Bài dự thi "Việt Nam trong tôi": Một Việt Nam đang chuyển mình – góc nhìn từ một người dịch sách

Sau khoảng thời gian cân nhắc, tôi đã nhận lời. Trong lời đề nghị này, tôi cảm nhận được một sự gửi gắm, một niềm tin tưởng và cả một giấc mơ mà tôi, dù chỉ là người dịch, không phải tác giả, vẫn thấy mình có quyền cùng ấp ủ, nuôi dưỡng. Dù không trực tiếp viết, nhưng tôi có cơ hội truyền đạt đúng giọng văn của tác giả, qua đó đứng ở góc nhìn của một người nước ngoài khi viết về đất nước mình, một người đã đến và ở lại vì yêu Việt Nam. Hơn thế nữa, đây là dịp hiếm hoi để tôi được sống trong tình yêu với quê hương, qua từng dòng chữ, từng lựa chọn từ ngữ.

Hành trình hoàn thiện bản dịch

Ban đầu, tôi nghĩ mình đã nắm được tinh thần cuốn sách. Một tác phẩm phi hư cấu, độ dài vừa phải, giọng văn không quá cầu kỳ. Ba tháng, theo đề xuất ban đầu, có vẻ là khoảng thời gian hợp lý. Tôi thậm chí còn lặng lẽ lên kế hoạch tranh thủ dịch thêm vài dự án khác trong thời gian đó.

Nhưng rồi bản thảo đầu tiên đến, tiếp theo là bản thứ hai, rồi bản thứ ba. Mỗi bản đều có những chỉnh sửa, vì phía tác giả và nhà xuất bản tiếng Anh cũng đang hoàn thiện song song, để cả hai phiên bản có thể ra mắt cùng lúc. Đôi khi chỉ là vài con số, một đoạn dẫn mới, hay một cách diễn đạt khác; có lúc là cả chương được viết lại từ đầu, với cấu trúc và giọng điệu hoàn toàn mới. Như chương Năm về tự do thương mại, về chính sách mở cửa của Việt Nam những năm 90 chẳng hạn, tác giả đã viết lại gần như toàn bộ. Thế là phần tôi đã dịch cũng phải dịch lại.

Đôi khi, công việc không chỉ là dịch mà còn là rà soát, so sánh, đối chiếu từng cụm từ để không lệch khỏi mạch văn ban đầu. Trong lúc đó, vẫn diễn ra những trao đổi với Tuấn, biên tập viên chính, và Đức, người phụ trách dự án. Có hôm tôi gửi thư lúc khuya, sáng hôm sau đã có hồi âm. Lại có lần, tôi xin thêm hai tuần vì chương mới thay đổi quá nhiều. Đức đồng ý ngay, còn nhẹ nhàng nói “tác giả làm mình bị động quá, cũng không còn cách nào chị nhỉ”. Hơn nữa, Đức và Tuấn luôn động viên và nhắc nhở tôi chú ý giữ gìn sức khỏe (khi ấy, tôi đang gặp vấn đề thể chất, có thể gọi là bệnh nghề nghiệp của những người hay làm việc với máy tính). Tôi càng hiểu rằng công việc lần này không đơn thuần là dịch, mà là cùng một nhóm người giữ cho bản thảo sống đúng với tinh thần của nó, cho dù tinh thần đó, bản thân nó, cũng đang được điều chỉnh từng ngày.

Việt Nam đang lên ư? Ở đâu? Bao giờ?

Nhưng ngoài chuyện làm nghề, còn có chuyện làm người. Câu hỏi thật sự là: khi đặt tên cuốn sách là “Việt Nam - ngôi sao đang lên của châu Á”, ai sẽ tin điều đó? Tôi nhớ lần đầu nhắc đến tựa sách này trong một cuộc trò chuyện, người bạn tôi nheo mắt cười: “Lên đâu? Lên bao giờ?”. Một nụ cười nửa đùa nửa mỉa mai, kiểu phản xạ thường gặp của người Việt mỗi khi nghe những câu to tát về tương lai đất nước. Có lẽ vì họ đã quen sống trong cảm giác phải dè chừng niềm tin.

Chính vì vậy, việc dịch cuốn sách này không đơn thuần là chọn từ cho đúng, câu cho trôi, mà là phải cẩn trọng với từng tầng nghĩa, sao cho giữ được cái nhìn khách quan của tác giả, mà vẫn không đánh mất đi một tia hy vọng. Không phải kiểu hô khẩu hiệu mà là những câu chuyện kể, những phân tích mạch lạc, bằng chứng về số liệu khách quan và những so sánh giản dị. Hai tác giả không tô vẽ Việt Nam. Họ cũng không né tránh những góc khuất. Họ chọn kể về một Việt Nam đang chuyển mình, dù có phần chật vật nhưng với nhiều động lực và tiềm năng có thật. Không phải là một “ngôi sao” sáng chói huy hoàng mà là một ngôi sao mới xuất hiện, đang tìm cách vươn lên giữa những trở lực không nhỏ. Họ đã thấy, vậy tại sao chính người Việt Nam lại không thấy?

Với tôi, “Việt Nam - ngôi sao đang lên của châu Á” chính là hình ảnh chúng tôi, một nhóm người đang cùng giữ cho bản thảo không mất đi giọng nói trung thực; là những đoạn thư gửi đi rồi chờ hồi đáp lúc nửa đêm; là sự kiên nhẫn của người biên tập, sự mềm mỏng của người điều phối, sự chủ động của tác giả, và thậm chí cả sự hoài nghi của độc giả mà ta phải chấp nhận như một phần của cuộc chơi.

Những người giữ niềm tin bằng sự tử tế

Nhờ dự án này, tôi hiểu thêm một điều: nghề dịch sách không phải là công việc của một cá nhân đơn độc, mà là một nghề của sự đồng lòng, của làm việc nhóm. Cuốn sách không thể thành hình, ra mắt bạn đọc nếu thiếu đi bất kỳ ai trong nhóm, từ vị CEO Trịnh Minh Tuấn luôn giữ vững tinh thần “đã làm thì làm đến cùng”, đến người điều phối như Đức, hay biên tập viên như Tuấn, người luôn bắt đầu thư bằng “Em cảm ơn chị rất nhiều” kể cả khi tôi vừa xin trễ hạn.

Ngay cả các tác giả, Sam Korsmoe và Brook Taylor, cũng gửi những email dài, chi tiết đến từng thay đổi nhỏ, luôn giữ thái độ tôn trọng và cầu thị trước bản dịch tiếng Việt. Họ hỏi tôi nghĩ gì, muốn giữ lại đoạn nào, thậm chí đồng ý điều chỉnh một vài chi tiết vì “độc giả Việt Nam sẽ thấy quan trọng hơn”. Họ không phô trương kiến thức mà luôn muốn học cách nói cho đúng, cho gần, cho thật với người Việt Nam.

Còn tôi, một người dịch, vừa dịch vừa làm bạn với sự thay đổi. Mỗi lần bản thảo mới gửi tới là một lần tôi đọc lại, soi lại từng chữ, từng cách đặt câu, để giữ cho bản dịch không trôi khỏi mạch gốc, mang được hồn của tiếng Việt cũng như thái độ, tính cách của hai tác giả.

Tôi nghĩ, nếu có điều gì gọi là “Việt Nam trong tôi”, thì chính là những con người như thế: âm thầm, chỉn chu, không khuất phục trước sự phức tạp của nghề xuất bản. Họ làm việc bằng một sự tử tế bền bỉ, không đòi ghi nhận, nhưng đủ mạnh để giữ cho một cuốn sách được ra đời như nó vốn cần phải có.

Kết

Giờ thì cuốn sách đã được ra mắt, đã đến tay người đọc, thậm chí trở thành một trong 10 tác phẩm kinh tế nổi bật năm 2024 của Znews . Nhưng với tôi, hành trình ấy chưa thật sự khép lại. Mỗi khi nhìn lại bản thảo, tôi vẫn nhớ từng đoạn phải dịch ba lần, từng email nửa đêm từ phía biên tập, từng cuộc trao đổi nhỏ nhưng đầy ý nghĩa về cách gọi tên một quốc gia đang chuyển mình.

“Ngôi sao đang lên” là biểu tượng của điều gì đó còn đang thành hình: một tương lai chưa rõ rệt nhưng là một niềm tin bền bỉ. Và giữa rất nhiều hoài nghi, vẫn có những người chọn cách kiên nhẫn với văn chương, với nghề làm sách, và với chính cái tên “Việt Nam”. Nếu cần một lý do để viết tiếp, để dịch tiếp, thì đó chính là hy vọng, không để mình rơi vào hoài nghi. Giống như một ngôi sao đang lên vậy.

×