa đang gặp khó khăn.

Công nghệ pin đóng vai trò gì?

Phần quan trọng nhất của một chiếc xe điện là các tế bào pin, có thể chiếm khoảng 40% giá thành của một chiếc xe. Yếu tố quan trọng nhất tạo ra một chiếc xe điện có khả năng thương mại là một loại pin mạnh mẽ nhưng vẫn có giá cả phải chăng.

Do đó, trong thập kỷ qua, các công ty Trung Quốc ưa chuộng pin lithium iron phosphate, hay còn gọi là công nghệ LFP, trái ngược với pin lithium niken mangan coban (NMC) phổ biến ở phương Tây.

Pin LFP an toàn hơn và rẻ hơn. Ban đầu, chúng không phải là lựa chọn hàng đầu trên ô tô vì từng có mật độ năng lượng thấp hơn nhiều và hoạt động kém ở nhiệt độ thấp. Nhưng trong khi những công ty khác đang từ bỏ công nghệ LFP, thì một số công ty pin Trung Quốc, như Công ty TNHH Công nghệ Amperex Đương đại (CATL), đã dành một thập kỷ nghiên cứu chúng và tìm cách thu hẹp khoảng cách về mật độ năng lượng.

Ngày nay, ngành công nghiệp xe điện một lần nữa nhận ra lợi ích của pin LFP, loại pin chiếm 1/3 tổng số pin xe điện tính đến tháng 9/2022. 

Trung Quốc cũng có một lợi thế quan trọng trong sản xuất pin: nước này kiểm soát rất nhiều nguyên liệu cần thiết. Quốc gia này có phần lớn công suất lọc dầu trên thế giới khi nói đến các thành phần quan trọng như coban, niken sunfat, lithium hydroxit và than chì. 

Đến nay, các quốc gia khác đã thực sự nhận ra tầm quan trọng của vật liệu pin và đang ký kết thỏa thuận với Chile và Úc để giành quyền kiểm soát các mỏ kim loại đất hiếm. Nhưng sự khởi đầu thuận lợi của Trung Quốc đã mang lại cho các công ty trong nước một chuỗi cung ứng ổn định lâu dài. Pin EV do Trung Quốc sản xuất không chỉ được giảm giá mà còn có sẵn với số lượng lớn hơn nhiều vì năng lực sản xuất đã và đang tiếp tục được xây dựng ở Trung Quốc.