Bình luận
0
Nhiều lần ông được cử làm giám khảo, và ông cũng chính là vị Thám hoa đầu tiên muốn sĩ tử thi cử theo thể tự luận.
Nguyễn Danh Thực (tên khác là Nguyễn Văn Thực) sinh năm Tân Mùi (1631), hiệu Hải Sơn Tự, quê ở xóm Dinh, tổng Bình Ngô, huyện Gia Định, trấn Kinh Bắc (nay thuộc xã Đại Bái, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh), trong một gia đình có truyền thống Nho học. Ngay từ nhỏ ông nổi tiếng thông minh, hiếu học, cha mất sớm, mẹ ông một mình tần tảo nuôi con.
Khoa thi năm ấy
Đại Bái xưa có tên là Bưởi Nồi nổi tiếng với nghề gò và đúc đồng. Đây cũng là quê hương của các nhà khoa bảng Phạm Hoảng (đỗ Hoàng giáp năm 1535), Nguyễn Hoằng Diễn (đỗ Hoàng giáp năm 1541), Nguyễn Hoằng Ngạn (đỗ Hoàng giáp năm 1550), Nguyễn Thầm (đỗ Tiến sĩ năm 1559), Nguyễn Kì Phùng (đỗ Hoàng giáp năm 1580), Nguyễn Công Tạo (đỗ Tiến sĩ năm 1640).
Sống ở một làng quê có truyền thống hay chữ nên Nguyễn Danh Thực cũng sớm nuôi chí hướng lập thân bằng khoa cử. Từ nhỏ, ông đã được người cha yêu mến dạy bảo, nhưng đến năm 13 tuổi thì cha ông qua đời.
Không có ghi chép rõ ràng về việc ông học thầy nào, chỉ biết năm 1648 khi ấy mới 17 tuổi ông đi thi Hội vào đến Tam trường, đỗ Sĩ vọng và được vào làm việc ở bộ Hộ.
Đến khoa thi năm Kỷ Hợi (1659) đời vua Lê Thần Tông, ông tham dự kỳ thi Đình và đỗ Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ Đệ tam danh (Thám hoa), cùng với Trạng nguyên Nguyễn Quốc Trinh và Bảng nhãn Nguyễn Văn Bích ghi danh vào hàng Tam khôi.
Văn bia đề danh Tiến sĩ khoa thi này do Thượng thư Bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ Nguyễn Quý Đức vâng sắc nhuận, Hàn lâm viện Hiệu lý Nguyễn Quý Ân vâng sắc soạn có nội dung như sau: “…Mùa Hạ tháng 4 vào Điện thí. Ban cho bọn Nguyễn Quốc Trinh 3 người đỗ Tiến sĩ cập đệ… Ban áo mũ cân đai để y phục đẹp đẽ, cho dự yến Quỳnh Lâm để tỏ ơn trọng hậu, rồi cho cưỡi ngựa vinh quy về làng, nêu cao lòng sủng ái…
Hãy lấy sự nghiệp của các nhân tài thi đỗ khoa này mà xem: Có người cứng cỏi dám nói, khảng khái đứng giữa triều, nghị bàn xác đáng, gian khó không nề, đáng gọi là bậc Trạng nguyên trung hiếu.
Có người văn học uyên bác, làm khuôn mẫu cho đời, học trò kính ngưỡng như Thái Sơn, Bắc Đẩu, mà cũng được sự hâm mộ ở mọi người, đáng gọi là bậc quân tử vàng ngọc. Có người đi sứ xướng họa thơ văn mà làm cho uy thế của nước nhà thêm trọng. Có người ở dinh Ngự sử mà kẻ gian nịnh phải rét lòng, thật cũng có ích thay!
Nếu không được như thế, tức là chỉ ngồi không, coi việc giữ tước lộc chức vị là cao, coi xảo trá giả dối là trí, chạy theo dục vọng mà không theo đạo đức, bỏ thực chất mà theo hư danh, như thế thì hình tích đã chẳng còn, mà công luận không sao cho thoát, há chẳng đáng khinh bỉ lắm thay! Đủ biết bia đá này dựng lên, ý khích lệ thật rất sâu sắc, ý khuyên răn cũng thật rất đến chốn, đáng bổ ích cho thế đạo, há chỉ là đặt dựng suông đâu”.
Cải cách thi tự luận
Sau khi thi đỗ, Nguyễn Danh Thực được bổ làm ở Hàn lâm viện, tước Hải Sơn nam. Năm sau ông được cử giữ chức Tham chính Thanh Hóa. Tại đây ông làm rõ và nghiêm trị bọn Lê Liêu Nguyên về những hành động nhũng lạm bất minh, vụ án nổi tiếng thời bấy giờ, mọi người đều kính phục. Vua Lê Huyền Tông đặc cách thưởng cho ông 100 quan tiền và chuyển về triều nhận chức Hồng lô tự khanh.
Về việc này, sách “Đại Việt sử ký toàn thư” chép rằng: “Bấy giờ có Giám sát ngự sử Lê Liêu cùng đỗ một khoa Sĩ vọng với Danh Thực, vốn quen biết nhau. Đến khi Liêu có tang cha, về để tang, làm nhiều điều trái lễ trái phép, có người kiện đến nha môn, Danh Thực xét được tình trạng, lấy công nghĩa xử án, kính phải lên bắt tội, vương thượng khen là không thiên vị người quen thân, nên đặc cách thưởng và thăng”.
Năm 1667 Nguyễn Danh Thực theo chúa Trịnh Căn đánh quân Mạc ở Cao Bằng có công được thăng Binh bộ thị lang kiêm Phó Đô ngự sử. Năm 1673 ông được thăng chức Lại bộ tả thị lang. Năm 1683 kiêm thêm chức Bồi tụng, Đô Ngự sử đài, Nhập thị kinh diên, tước Hải Sơn tử. Đến năm 1690 ông được thăng chức Binh bộ thượng thư.
Nguyễn Danh Thực làm quan trung thực, thanh liêm. Khi mới làm quan, làng làm đường nhưng ông chưa kịp đóng góp, khi về làng ông rất ân hận. Đến khi được triều đình thưởng tiền ông đã dùng toàn bộ tiền ấy làm con đường Dinh ở làng, nay vẫn còn.
Theo các nguồn sử liệu, Nguyễn Danh Thực là vị Thám hoa có lòng quan tâm đặc biệt đến giáo dục, khoa cử của nước nhà. Ông đã dâng sớ đề nghị chúa Trịnh mở mang, tu sửa Quốc Tử Giám, dựng thêm nhà học ở các trấn để thêm nhiều người được học cũng là mở mang dân trí, thêm nhân tài cho đất nước.
Từ đó, việc thi cử cũng được được chấn chỉnh cho bài bản và công bằng. Với tài năng của mình, Nguyễn Danh Thực được triều đình cử làm giám khảo các khoa thi năm 1685, 1688 và 1691 - những khoa thi này đều đem lại kết quả rất khách quan, nghiêm túc. Trong các khoa thi này lấy đỗ nhiều nhân tài cho đất nước như Đặng Đình Tướng (1670), Nguyễn Đăng Đạo (1683), Vũ Thạnh (1685)…
Thám hoa Nguyễn Danh Thực sớm nhận thấy sự phù phiếm của văn chương khoa cử kiểu tầm chương trích cú, xa rời thực tế và có tờ khải dâng lên chúa Trịnh đề xuất cải cách giáo dục, lấy mẫu thời Hồng Đức. Chúa Trịnh nghe theo và năm Quý Dậu (1693) quy định: “Từ nay trở đi phép thi nhất nhất theo thể văn Hồng Đức. Khi làm văn, tuỳ đầu bài hỏi, tự ý mình nghĩ riêng ra mà đối đáp, chứ không viết trầm theo bài văn cũ học”.
Tiếc rằng sự nghiệp cải cách giáo dục thời kì này bị dở dang vì Nguyễn Danh Thực - người đề xuất qua đời vào ngay năm ấy (1693).
Nguyễn Danh Thực làm quan trải qua bốn triều vua Lê: Lê Thần Tông, Lê Huyền Tông, Lê Gia Tông và Lê Hy Tông). Từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều. Ông mất năm 1693, khi đang giữ chức Tham tụng Binh bộ Thượng thư, được thăng Lại Bộ Thượng thư, tước Hải Quận công.
Tiếng thơm tạc vào bia đá
Theo giới nghiên cứu lịch sử, Thám hoa Nguyễn Danh Thực để lại tác phẩm không nhiều. Tuy nhiên, do nổi tiếng là người văn hay chữ đẹp, thẳng thắn công bằng nên được nhiều địa phương mời đến soạn viết văn bia.
Giới nghiên cứu cũng đã sưu tầm được một số bài văn bia do ông soạn ở các tỉnh Bắc Ninh, Hải Dương và Thanh Hoá gồm: Diên Phúc tự bi (Bia chùa Diên Phúc xã Đại Bái huyện Gia Bình tạo năm Nhâm Dần - 1662), Bái Thượng đình bi kí (Bia đình Bái Thượng xã Ngọc Xuyên huyện Gia Bình tạo năm Quý Mão - 1663), Diên Lộc phường tân tạo (Bia đình Diên Lộc thờ tổ nghề đồng tạo năm - 1686), Thần Phật chi bi (Bia chùa Tố Linh xã Phú Tứ huyện Gia Bình tạo năm - 1687), Phụng sự bi ký (Bia ở huyện Thọ Xuân, Thanh Hóa dựng năm 1686 để tưởng niệm bà Hoàng Thái hậu Phạm Thị Hậu, vợ vua Lê Thần Tông).
Khoảng những năm 2014, giới khảo cổ trong lúc đi điền dã ở chùa Bảo Phúc (Đổng Lâm - Quỳnh Phú - Gia Bình) đã phát hiện ra một tấm bia đá do Thám hoa Nguyễn Danh Thực soạn có tên “Từ Phật bi kí”. Tấm bia này có bốn mặt bằng nhau, khắc chữ cả bốn mặt, chôn sâu ở ngay gần cổng chùa.
Bia dựng ngày tốt tháng mạnh xuân (tháng Giêng) niên hiệu Chính Hòa thứ 10 (1689). Nội dung văn bia có câu: “Từng nghe, Phật pháp ngày càng sáng tỏ như ánh mặt trời, làm việc nhân đức, hiền từ bác ái, thương yêu vạn vật, biết Phật không ở xa mà ở ngay tại tâm mình vậy”.
Sau khi kể công lao nhân vật Nguyễn Phúc Thắng có tâm bỏ tiền của tu tạo chùa, văn bia có bài minh: “Phật há vô tâm/ Tâm tức là Phật/ Ngôi chùa dựng thành/ Bảo điền dâng cúng/ Điều thiện ngợi khen/ Công lao khó thuật/ Phật phát người tôn/ Sau trước xứng đôi/ Danh tuy có khác/ Việc lại như một/ Giáng lâm phúc lành/ Làng vui yên ổn/ Muôn đời như thế/ Than ôi tốt lành”.
Viện Nghiên cứu Hán Nôm còn lưu giữ một số thác bản văn bia do Thám hoa, Tham tụng Nguyễn Danh Thực soạn. Tại làng Đại Bái cũng lưu giữ một số hiện vật và các giai thoại về Thám hoa Nguyễn Danh Thực. Tương truyền con đường cái Dinh vào làng là do ông góp tiền của xây dựng. Trên nền cũ ngôi nhà của ông ở trước kia, dân làng đã dựng nhà thờ để tưởng nhớ.
Sau 7 tháng thi công, dự án cầu Tứ Liên vượt sông Hồng với tổng mức đầu tư gần 20.000 tỷ đồng đã bắt đầu lộ diện những hạng mục đầu tiên.
Chia sẻ
Phó Thủ tướng Thường trực Nguyễn Hòa Bình vừa ký Quyết định số 2774/QĐ-TTg ngày 24/12/2025 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Kế hoạch triển khai thi hành Luật Thanh tra (Kế hoạch).
Chia sẻ
Giá xăng dầu hôm nay 25/12, trên thị trường giao ngay, giá dầu thô thế giới suy giảm và đi ngang trong hiên giao dịch ngày thứ 5. Dự báo của doanh nghiệp đầu mối, chuyên gia xăng dầu chiều nay có thể xăng dầu tiếp đà suy giảm từ 500-600 đồng/lít, tuỳ loại, tuy nhiên về kỹ thuật giá xăng dầu trong nước chiều nay có thể sẽ tăng.
Chia sẻ
Trên diện tích đất hơn 2ha tại xã Nam Hòa, tỉnh Thái Nguyên, mô hình trồng măng lục trúc kết hợp cây dược liệu quý của chị Lưu Thị Quỳnh Hương không chỉ mang lại thu nhập ổn định cho gia đình mà còn mở ra triển vọng phát triển vùng nguyên liệu sạch, gắn sản xuất nông nghiệp với bảo tồn nguồn gen bản địa.
Chia sẻ
Vụ án bé gái 12 tuổi bị bạo hành trong nhà vệ sinh 17 ngày liên tiếp cho đến chết bởi mẹ kế, chấn động Trung Quốc cách đây 2 năm vẫn chưa có hồi kết.
Chia sẻ
Những ngày cuối năm, con đường nhỏ về khu tái định cư làng Long Tro - Ba Khen, xã Măng Ri (trước đây thuộc xã Văn Xuôi, huyện Tu Mơ Rông, tỉnh Kon Tum) trở nên rộn ràng. Bởi bà con đang tất bật thu hoạch vụ mùa, cuộc sống ấm no đang hiện hữu. Ít ai biết rằng, nơi đây từng bỏ hoang nhiều năm, không ai đến ở, nhà cửa xuống cấp.
Chia sẻ
Trụ Vương, Ngô Vương Phù Sai, Đường Cao Tông và Đường Huyền Tông là những vị hoàng đế khiến quốc gia của mình suy vong vì quá yêu mỹ nhân.
Chia sẻ
UBND đặc khu Vân Đồn vừa quyết định cho thành viên của Sun Group thuê hơn 37,8 ha đất để triển khai khu dịch vụ du lịch phức hợp cao cấp trị giá 2 tỷ USD, dự án được kỳ vọng tạo cú hích mới cho kinh tế - du lịch Vân Đồn.
Chia sẻ
Được vinh danh Làng du lịch tốt nhất thế giới đầu tiên của Việt Nam, bản làng Thái Hải, xã Tân Cương, tỉnh Thái Nguyên ngày càng củng cố vị thế mô hình du lịch cộng đồng đặc sắc, nơi hơn hai trăm con người sống chan hòa, tiêu chung túi tiền, ăn chung nồi cơm...
Chia sẻ
Sau giai đoạn “hồi sức” của năm 2024, thị trường bất động sản 2025 bứt tốc mạnh mẽ, thiết lập mặt bằng phát triển mới với sự xuất hiện dày đặc của các đại dự án quy mô hàng trăm, hàng nghìn hecta.
Chia sẻ
Với việc có tên trong danh sách triệu tập U23 Việt Nam chuẩn bị cho VCK U23 châu Á 2026, Khuất Văn Khang đang đứng trước cơ hội đi vào lịch sử bóng đá Việt Nam với tư cách cầu thủ đầu tiên tham dự 3 kỳ giải đấu cấp châu lục dành cho lứa tuổi U23.
Chia sẻ
Dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và hạ tầng cấp thiết khu trung tâm Đại học Thái Nguyên bị phát hiện nhiều vi phạm trong quá trình lập và thẩm định hồ sơ. Trên cơ sở đó, Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ GD&ĐT xử lý trách nhiệm đối với Bộ trưởng, Thứ trưởng phụ trách dự án theo từng thời kỳ.
Chia sẻ
Thông tin "Hoa hậu đẹp nhất" Honey Lee cùng chồng bị chuyển hồ sơ sang Viện Kiểm sát đang gây chấn động làng giải trí xứ Kim Chi. Không chỉ vi phạm quy định về đăng ký kinh doanh, cặp đôi còn vướng vào hàng loạt nghi vấn tài chính và thuế vụ trước đó.
Chia sẻ
Những ngày cuối năm, làng nghề sản xuất bánh kẹo truyền thống Nguyên Xá, xã Đông Hưng, tỉnh Hưng Yên (địa phận huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình trước đây) rộn ràng bước vào cao điểm sản xuất, trong đó có làm bánh cáy-đặc sản Thái Bình.
Chia sẻ
Ông Vương Quang Quyền, chủ trang trại nuôi cá chình giống phường An Bình, tỉnh Đồng Tháp, Tổ trưởng Tổ hội nghề nghiệp sản xuất cá chình giống của phường cho biết, từ mô hình nuôi lươn kém hiệu quả, các trang trại nuôi lươn phường An Bình đã chuyển đổi sang nuôi cá chình giống...
Chia sẻ
Liên minh châu Âu đang trong tình trạng tan rã và giống như một vận động viên cử tạ không thể nâng được tạ và cuối cùng làm rơi nó, Thủ tướng Hungary Orban tuyên bố.
Chia sẻ
Xã Nam An Phụ, TP Hải Phòng (địa phận huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương trước đây) triển khai thí điểm mô hình trồng hành, trồng tỏi theo hướng an toàn hữu cơ giúp cho nông dân có thu nhập bình quân 200–250 triệu đồng/ha/vụ.
Chia sẻ
Loài chim già đẫy Java là một trong các loài chim hoang dã nằm trong sách đỏ IUCN và sách đỏ Việt Nam vừa xuất hiện trở lại ở Vườn quốc gia U Minh Thượng, tỉnh An Giang mới (sau sáp nhập tỉnh Kiên Giang) sau nhiều năm vắng bóng.
Chia sẻ
Mô hình thử nghiệm nuôi cá chạch bùn (còn gọi là cá nhét) thương phẩm đang cho thấy hiệu quả kinh tế rõ rệt tại tỉnh Quảng Trị. Cá chạch bùn có giá trị kinh tế cao nhờ thịt thơm, ít xương, hàm lượng dinh dưỡng cao, thị trường tiêu thụ tốt...
Chia sẻ
Ngày càng nhiều phụ huynh lo ngại con cái phụ thuộc quá mức vào điện thoại, mạng xã hội và trò chơi điện tử. Từ Mỹ đến Canada, các trại hè “cai nghiện công nghệ” với giá thành không hề rẻ xuất hiện như một giải pháp giúp thanh thiếu niên rời xa màn hình, cải thiện sức khỏe tinh thần và kỹ năng xã hội.
Chia sẻ
Án mạng tại công ty chuyển phát nhanh; phát hiện vụ vận chuyển trái phép gần 1 tấn rắn hổ mang; khởi tố nhóm đối tượng xông vào quán nhậu gây án mạng... là những tin nóng 24 giờ qua.
Chia sẻ
Con số may mắn hôm nay 25/12, con giáp Tý, Dậu, Thân có một ngày suôn sẻ, sự nghiệp thuận lợi, tài lộc vừa đủ, tình cảm hài hòa.
Chia sẻ
Vụ đông 2025-2026, Hải Phòng gieo trồng khoảng 29.500 ha, trong đó, diện tích cây rau các loại khoảng 22.700 ha, sản lượng rau khoảng 700.000 tấn; cây ngô 1.700ha, sản lượng 12.500 tấn; cây màu còn lại 5.100 ha, sản lượng khoảng 60.000 tấn. Tổng giá trị cây vụ đông năm nay ước đạt 6.500 tỷ đồng.
Chia sẻ
Để cảm xúc có thể "qua đi" thực sự, nó cần được người lớn công nhận và tôn trọng thay vì bị gạt bỏ.
Chia sẻ
Trong đêm Giáng sinh tại TP.HCM, các giáo đường tiếng thánh ca vang vọng khắp nơi để nguyện cầu một mùa Giáng sinh an lành đến mọi người.
Chia sẻ
Lực lượng Công an TP Đà Nẵng đã bắt giữ nghi phạm đâm người phụ nữ liên tiếp trên đường Trường Chinh khi đang lẩn trốn trong một hang đá tại khu vực bán đảo Sơn Trà.
Chia sẻ
Tiền vệ Nguyễn Đức Chiến “gây bão”, NHM lập tức gọi tên Văn Quyết; Neymar phẫu thuật đầu gối thành công; Chủ tịch LĐBĐVN thăm và động viên U23 Việt Nam hướng tới mục tiêu mới; Nhanh chân, Man City đặt lịch đàm phán mua Semenyo; Raphinha gây sốt với nghĩa cử đẹp nhân dịp Giáng sinh.
Chia sẻ
Các xuồng không người lái chỉ có giá khoảng 50.000 USD của Ukraine đang làm thay đổi cán cân sức mạnh trên Biển Đen, khi từng bước vô hiệu hóa ưu thế hải quân của Nga bằng những phương tiện không người lái rẻ tiền nhưng có sức sát thương cao, PBS NewsHour bình luận sau khi hiếm hoi được tiếp cận đơn vị vận hành UAV tuyệt mật của Ukraine - Nhóm 13.
Chia sẻ
Xưa nay rất nhiều người cho rằng Kỷ Hiểu Lam hay Lưu Dung chính là đối thủ đáng gờm của Hòa Thân, khi bao phen làm cho Hoà Thân điêu đứng chốn quan trường. Tuy nhiên, trên thực thì không phải như thế, mà là một nhân vật bí ẩn khác.
Chia sẻ
NHM bóng đá Việt Nam tiếp tục nhận thêm tin vui khi TP.HCM chuẩn bị khởi công Khu Liên hợp thể dục thể thao Rạch Chiếc, với sân vận động trung tâm có sức chứa 50.000 khán giả, với tổng mức đầu tư lên đến 7.000 tỷ đồng.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Đại đoàn kết dân tộc 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
Trần Siêu (Theo Báo Giáo dục và Thời đại)
