50 năm trận chiến Thành cổ Quảng Trị: Vang khúc tráng ca bên dòng Thạch Hãn

Niềm vui được vào bảo vệ Thành cổ

Năm 1966, Nguyễn Thanh Bình, cậu bé 13 tuổi rời quê hương ở thôn Giang Phao, xã Trung Sơn, huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị để cùng hơn 30.000 học sinh tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị (gồm các huyện Gio Linh, Cam Lộ, Vĩnh Linh) di tản ra Bắc theo chiến dịch K8 (thực hiện từ tháng 8/1966 đến cuối năm 1967). Bình được đưa đến sinh sống, học tập tại xã Định Long, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa, trong sự yêu thương, đùm bọc của quân và dân nơi đây.

Đến tháng 1/1972, khi học xong lớp 7 (hệ 10/10), Bình xung phong rời ghế nhà trường gia nhập quân đội.

Rời Thanh Hóa, Bình cùng đồng đội được đưa vào Quảng Bình. Trải qua quá trình huấn luyện khẩn trương, tháng 6/1972, Bình mừng rỡ khi biết mình được vào chiến đấu ở nơi dự báo sẽ vô cùng ác liệt, với nhiệm vụ bảo vệ Thành cổ Quảng Trị.

Hành quân từ Quảng Bình theo đường Trường Sơn vào đến Quảng Trị, Bình được phân về Tiểu đoàn 8, Tỉnh đội Quảng Trị. 360 chiến sĩ Tiểu đoàn 8 ngày đêm hành quân đến sân bay Ái Tử - nơi địch đã rút chạy, bỏ lại lương thực. Lấy lương thực xong, Tiểu đoàn 8 men theo các con đường nhỏ tiến sát bờ sông Thạch Hãn - nơi có những người dân trung dũng, kiên cường bám trụ để chở bộ đội vượt sông Thạch Hãn tiến vào Thành cổ Quảng Trị. Thời điểm đó, Tiểu đoàn 8 là đơn vị đầu tiên có mặt tại Thành cổ Quảng Trị.

Vừa đến nơi, Tiểu đoàn 8 đã khẩn trương xây dựng hầm hào, công sự, đóng chốt các hướng Đông, Nam và Tây để sẵn sàng chống trả cuộc phản kích mà địch sắp tiến hành để chiếm lại Thành cổ Quảng Trị với mật danh "Lam Sơn 72". Trước đó, Quảng Trị được giải phóng ngày 1/5/1972 đã làm thay đổi cơ bản cục diện chiến trường, đẩy chiến lược "Việt Nam hóa chiến tranh" của Mỹ đến bờ vực phá sản, tạo đà và thế cho việc giải phóng hoàn toàn miền Nam.

Sau Tiểu đoàn 8 là Trung đoàn 48, Sư đoàn 320 vào đóng chốt ở các điểm La Vang, Tri Bưu, An Tiêm…

81 ngày đêm đỏ lửa trong ký ức

Khi công tác chuẩn bị của ta cơ bản hoàn thành thì ngày 28/6/1972, Mỹ - ngụy mở cuộc hành quân Lam Sơn, vượt sông Mỹ Chánh ở huyện Hải Lăng theo Quốc lộ 1A dần tiến ra thị xã Quảng Trị, đánh dấu cuộc chiến 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị bắt đầu.

Địch huy động hai sư đoàn mạnh nhất thời bấy giờ của Việt Nam cộng hòa là sư đoàn thủy quân lục chiến và sư đoàn dù. Sau lưng hai sư đoàn này còn có một liên đoàn biệt động quân. Các sư đoàn của địch trang bị vũ khí tối tân, hiện đại như xe tăng, máy bay, pháo… với hỏa lực mạnh.

Ngày 3/7/1972, địch tiến đến ngã ba Long Hưng (xã Hải Phú, huyện Hải Lăng), sát nách thị xã Quảng Trị. Tiếng súng bảo vệ Thành cổ Quảng Trị do đại đội trưởng Nguyễn Văn Tre (quê ở Hải Phòng) khai hỏa. Ngay trận mở màn, quân ta đã tiêu diệt 100 tên địch, bắn cháy 5 xe tăng.

Với hỏa lực rất mạnh, những ngày sau đó, địch điên cuồng công kích, dồn sức đánh vào các điểm chốt của ta nhưng đều bị đánh bật…

Kể cho chúng tôi nghe về cuộc chiến bảo vệ thành cổ, cựu binh Nguyễn Văn Bình - nay đã 68 tuổi - đầy xúc cảm, rưng rưng: "Nói thật, những ngày đầu thấy địch bắn phá quá ác liệt, anh em tân binh đôi lúc bị choáng. Nhưng sau đó thì quen dần, cứ kiên trì bám chốt, địch lên ta bắn, giành giật từng ngôi nhà, tấc đất, quyết tâm chiến đấu đến cùng, không sợ hy sinh".

Kỷ niệm áo lính và cuộc sống đời thường

Giữa cuộc trò chuyện, ông Cao Xuân Ý chỉ về tấm ảnh hội ngộ treo trang trọng ở phòng khách. Ông kể: Đêm 9/8/1972, trung đội phó Lê Văn Lượng (quê ở Hải Phòng) dẫn đầu 4 chiến sĩ đi giành lại chốt bị địch chiếm hôm trước. Không may, họ bị địch phát hiện bắn xối xả. Trung đội phó Lê Văn Lượng bị thương nặng, gãy cả tay và chân. Chính ông Ý đã băng bó rồi cõng ông Lượng chạy giữa làn đạn của địch về khu hậu phẫu cách đó khoảng 1km, sau đó trở lại tiếp tục chiến đấu. Máu ông Lượng chảy ướt hết áo ông Ý. Không có quần áo để thay, ông Ý phải mặc chiếc áo dính máu đồng đội, khô cứng ấy suốt một tháng rưỡi…

Rất nhiều năm sau, một ngày, chuông điện thoại của ông Ý reo lên. Đầu giây bên kia hỏi: "Anh có phải Cao Xuân Ý không?". Khi ông Ý đáp phải thì hàng loạt các dữ kiện thời khói lửa được đưa ra, và 2 người trao đổi để rồi đi đến một xác nhận: "Đúng rồi, chính anh đã cõng tôi vào cái đêm cận kề cái chết ấy. Tôi Lê Văn Lượng đây".

Sáng 21/4/2007, một đoàn cựu chiến binh Thành cổ Quảng Trị đến nhà ông Ý trên đường Trần Hưng Đạo. Một cựu binh tóc bạc dang đôi tay lao đến ôm chầm lấy ông Ý, đó là người đồng đội Lê Văn Lượng. Những nụ cười và nước mắt mừng tủi cho ngày hội ngộ.

Còn với ông Thái Quang Thanh (SN 1954, hiện ở phường 3, thị xã Quảng Trị) - cựu chiến sĩ đại đội 11, Tiểu đoàn 3, Tỉnh đội Quảng Trị, nhớ về 81 ngày đêm bảo vệ Thành cổ Quảng Trị, ông nhắc đến đồng đội Hán Huy Long - quê Hà Tĩnh.

Ngày 10/8/1972, khi địch tập trung quân đánh vào Thành cổ Quảng Trị hòng cắm cờ chiếm địa bàn, chiến sĩ Hán Huy Long đã bắn tới 11 quả đạn B40, B41 để tiêu diệt địch. Bắn xong, chiến sĩ Long ngất xỉu…

50 năm sau ngày giải phóng, thị xã Quảng Trị từ đống tro tàn đã phát triển sầm uất, nhộn nhịp. Giữa cuộc sống sôi động, sự bận rộn mưu sinh, những cựu binh Thành cổ như ông Bình, ông Ý, ông Thanh... vẫn giữ nếp cứ ngày rằm, lễ, tết… lại vào thành cổ thắp hương cho đồng đội. Họ cũng bận rộn, chạy đôn chạy đáo hướng dẫn, tư vấn cho những cuộc tìm kiếm hài cốt liệt sĩ trên đất Thành cổ… Ông Bình là người đã đích thân mua, trồng 81 cây vạn tuế ở Thành cổ tượng trưng cho 81 ngày đêm chiến đấu bảo vệ nơi đây.

Là trinh sát địa bàn, ông Bình liên tục di chuyển khắp mặt trận để nắm tin tức địch rồi báo về Sở chỉ huy để có phương án tác chiến. Vì vậy, ông Bình nắm rõ tình hình cuộc chiến lúc bấy giờ.

Theo ông Bình, những ngày đầu, mỗi ngày địch bắn khoảng 500 quả đạn pháo vào thị xã Quảng Trị, đó là chưa kể hàng trăm quả bom từ máy bay rải xuống. Bị quân ta đánh bật, địch tức tối tăng gấp đôi hỏa lực. Dù phía ta thiệt hại khá lớn nhưng ý chí cán bộ chiến sĩ không hề lung lay, sợ hãi.

Thời điểm 1972, ông Cao Xuân Ý (SN 1953, hiện trú phường 3, thị xã Quảng Trị) là chiến sĩ thuộc Tiểu đoàn 808, Tỉnh đội Quảng Trị. Ông Ý nhớ lại, Thành cổ Quảng Trị lúc ấy đêm cũng như ngày, địch bắn pháo sáng, cối sáng, đạn, bom đỏ rực cả bầu trời. Sau khi vượt sông Thạch Hãn, ông Ý cùng đồng đội phải nhanh chóng đào hầm chữ A ngay trong đêm để tờ mờ sáng sẵn sàng chiến đấu.

"Mỗi hầm có 3 chiến sĩ cắm chốt, thấy địch tiến lên là mình nổ súng tiêu diệt, hầu như không có phút nào ngơi nghỉ. Ban đêm, anh em chúng tôi mới bò lên mặt đất tìm đến hố bom múc nước mang về hầm đổ vào gạo sấy cho nở ra rồi ăn, gặp nước bẩn cũng phải uống chứ không có cách nào khác. Lương khô thì để dành lúc bí bách nhất mới dùng. Đôi khi đang ăn thì địch bắn phá, lại bỏ bữa để chiến đấu. Việc tắm rửa là xa xỉ…

Trước sự càn quét, đánh phá với hỏa lực rất mạnh của địch, từ ngày 10-24/7/1972, quân ta bổ sung thêm Tiểu đoàn 3 Tam Đảo, Tiểu đoàn 4, Tiểu đoàn 5, Tiểu đoàn 6 (Trung đoàn 95)…

Bà Nguyễn Thị Thu (SN 1954, người xã Triệu Giang, huyện Triệu Phong, Quảng Trị) nhớ lại, lúc ấy bà chưa tròn 18 tuổi đã theo cha chồng là ông Nguyễn Con (SN 1915) chèo đò chở bộ đội vượt sông Thạch Hãn mỗi khi ngớt tiếng pháo của địch. Thế nhưng, không phải lúc nào qua sông cũng an toàn. Có không biết bao nhiêu chiến sĩ cùng người lái đò đã hy sinh vì trúng đạn pháocủa địch. Họ đã mãi mãi nằm xuống, máu thịt hòa với dòng sông. Thế nhưng, lớp này ngã xuống lớp khác lại tiếp tục vượt sông sang bảo vệ Thành cổ... Cứ thế, bà Thu không nhớ nỗi mình đã chở bao nhiêu chiến sĩ vượt sông vào Thành cổ và ngược lại khi chở thương binh về hậu cứ.

Theo ông Bình, ở thị xã Quảng Trị lúc đó địch có quân số gấp 10 lần ta. Với tham vọng nhanh chóng tái chiếm Thành cổ Quảng Trị, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu 3 lần (các ngày 13, 15 và 20/7) sốt sắng tuyên bố phải cắm cờ lên Thành cổ nhưng đều thảm bại. Những lần tuyên bố như vậy, mỗi ngày địch bắn hơn 30.000 quả đạn pháo vào thị xã và Thành cổ Quảng Trị.

Thế nhưng, từ đầu tháng 9/1972, mưa lớn, nước sông Thạch Hãn dâng cao gây ngập hầm hào, công sự, vận tải quân lương gặp vô vàn khó khăn. Trong khi địch có vũ khí tối tân đã mở nhiều đợt tấn công khiến quân ta thương vong lớn. "Thời điểm đó, nhiều điểm chốt chiến sĩ ta luôn trong tình trạng ở dưới hầm, nửa người ngập nước, gạo sấy đổ nước lạnh vào cho nở ra rồi ăn. Hết gạo sấy phải ăn lương khô cầm cự, vất vả vô cùng" - ông Bình kể.

Khi địch đã tiến sát Thành cổ Quảng Trị, lực lượng quân ta còn quá mỏng nên từ 20 giờ ngày 15/9, bộ đội được lệnh rút quân qua bờ Bắc sông Thạch Hãn. 2 giờ ngày 16/9, quân ta rút hết quân, kết thúc 81 ngày đêm kiên cường bảo vệ Thành cổ Quảng Trị. 

×