Vai trò của Ukraine trong trận thua lớn của lính đánh thuê Wagner là bàn phản lưới nhà ở châu Phi?

Đây là một đòn quân sự đau đớn đối với lực lượng lính đánh thuê từng do cố Yevgeny Prigozhin đứng đầu, nhưng hiện do cơ quan chỉ huy quốc phòng chính thức của Nga kiểm soát.

Chỉ hai ngày sau, Andriy Yusov-người phát ngôn của cơ quan tình báo quân sự Ukraine (GUR) cho biết, phiến quân Tuareg ở Mali đã "nhận được thông tin cần thiết, giúp tiến hành thành công chiến dịch quân sự chống lại tội phạm chiến tranh Nga".

Các báo cáo sau đó cho biết lực lượng đặc nhiệm Ukraine đã huấn luyện quân ly khai cách sử dụng máy bay không người lái tấn công.

Nhưng đối với nhiều người châu Phi, đây lại là một trường hợp nữa cho thấy các thế lực bên ngoài đang lợi dụng lục địa này như một sân chơi đẫm máu cho sự cạnh tranh của riêng họ.

Đúng như dự đoán, chính quyền quân sự cầm quyền ở Mali và chế độ đồng minh ở quốc gia láng giềng Niger đã phản đối bằng cách cắt đứt quan hệ ngoại giao với Ukraine.

Nhưng quan trọng hơn nhiều là tuyên bố từ khối khu vực, Cộng đồng Kinh tế các Quốc gia Tây Phi (Ecowas) “kiên quyết phản đối và lên án bất kỳ sự can thiệp nào từ bên ngoài vào khu vực có thể gây ra mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh ở Tây Phi và bất kỳ nỗ lực nào nhằm lôi kéo khu vực này vào các cuộc đối đầu địa chính trị hiện nay”.

Sự tức giận sẽ càng gia tăng khi có những ý kiến cho rằng một số chiến binh thánh chiến đã tham gia cùng lực lượng ly khai Tuareg để tiến hành cuộc tấn công Tinzaouaten.

Bộ ngoại giao Senegal đã triệu tập đại sứ Ukraine tại Dakar để phản đối sau khi ông này đăng một video trên Facebook về những bình luận hả hê của ông Yusov.

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmytro Kuleba đã đi thăm Malawi, Zambia và Mauritius vào tuần trước. Nhưng sau những lời lẽ gay gắt từ Ecowas và Senegal, giờ đây ông có thể phải tham gia vào một số cuộc hàn gắn nghiêm túc ở Tây Phi.

Nhiều chính phủ ở vùng cận Sahara châu Phi - ngay cả những chính phủ không tin tưởng Moscow - có thể coi chủ nghĩa phiêu lưu quân sự bên ngoài vô ích của Ukraine có thể làm tan biến thiện chí đã được vun đắp trong hai năm qua thông qua chính sách ngoại giao hòa bình của Ukraine.

Tất nhiên, xét về mặt quân sự, việc giúp gây ra thất bại nặng nề nhất từ trước đến nay ở châu Phi cho Wagner là một thành công đối với người Ukraine.

Nhà thầu lính đánh thuê - hiện được đổi tên chính thức thành Quân đoàn Châu Phi sau khi nằm dưới sự kiểm soát của nhà nước Nga - đã tăng gấp đôi nhân lực lên khoảng 2.000 người ở Mali trong hai năm qua.

Vì vậy, tin tức về tổn thất nặng nề ở Tinzaouaten thực sự gây sốc, đặc biệt là khi quân đội Mali và lực lượng Wagner đã chiếm được Kidal, "thủ phủ" của phiến quân Tuareg, vào tháng 11 năm ngoái.

Sự cố Tinzaouaten báo hiệu sự trở lại của phe ly khai – rõ ràng là có sự hỗ trợ của một đối tác mới.

Những ám chỉ của Ukraine về sự tham gia trực tiếp xác nhận mức độ sẵn sàng của họ trong việc đưa cuộc chiến chống lại Tổng thống Nga Vladimir Putin ra khỏi phạm vi chiến trường trong nước.

Trên thực tế, đây không phải là lần đầu tiên có sự can thiệp trực tiếp như vậy vào các hoạt động quân sự của Wagner ở Châu Phi.

Có nhiều dấu hiệu rõ ràng cho thấy vào tháng 8 và tháng 9 năm ngoái, lực lượng đặc nhiệm Ukraine đã tiến hành các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái ở Sudan để hỗ trợ chế độ quân sự do Tướng Abdel Fattah al-Burhan lãnh đạo.

Trong hơn một năm, lực lượng này đã tham gia vào cuộc đấu tranh giành quyền lực tàn khốc với các đồng minh cũ là Lực lượng hỗ trợ nhanh bán quân sự (RSF) do Tướng Mohamed Hamdan Dagalo, còn được gọi là "Hemedti", chỉ huy và được Wagner hỗ trợ.

Một số nhà bình luận quân sự Ukraine, chẳng hạn như Evgeniy Dikiy, cựu chỉ huy tiểu đoàn Aidar của Ukraine, mô tả các cuộc can thiệp quân sự được báo cáo của nước họ vào châu Phi giống như một cuộc chiến sinh tồn sau khi lực lượng Nga tấn công Ukraine vào tháng 2/2022.

Ông Dikiy lập luận rằng Kiev không có chính sách nào đối với châu Phi nhưng vẫn có vấn đề cần giải quyết với Nga và đặc biệt là Wagner.

Nhưng chính quyền của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky có thể không nhìn nhận vấn đề một cách đơn giản như vậy, vì họ biết rằng cuộc chiến chống lại Moscow không chỉ diễn ra trên chiến trường. Ngoại giao và thương mại cũng quan trọng.

Và ngay sau cuộc chiến ở Ukraine bắt đầu năm 2022, Kiev đã đau đớn nhớ lại sự thật này, đặc biệt là liên quan đến châu Phi.

Tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào ngày 2/3 năm đó, chỉ có 28 trong số 54 quốc gia thành viên châu Phi bỏ phiếu lên án cuộc chiến. Trong khi chỉ có một số ít đồng minh thân cận của Moscow thực sự bỏ phiếu ủng hộ hành động của Nga, nhiều chính phủ châu Phi khác, bao gồm cả một số chính phủ được coi là thân phương Tây, đã chủ động bỏ phiếu trắng hoặc vắng mặt.

Và sau đó, khi Tổng thống Putin rút khỏi thỏa thuận cho phép xuất khẩu ngũ cốc của cả Ukraine và Nga - nhiều loại đến châu Phi - được vận chuyển an toàn qua Biển Đen, nhiều chính phủ vùng cận Sahara đã chọn cách nhìn nhận sự thất bại này theo hướng trung lập thay vì đổ lỗi cho Moscow.

Mặc dù vấn đề cụ thể đó không còn quan trọng nữa vì Ukraine đã phần lớn lấy lại được quyền tự do vận chuyển ngũ cốc sau khi tấn công Hạm đội Biển Đen của Nga, Bộ Ngoại giao Ukraine vẫn tin tưởng vào nhu cầu xây dựng lại mạng lưới chính trị và kinh tế của họ trên khắp châu Phi.

Ông Kuleba hiện đã thực hiện bốn chuyến công du châu Phi. Và trong khi chiến dịch của ông nhằm giành được thiện chí và xây dựng quan hệ đối tác ở phía nam sa mạc Sahara không phải lúc nào cũng tiến triển mà không gặp trở ngại thì cũng đã có những thành công quan trọng.

Ví dụ, Zambia đã tham dự Hội nghị thượng đỉnh hòa bình Ukraine ở Thụy Sĩ vào tháng 6 và không giống như một số nước tham gia khác, Zambia đã ký thông cáo cuối cùng (có các điều khoản làm Kiev hài lòng).

Tuần trước, ông Kuleba đã đến thăm thủ đô Lusaka của Zambia, nơi ông được Tổng thống Hakainde Hichilema tiếp đón.

Khi tiếp cận các nước châu Phi hiện nay, Ukraine đang tìm cách bù đắp lại nền tảng ngoại giao đã mất trong ba thập kỷ đầu tiên sau khi giành được độc lập khi nước này chủ yếu bận tâm đến các vấn đề nội bộ.

Trong khi Nga thừa hưởng sự hiện diện ngoại giao trên toàn thế giới của Liên Xô cũ, các quốc gia mới giành được độc lập như Ukraine phải xây dựng mạng lưới của mình từ con số không.

Với nguồn lực hạn chế, trong hơn 30 năm, Kiev chỉ mở được 8 đại sứ quán trên toàn lục địa châu Phi - tại Algeria, Angola, Ai Cập, Ethiopia, Kenya, Nigeria, Senegal và Nam Phi.

Nhưng sau khi được nhắc nhở một cách khó chịu vào năm 2022 về nhu cầu giành được bạn bè và gây ảnh hưởng đến mọi người, Kiev đang đẩy mạnh mở rộng phạm vi hoạt động, đặt mục tiêu xây dựng mạng lưới 20 đại sứ quán tại châu Phi, với 10 phái bộ đầu tiên đã được công bố.

Vào tháng 4, đặc phái viên của Kiev tại Trung Đông và Châu Phi, Maksym Soubkh, đã tới Abidjan để mở đại sứ quán tại Bờ Biển Ngà. Và Kiev đang đề xuất nhiều hơn là hợp tác ngoại giao.

Tám quốc gia cận Sahara đã được hưởng lợi từ sáng kiến viện trợ lương thực “Ngũ cốc từ Ukraine”.

Nước này cũng có kế hoạch tăng cường viện trợ phát triển, tăng cường thương mại hai chiều và cung cấp thêm nhiều suất học đại học cho sinh viên châu Phi.

Những cuộc phiêu lưu quân sự gây tranh cãi nhắm vào lính đánh thuê Nga có vẻ là một rủi ro thiếu cân nhắc, có thể gây nguy hiểm cho mọi thiện chí ngoại giao và lợi ích kinh tế mà Ukraine hy vọng đạt được từ chiến lược tích cực rộng rãi ở vùng cận Sahara.