AI thay Thùy Tiên trong phim “Chốt đơn”: "Canh bạc" pháp lý và chuẩn mực văn hóa

AI thay Thùy Tiên trong phim “Chốt đơn!”: "Điện ảnh không phải là ngành công nghiệp cơ khí"

Mới đây, việc nhà sản xuất phim “Chốt đơn” sử dụng công nghệ AI để thay thế toàn bộ hình ảnh của Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên đang tạo ra một cơn sóng tranh cãi dữ dội. Câu chuyện không còn là vấn đề nội bộ giữa nghệ sĩ và nhà sản xuất, cũng không đơn thuần là lựa chọn kỹ thuật của ngành điện ảnh. Nó là phép thử giới hạn pháp luật hiện hành, cảm xúc khán giả và những chuẩn mực đạo đức trong thời đại trí tuệ nhân tạo lấn sân vào đời sống nghệ thuật.

Từ góc độ pháp lý, nhà sản xuất cho rằng họ có đủ căn cứ hợp đồng để thực hiện việc “thay thế kỹ thuật” này. Theo đó, nếu hợp đồng giữa hai bên có điều khoản cho phép chỉnh sửa, thay thế, không sử dụng hình ảnh nữ chính, thì việc loại bỏ sự hiện diện của Thùy Tiên – ít nhất trên giấy tờ – là hoàn toàn có cơ sở.

Trao đổi với PV Dân Việt, Luật sư Mai Thị Thảo, Phó Giám đốc TAT Law Firm cho rằng, điện ảnh không phải là ngành công nghiệp cơ khí. Trong điện ảnh, pháp lý mới chỉ là lớp nền. Điều thực sự định đoạt giá trị của một tác phẩm nằm ở cảm xúc mà nó truyền tải và lòng tin mà công chúng đặt vào quá trình sáng tạo ấy.

Theo luật sư Thảo, càng đi sâu vào sự việc, câu hỏi pháp lý quan trọng hơn bắt đầu xuất hiện: Việc sử dụng AI để thay đổi, cải biến hình ảnh nữ diễn viên – nếu vẫn mang nhận diện cá nhân, vẫn giữ các đặc điểm khiến khán giả liên tưởng hoặc khẳng định đó là Thùy Tiên – thì có vi phạm quyền nhân thân không?

“Pháp luật Việt Nam hiện hành, cụ thể tại Điều 32 Bộ luật Dân sự 2015, quy định rất rõ: Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. Việc sử dụng hình ảnh phải được người đó đồng ý, trừ các trường hợp vì mục đích quốc gia, công cộng hoặc theo quy định khác của pháp luật. Như vậy, hình ảnh – bao gồm hình dáng, khuôn mặt, nếu được dựng lại bằng công nghệ AI mà vẫn giữ đặc điểm nhận diện của cá nhân thì về nguyên tắc, vẫn thuộc phạm vi điều chỉnh của quyền nhân thân”, luật sư Thảo nhấn mạnh.

Luật sư Thảo cho hay, vấn đề ở đây là: AI không xóa sạch được “cảm giác xã hội”. Dù nhà sản xuất có tuyên bố đã dùng công nghệ thay thế toàn bộ, nhưng khán giả vẫn nhìn thấy “một Thùy Tiên kỹ thuật số” trên màn ảnh – vẫn ánh mắt ấy, thân hình ấy, vẫn cảm giác đang xem “cô ấy”. Đây chính là vùng ranh giới mong manh giữa kỹ thuật số và pháp luật thực chứng.

“Khi nhân vật trên phim vẫn bị công chúng gán là Thùy Tiên, thì dù hình ảnh không còn là bản gốc, việc gợi nhắc đến hình ảnh cá nhân vẫn là yếu tố có thể cấu thành hành vi xâm phạm quyền hình ảnh nếu không được sự đồng thuận cụ thể.

Nghiêm trọng hơn, nếu việc sử dụng AI làm thay đổi bản chất nhân vật – ví dụ: khiến hình ảnh của Thùy Tiên bị bóp méo, xuyên tạc hoặc gắn với hành vi, biểu cảm không đúng với ý chí cá nhân thì quyền danh dự, nhân phẩm, uy tín của cô cũng bị ảnh hưởng. Trong trường hợp đó, người bị ảnh hưởng hoàn toàn có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại theo Điều 592 Bộ luật Dân sự, hoặc yêu cầu xin lỗi, cải chính công khai nếu chứng minh được hậu quả nghiêm trọng về mặt hình ảnh và danh tiếng”, luật sư Thảo phân tích.

AI thay Thùy Tiên trong phim “Chốt đơn”:"Canh bạc" pháp lý, cảm xúc và chuẩn mực văn hóa

Luật sư Thảo cho rằng, thực tế, ngay cả khi hợp đồng giữa hai bên có điều khoản về “xử lý hậu kỳ”, “toàn quyền chỉnh sửa tác phẩm”, thì cũng không thể mặc nhiên suy diễn thành quyền “tái dựng nhân thân bằng AI”.

Trong khi chưa có hành lang pháp lý cụ thể về deepfake (phương tiện tổng hợp đã được điều khiển bằng kỹ thuật số để thay thế chân dung của người này bằng chân dung của người khác) và các dạng biến thể của AI, thì cách hiểu thận trọng nhất là nhà sản xuất chỉ có thể làm những gì được ghi rõ trong hợp đồng, và không được vượt ra khỏi ranh giới đạo đức xã hội – nhất là trong lĩnh vực như điện ảnh, nơi hình ảnh cá nhân gắn liền với giá trị thương hiệu, cảm xúc công chúng và cả danh dự nghệ sĩ.

Trở lại với “Chốt đơn”, nhà sản xuất đã chọn một chiến lược mạo hiểm: sử dụng AI không chỉ để “xóa” mà còn để “thay thế” – tức tạo ra một nhân vật hoàn toàn mới mà lại giữ nguyên hình thể, thậm chí thần thái tương tự với người cũ. Và điều khiến công chúng phản ứng mạnh mẽ không phải vì họ ghét công nghệ, mà vì họ cảm thấy bị “đánh lừa cảm xúc”. Cảm giác ấy không chỉ đến từ kỹ thuật, mà từ cách nhà sản xuất giữ im lặng về danh tính người thay thế, từ cách truyền thông né tránh câu hỏi: Ai thực sự là nữ chính trên màn ảnh?

“Nếu như ở Hollywood, việc sử dụng công nghệ CGI để dựng lại hình ảnh Paul Walker sau khi anh qua đời được thực hiện với sự đồng thuận của gia đình, thông báo rõ ràng với khán giả và mang tính tri ân, thì “Chốt đơn” lại không có sự minh bạch ấy. Một bộ phim thương mại, mang mục tiêu thu hút doanh thu, chọn cách dẫn dắt công chúng bằng chiêu trò mập mờ, đó không còn là câu chuyện kỹ thuật, mà là vấn đề đạo đức nghề nghiệp”, luật sư Thảo nêu.

Bên cạnh đó, luật sư Thảo nhấn mạnh, khán giả ngày nay không còn dễ dãi. Họ không chỉ đi xem phim vì kịch bản hay, hình ảnh đẹp. Họ đến rạp để kết nối cảm xúc, để cảm nhận nhân vật, để sống cùng những biểu cảm thật sự. Một diễn viên AI với ánh mắt vô hồn, nụ cười méo mó kỹ thuật, thần thái lạnh lẽo – dù tinh vi đến đâu vẫn không thể thay thế được cảm xúc thật. Và khi cảm xúc bị phản bội, thì lòng tin cũng dễ dàng bị đánh mất.

“Chúng ta không thể ngăn cản sự phát triển của công nghệ, cũng không nên sợ hãi trước AI. Nhưng chúng ta cần đặt ra giới hạn – không chỉ là giới hạn pháp lý, mà là giới hạn văn hóa. Những bộ phim như “Chốt đơn” đang đặt điện ảnh Việt vào thế phải chọn lựa: hoặc là dùng AI như công cụ hỗ trợ nghệ thuật hoặc là biến nó thành phương tiện để hợp lý hóa những quyết định phi nghệ thuật, phi cảm xúc, phi đạo đức.

Cũng cần lưu ý rằng, nếu vụ việc này tạo ra tiền lệ xấu, thì tương lai, bất kỳ diễn viên nào cũng có thể bị loại khỏi sản phẩm một cách lặng lẽ chỉ bằng vài dòng mã lệnh và sự im lặng từ bên sản xuất. Và điều đó sẽ là bước lùi của nghệ thuật, chứ không phải tiến bộ. Pháp luật có thể bảo vệ anh khỏi kiện tụng, nhưng không thể giúp anh giành lại cảm xúc đã mất từ khán giả”, luật sư Thảo nói thêm.

×