Trước những thách thức ngày càng lớn từ biến đổi khí hậu, việc đưa người nông dân và các cấp Hội Nông dân Việt Nam tham gia giám sát thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường đang được đánh giá là một hướng đi chiến lược và hiệu quả. Phóng viên Báo điện tử Dân Việt đã có cuộc trao đổi với chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy về chủ đề này.

Thưa chuyên gia Hoàng Trọng Thủy, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp và khó lường, theo ông, việc đưa người nông dân và các cấp Hội Nông dân tham gia giám sát việc thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường có ý nghĩa như thế nào?

- Việc đưa nông dân và các cấp Hội Nông dân tham gia vào công tác giám sát thực thi pháp luật về bảo vệ môi trường có bốn ý nghĩa lớn:

Thứ nhất, đây là một bước tiến quan trọng về thể chế. Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định quyền của người dân, đó là quyền được tham gia vào quản lý nhà nước và quyền được sống trong môi trường trong lành. Ở đây chữ "quyền" được thể hiện rất rõ. Người nông dân không chỉ là đối tượng chịu tác động từ môi trường mà còn là chủ thể hiện thực hóa các quyền, đó là quyền được biết, quyền được bàn, quyền được giám sát, quyền kiểm tra và được thụ hưởng môi trường sống. Họ chính là một lực lượng quan trọng trong việc thực thi luật bảo vệ môi trường.

Thứ hai, Hội Nông dân không chỉ bảo vệ quyền lợi chính đáng của hội viên mà Hội còn có trách nhiệm phản ánh kịp thời những vi phạm về môi trường tại khu vực nông thôn, nông nghiệp. Vai trò này góp phần thúc đẩy sự công khai, minh bạch và công bằng trong thực thi pháp luật – nhất là trong bối cảnh đô thị hóa, phát triển các khu công nghiệp, làng nghề, đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, dễ gây suy thoái môi trường nếu không được giám sát chặt chẽ.

Thứ ba, phát hiện và ngăn chặn từ sớm các hành vi vi phạm môi trường, từ đó góp phần vào phát triển xanh và bền vững. Đây cũng là lực lượng trực tiếp gắn bó với đất, nước, không khí, rừng, nguồn lợi thủy sản – những yếu tố cốt lõi của sản xuất nông nghiệp sạch, nâng cao giá trị nông sản và cải thiện thu nhập cho người nông dân. Nâng tầm của người nông dân và Hội Nông dân lên.

Thứ tư, quá trình này góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân. Tôi thấy, qua các lớp tập huấn, tuyên truyền, người dân đã chuyển từ bị động sang chủ động bảo vệ môi trường. Nhiều mô hình nông thôn mới, nông thôn kiểu mẫu, nông thôn nâng cao đã cho thấy sự thay đổi rõ rệt trong hành vi cộng đồng, từ việc xây dựng mô hình, thay đổi thói quen sinh hoạt đến việc tham gia giám sát và phản ánh vi phạm. Đây là sự vận động bên trong của một tổ chức, chuyển từ bảo vệ môi trường từ bị động sang chủ động, thay đổi hành vi và tạo nên một sức mạnh cộng đồng.

Nói cách khác, khi người nông dân trở thành chủ thể tích cực trong công tác bảo vệ môi trường, chúng ta không chỉ có một hệ thống pháp luật hiệu quả hơn, mà còn có một xã hội phát triển hài hòa với thiên nhiên.

Được xác định là một trong những chức năng, nhiệm vụ quan trọng của Hội, xin ông cho biết, làm thế nào để các cấp Hội Nông dân, người nông dân tham gia nhiều hơn vào công tác giám sát thực hiện chính sách pháp luật về môi trường – một lĩnh vực vốn rất nhạy cảm?

-Trước tiên, tôi xin chia sẻ một nhận xét về vai trò và chức năng của Hội Nông dân trong việc xây dựng các phong trào bảo vệ môi trường. Tôi thấy có điểm mới nổi bật, đó là các phong trào không chỉ dừng ở việc vận động thay đổi hành vi, mà còn tạo ra các giá trị mới, từ đó định hướng cho phát triển bền vững. Khi các điển hình lan tỏa và giá trị mới được hình thành, phong trào sẽ được nâng tầm.

Chẳng hạn, các dự án do Hội Nông dân Việt Nam đã triển khai rất hiệu quả việc thu gom rác hữu cơ kết hợp với chế phẩm sinh học để sản xuất phân bón hữu cơ. Mô hình này đã thành công ở nhiều tỉnh như Nghệ An, Ninh Bình, Tuyên Quang. Giá trị mới ở đây là người dân nhận ra rằng muốn phát triển nông nghiệp bền vững, thì phải bảo vệ đất, vì đất là mẹ, sức lao động là cha. Giữ được đất, nuôi dưỡng đất cũng chính là giữ lấy tương lai nông nghiệp bền vững.

Tôi từng đến Đan Phượng (Hà Nội), thấy mỗi gia đình có thể tận dụng 2–2,5kg rác hữu cơ/ngày để làm phân bón, trồng rau, trồng rau gia vị ngay tại sân, ngõ, thậm chí cả trên mái nhà. Đó là minh chứng rõ ràng về sức lan tỏa của mô hình và tinh thần “ai cũng có thể làm được”.

Vậy làm sao để nông dân tham gia nhiều hơn vào các hoạt động bảo vệ môi trường và giám sát cộng đồng? Tôi cho rằng cần năm nhóm giải pháp sau:

Thứ nhất, cần phải hoàn thiện cơ chế pháp lý và chính sách. Phải có hành lang pháp lý rõ ràng để Hội Nông dân không chỉ tham gia mà còn có thể trực tiếp thực hiện giám sát môi trường. Khi luật pháp đứng sau lưng người dân, người dân mới có đủ “áo giáp” pháp lý để tự tin hành động.

Thứ hai, tạo kênh và công cụ giám sát hiệu quả. Trước tiên là phải cung cấp thông tin đầy đủ: các báo cáo môi trường định kỳ từ chính quyền, doanh nghiệp, khu đô thị trên địa bàn phải được công khai minh bạch. Khi có thông tin, người dân mới nhận diện được vấn đề, lựa chọn điểm nóng để giám sát, tạo được "đòn bẩy", có yếu tố dẫn đường.

Ngoài ra, cần có kế hoạch thanh tra, kiểm tra đột xuất, tránh tình trạng báo trước để “vở sạch đẹp”. Phải tăng cường kiểm tra bất ngờ thì mới phát hiện được sai phạm thật. Đừng để tình trạng “kiểm tra như đi chấm thi”, toàn chọn nơi đẹp nhất để làm mẫu.

Giải pháp thứ ba, đó là tăng cường đối thoại. Người dân là chủ thể hành động, họ cần có tiếng nói. Đối với Hội Nông dân, để tăng cường hoạt động bảo vệ môi trường, có thể nghiên cứu tổ chức các câu lạc bộ bảo vệ môi trường không chỉ theo địa bàn mà còn theo ngành hàng (sản phẩm đi đến đâu, rác thải phát sinh đến đó).

Giải pháp thứ tư là tăng cường đào tạo năng lực cho cán bộ và nông dân. Cần đào tạo năng lực cho nông dân trong các lĩnh vực như: Thu thập thông tin môi trường, sử dụng điện thoại thông minh để chụp ảnh, quay video, định vị, phản ánh sai phạm tới cơ quan chức năng.

Giải pháp thứ 5, giải pháp cuối cùng đó là hỗ trợ tài chính và khen thưởng. Bảo vệ môi trường là hoạt động cộng đồng, nhưng cộng đồng không thể làm nếu thiếu kinh phí. Bên cạnh đó, phải tôn vinh, khen thưởng xứng đáng những cá nhân, tập thể làm tốt.

Tôi rất hy vọng báo Dân Việt có thể tổ chức sự kiện tới đây, không chỉ vinh danh các mô hình kinh tế nông nghiệp, mà còn tôn vinh người nông dân tham gia bảo vệ môi trường, bảo vệ đất đai, nguồn nước, rừng, thúc đẩy sản xuất hữu cơ, phát triển kinh tế tuần hoàn, phát triển xanh và bền vững.

Để người nông dân nhận thức đầy đủ, phát huy quyền giám sát của mình, góp phần bảo vệ môi trường sống, theo ông bà con cần làm gì?

- Tôi chỉ xin gửi gắm đến bà con nông dân những chữ: “Muốn tham gia được nhiều hơn, trước hết phải liên kết.” Đó là liên kết trong cộng đồng, liên kết trong các tổ chức kinh tế – đó là nền tảng để phát triển nông nghiệp tuần hoàn. Khi có liên kết trong các tổ chức sản xuất quy mô lớn, thì khoa học kỹ thuật mới có cơ hội áp dụng vào thực tiễn.

Hợp tác – là hợp tác với nhà khoa học, với người làm chính sách, với doanh nghiệp, và với tất cả những ai có tình yêu và trách nhiệm với môi trường.

Khi bà con nông dân trở thành một phần trong “đội hình” đó, thì không chỉ người nông dân trưởng thành hơn, mà còn có thể tự chăm lo tốt hơn cho bản thân, cho gia đình và cho chính quê hương của mình.

×