Chuyện hai tờ báo kinh tế của TP.HCM năng động một thời - Bài 1: “Kênh” đối ngoại quan trọng của thành phố

LTS: Thập niên 1990 là khoảng thời gian nền kinh tế TP.HCM nói riêng và cả nước nói chung tăng trưởng mạnh. Có thể nói thành phố thay da đổi thịt sau từng ngày. Có hai tờ báo chuyên đề kinh tế đã góp công lớn vào sự thay đổi này là Thời báo Kinh tế Sài Gòn và Sài Gòn Tiếp thị.

Năm 1990, cố nhà báo Võ Như Lanh rời khỏi chức vụ Phó Tổng biên tập báo Sài Gòn Giải phóng và chưa có công việc mới. Trước đó, trong giai đoạn 1977 - 1983, ông là tổng biên tập đầu tiên, là người kiến tạo, xây dựng, định hình lên tờ Tuổi trẻ có hình hài như sau này.

Tờ báo của giới làm ăn

Lúc đó, kinh tế TP.HCM đang chuyển mình mạnh, các nhóm think tank như “Nhóm thứ sáu” tập hợp đông đảo các chuyên gia kinh tế của miền Nam hay nhóm “Văn phòng Kinh tế Thành ủy” với giáo sư Nguyễn Xuân Oánh đứng đầu được lãnh đạo thành phố trọng dụng.

Là một người làm báo giàu kinh nghiệm, ông Võ Như Lanh thấy cần có một diễn đàn để các chuyên gia kinh tế, doanh nhân, doanh nghiệp phản ánh tình hình kinh tế, các chính sách kinh tế, nên ông đã đến gặp ông Phạm Chánh Trực (Năm Nghị) lúc đó là Phó Bí thư Thành uỷ TP.HCM để bàn “thành phố nhất thiết phải có tờ báo chuyên sâu về kinh tế”.

Ông Năm Nghị phụ trách đối ngoại của thành phố khi đó thì lại muốn thành phố có một tờ báo tiếng Anh như một ô cửa để nước ngoài nhìn vào thành phố, thu hút đầu tư nước ngoài đến với thành phố. Nhưng do xin giấy phép một tờ tiếng Anh khó hơn, nên họ thống nhất ra tờ báo tiếng Việt trước rồi làm một ấn phẩm phụ tiếng Anh.

Ngày 4/1/1991, tờ tuần báo mới mang tên Thời báo Kinh tế Sài Gòn (TBKTSG) phát hành số đầu tiên. TBKTSG có ba mục tiêu chính, thứ nhất là phổ biến các chính sách về kinh tế của Nhà nước cho quảng đại quần chúng và doanh nghiệp. Thứ hai, phản hồi cho các cơ quan nhà nước là những chính sách đó có thực hiện được hay không, có vướng mắc gì cần tháo gỡ, cần đề nghị với trung ương giải quyết vấn đề gì. Và điều thứ thứ ba quan trọng nhất là xây dựng một lực lượng doanh nhân mới.

Các doanh nghiệp khi đó tham gia rất hào hứng vào một tờ báo mà họ xem như đại diện cho họ.

Tờ báo có nhiều hàm lượng kiến thức khi tỉ lệ bài viết của chuyên gia trong nhiều lĩnh vực chiếm 60 - 70% các trang báo. Còn làm công tác quản lý và tòa soạn là các nhà báo kỳ cựu từ Tuổi trẻ, Sài Gòn Giải phóng và các báo khác tới. Lúc đầu có các nhà báo Đặng Thanh Tâm, Nguyễn Đình Nam, Trần Ngọc Châu, sau có các nhà báo Quốc Vĩnh, Công Thắng, Trần Trọng Thức, Ngô Ý Minh, Lưu Vĩ Lân, rồi sau nữa có các nhà báo Nguyễn Vạn Phú, Đoàn Khắc Xuyên...

Những chuyên mục “đinh” mang lại uy tín tờ báo trong lòng doanh nhân, giới chuyên gia, những người quan tâm đến kinh tế, gồm: Chuyên mục “Ý kiến”, “Chuyên đề” cho cái nhìn sâu về các vấn đề thời sự chính sách, vận động phát triển kinh tế, tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động doanh nghiệp, các ngành nghề. Mục “Ý kiến” như là xã luận của tờ báo, thường được ban biên tập, toà soạn hội ý chọn những đề tài, góc nhìn theo dòng thời sự kinh tế.

Thời kỳ đầu, đích thân Tổng biên tập Võ Như Lanh chắp bút chắp bút chuyên mục này. Về sau có thêm các cây bút tham gia viết “Ý kiến”, như Quốc Vĩnh, Nguyễn Vạn Phú, Đoàn Khắc Xuyên. Còn “Chuyên đề” thường có góc nhìn đa chiều hơn của các chuyên gia, nhà báo kinh tế cả từ các tờ báo khác…

Khoảng năm 1995, nhà báo Quốc Vĩnh, khi đó là Thư ký Toà soạn, mời nhà báo Trần Trọng Thức về TBKTSG tổ chức chuyên mục “Tài chính & Ngân hàng”. Chuyên mục này nhanh chóng cũng trở thành “đinh” của tờ báo, bởi là mục chuyên sâu về hai lĩnh vực này được mở sớm nhất trong làng báo ở Việt Nam, luôn được giới làm ăn trân trọng đón đọc. Nhà báo Trần Trọng Thức trực tiếp đào tạo một lứa phóng viên chuyên về tài chính kinh tế giỏi. Trong đó có những cây bút thường được giới tài chính, ngân hàng khi đó nhắc tên, như Hải Lý, Thục Đoan…

Đọc báo “giữa hai hàng chữ”

Nhà báo Trần Ngọc Châu, nguyên Phó Tổng biên tập TBKTSG, nhớ lại: “Năm 1991, tôi rời Tuổi trẻ sang nhận nhiệm vụ ở TBKTSG. Nói "nhận nhiệm vụ" là vì chính ông Năm Nghị chỉ định tôi sang đó phụ trách ấn phẩm tiếng Anh, ngoài Cục Báo chí trung ương cũng chỉ đồng ý tôi, vì chuyên ngành của tôi là tiếng Anh mà lúc đó xã hội bỏ tiếng Anh khá lâu, không có nhiều người giỏi. Thứ hai, tôi có kinh nghiệm 12 năm làm báo, lại đang ở vị trí Tổng Thư ký Tòa soạn Tuổi trẻ, các vị đó cho rằng như vậy là tôi đủ bản lĩnh chính trị để làm. Tôi không muốn đi khỏi Tuổi trẻ, đó là tờ báo nhiều uy tín, trong khi vị trí của tôi ở đó là quyết định mọi nội dung bài vở, chỉ dưới ban biên tập thôi, ai lại muốn qua một tờ báo mới hình thành chưa biết tương lai ra sao, nhưng lãnh đạo trên quyết thì phải nghe theo. Sau rồi mới thấy, qua tờ tiếng Anh cũng hay, đó là lĩnh vực khá riêng, ít va chạm trong các mối quan hệ làm việc, lại giúp được cho thành phố một số việc”.

Ngày 10/10/1991, ấn phẩm phát hành hàng tuần The Saigon Times Weekly chào sân, trở thành tờ báo tiếng Anh đầu tiên ở thành phố, chính là ấn phẩm lúc đầu ông Năm Nghị muốn có.

“Làm xong nội dung số đầu tiên, trong khi báo chờ đi nhà in, tôi đi công tác Philippines vài ngày, về thành phố mới biết tờ báo bị tịch thu lưu kho, không cho phát hành. Hỏi nguyên nhân, thì ra có người báo cáo với Tổng Bí thư Đỗ Mười là tờ tiếng Anh này nhận đầu tư nước ngoài. Lúc đó cho đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực kinh tế thông thường thôi, chứ vào báo chí khó lắm. Vậy là ông Phó Chủ tịch thường trực thành phố Nguyễn Văn Huấn phải bay ra Trung ương để giải thích tờ này không nhận đầu tư nước ngoài, nó chỉ là ấn phẩm tiếng Anh của tờ TBKTSG thôi. Ngoài đó chấp nhận lời giải thích, mở kho trả lại báo, cho phát hành. Số đầu tiên ra gian truân vậy đó”, ông Châu nhớ lại.

The Saigon Times Weekly có tác động thế nào đối với giới đầu tư nước ngoài trong thời gian đầu thập niên 1990? Các báo tiếng Anh ngoài Hà Nội viết thuần tin về hành chính trong lĩnh vực đầu tư, còn tờ Weekly thì phản ảnh tư tưởng trong đầu tư. Người nước ngoài đọc Weekly “giữa hai hàng chữ”, nghĩa là họ xem Weekly để biết Việt Nam đang cởi mở đến thế nào, chứ họ không đi sâu vào chi tiết các thủ tục đầu tư. Ví dụ, Weekly viết Đảng và Nhà nước đang đẩy mạnh chống tiêu cực, nhà đầu tư nước ngoài đọc sẽ hiểu rằng môi trường đầu tư ở Việt Nam đang lành mạnh hơn, đáng để mở rộng đầu tư.

Năm 1994, Việt Nam đàm phán để gia nhập ASEAN, nhà báo Trần Ngọc Châu cùng đoàn tháp tùng các ông Nguyễn Mạnh Cầm và Vũ Khoan, Bộ trưởng và Thứ trưởng Bộ Ngoại giao lúc đó, đứng đầu phái đoàn đàm phán đi Bangkok. Ông Nguyễn Mạnh Cầm gợi ý với ông Châu là dòng đầu tư nước ngoài vào thành phố càng ngày càng sôi động, nên ra tờ báo hàng ngày để làm tốt hơn công tác xúc tiến đầu tư.

Vậy là ngày 2/10/1995, TBKTSG ra ấn phẩm tiếng Anh hàng ngày The Saigon Times Daily số đầu tiên, trở thành kênh đối ngoại quan trọng của thành phố, đúng vào năm Việt Nam bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ và gia nhập ASEAN, để thu hút dòng vốn nước ngoài như một trong những nguồn lực xây dựng đất nước sau nhiều năm dài chiến tranh và cấm vận.

Đã có một thời gian dài, hãng tin Reuters ký kết hợp đồng mua nội dung của The Saigon Times Daily và The Saigon Times Weekly để đưa lên cơ sở dữ liệu của họ, loại cơ sở dữ liệu mà các nhà đầu tư đều phải mua quyền truy cập. Nhà đầu tư cần thông tin và các tờ báo kinh tế sống được và phát triển mạnh là nhờ đáp ứng nhu cầu đó.

Về tờ báo tiếng Việt TBKTSG, theo nhà báo Quốc Vĩnh, nguyên Phó Tổng biên tập TBKTSG, cái hay của tờ báo này là tập hợp lực lượng cộng tác viên, chuyên gia kinh tế hùng hậu. Thứ hai là trong nhiều năm, họ bền bỉ gửi báo biếu đến tất cả các Ủy viên Trung ương và những người đứng đầu các bộ, để các vị đó đọc, có thể có điều gì đó mà báo phản ảnh lay động được các vị đó, khiến các vị đó trăn trở và hành động. Thứ ba là báo mở các câu lạc bộ doanh nhân để họ có nơi sinh hoạt nghiệp vụ, kết nối làm ăn, như Câu lạc bộ 2030, Câu lạc bộ Tài chính, Câu lạc bộ Địa ốc, Câu lạc bộ Ý tưởng kinh doanh sáng tạo...

Từ các câu lạc bộ này đã phát triển một lớp doanh nhân mới đúng như kỳ vọng ban đầu của tờ báo, ví dụ như Hoàng Quốc Việt, hiện là Chủ tịch Tập đoàn giáo dục tư nhân Nguyễn Hoàng hùng mạnh nhất Việt Nam. Khi đó Nguyễn Hoàng chỉ là một cửa hàng sửa máy vi tính nhỏ.

Cũng trong năm 1991, ngoài tờ tin tiếng Anh Vietnam News của Thông tấn xã Việt Nam ra đời, còn có hai tuần báo chuyên về kinh tế khác ra mắt ngoài Hà Nội. Đó là tờ Thông tin Kinh tế với vỏn vẹn ba nhân sự ra bản tin đầu tiên. Đến năm 1993, họ ký hợp tác với Tập đoàn báo chí Thụy Sĩ Ringier AG phát triển thành Thời báo Kinh tế Việt Nam, và năm 1994, họ ra phiên bản tiếng Anh Vietnam Economic Times.

Tờ thứ hai thuộc Ủy ban Nhà nước về hợp tác và đầu tư ký hợp tác với một đối tác Úc là tờ Việt Nam Đầu tư nước ngoài cùng bản tiếng Anh là Vietnam Investment Review, phát hành 27/9/1991. Năm 1996, Bộ Kế hoạch và Đầu tư được thành lập, báo về trực thuộc bộ này và đổi tên ngắn gọn thành Đầu tư. Hai tờ Thời báo Kinh tế Việt Nam và Đầu tư sau mới phát triển mạnh, còn Thời báo Kinh tế Sài Gòn ngay khi ra mắt đã trở thành một tờ báo quan trọng.

Kỳ sau: “Báo tiếp thị mà lại đi viết chuyện chính trị”

×