Cố Bộ trưởng Lê Huy Ngọ - "ông lụt bão" của nhân dân

"Người đi trong bão"

Là phóng viên lĩnh vực nông nghiệp, tôi đã có không ít lần được tiếp xúc, trao đổi với Bộ trưởng Lê Huy Ngọ. Điều khiến chúng tôi ấn tượng nhất, dù là tư lệnh ngành nông nghiệp, bận trăm công nghìn việc song ông Lê Huy Ngọ luôn sẵn sàng dành thời gian trao đổi với báo chí chúng tôi. Trong đó tôi nhớ nhất là những cuộc trao đổi về chương trình thí điểm mô hình xây dựng nông thôn mới và những lần ông chinh chiến với bão lụt.

Còn nhớ vào tháng 10/1997, ông Lê Huy Ngọ nhậm chức Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thì chỉ ít ngày sau, cơn bão số 5 có tên quốc tế là Linda dự kiến sẽ đổ bộ vào khu vực Bà Rịa-Vũng Tàu, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau, Kiên Giang... Đấy là những nơi mà từ trước tới nay rất hiếm bão.

Bộ trưởng Lê Huy Ngọ triệu tập Ban chỉ đạo Phòng chống lụt bão (PCLB) Trung ương để nghe Tổng cục Khí tượng Thủy văn báo cáo. Dự cuộc họp còn có các lãnh đạo Bộ Quốc phòng và các ban ngành khác. Ông Lê Huy Ngọ yêu cầu người trực nối điện thoại đến các tỉnh để họ báo cáo xem tình hình thế nào. Tuy nhiên, các tỉnh lúc đó vẫn "bình chân như vại", vì nghĩ rằng xưa nay những nơi như Kiên Giang chưa bao giờ có bão.

Phán đoán tình hình khẩn cấp, được phép của Thủ tướng Phan Văn Khải, ông Lê Huy Ngọ đã thành lập Tổ công tác đặc biệt do ông phụ trách, cùng một số thành viên chủ chốt gồm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Thứ trưởng Bộ Công an, lãnh đạo Bộ Thủy sản lên đường vào Nam.

Trên trực thăng bay ra Côn Đảo, ông Lê Huy Ngọ nhìn thấy hàng nghìn tàu, thuyền của ngư dân chạy dạt vào nơi neo đậu, nhưng âu tàu không chứa nổi đành phải đậu ở ngoài. Khi bão vào, một thuyền bị đánh chìm sẽ kéo theo nhiều tàu, thuyền khác chìm theo. Nhưng phải tìm cách đưa ngư dân lên bờ trước đã. Ông Ngọ yêu cầu chính quyền địa phương dùng mọi phương tiện hiện có cùng với hải quân, Bộ đội Biên phòng nhanh chóng đưa bà con lên bờ.

Trong cuốn sách "Người đi trong bão lũ", Thượng tướng, Viện sĩ Nguyễn Huy Hiệu, nguyên Phó trưởng Ban PCLB Trung ương kể lại: "Đêm đó, bão càn quét trên vùng biển Vũng Tàu. Tôi thấy anh Ngọ không ngủ được, gương mặt đăm chiêu hướng ra vùng biển đen kịt mà bão tố đang gầm thét".

Đến sáng 3/111, bão tan, ông Ngọ chứng kiến một cảnh tượng kinh hoàng: Hàng trăm thuyền bị lật, chìm, nghiêng ngả ở âu tàu. Trên bờ biển, một dãy dài bà con ngư dân Côn Đảo ngồi thẫn thờ bất lực đăm đăm nhìn ra biển. Phải bằng mọi cách cứu hàng nghìn ngư dân cùng tàu, thuyền của họ đang ở ngoài khơi. Lập tức ông Ngọ nói với lãnh đạo Bộ Quốc phòng điện về Bộ tư lệnh Quân khu 7 cho ca nô ra ứng cứu.

Trong trận bão Linda năm đó, trong hơn một tháng, lực lượng quân đội phối hợp với lực lượng tàu, thuyền ngư dân Bà Rịa-Vũng Tàu và các tỉnh Cà Mau, Kiên Giang, Bạc Liêu, Bến Tre, Sóc Trăng đã tìm kiếm, cứu sống 5.400 ngư dân đưa vào đất liền, dẫn dắt 1.700 tàu, thuyền vào bờ.

Sự lo lắng, quyết liệt của ông Lê Huy Ngọ đã giúp công tác ứng phó kịp thời, giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản cho bà con. Tuy nhiên, bão Linda đã khiến gần 3.000 người chết và mất tích. Ông Lê Huy Ngọ cho rằng đó là bài học đau đớn về ứng phó với bão trong những ngày đầu làm Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT, đồng thời cũng là thử thách lớn, giúp ông có kinh nghiệm hơn trong phòng, chống thiên tai về sau.

Đến năm 1999, miền Trung đối mặt với trận "đại hồng thủy" được coi là lớn nhất kể từ năm 1886. Cả miền Trung từ Quảng Trị đến Bình Định ngập trong biển nước, nghiêm trọng nhất là Thừa Thiên Huế và Quảng Nam. Ông Lê Huy Ngọ cùng đoàn công tác đặc biệt của Chính phủ dùng xe lội nước để tiếp cận vùng lũ.

Nhận thấy tình hình giao thông bị tê liệt hoàn toàn do ngập sâu, ông Ngọ đã đề nghị thực hiện phương châm "4 tại chỗ", huy động các lực lượng quân đội, biên phòng, công an cứu tàu, thuyền của ngư dân đang mắc kẹt ngoài biển; tiếp tế lương thực cho người dân ở vùng bị cô lập đồng thời sơ tán bà con đến nơi an toàn.

Từ thực tiễn cuộc sống và những kinh nghiệm quý báu trong công tác chỉ đạo phòng chống bão lụt, ông Ngọ và đồng đội đã đúc rút ra nhiều bài học, trong đó có phương châm "4 tại chỗ" (chỉ huy tại chỗ, lực lượng tại chỗ, phương tiện vật tư tại chỗ và hậu cần tại chỗ), cùng với đó là đảm bảo 3 giai đoạn trước, trong và sau thiên tai.

Trong hơn 10 năm làm Trưởng ban chuyên trách Ban Chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương, hình ảnh Bộ trưởng Lê Huy Ngọ mặc áo phao, đi ca nô kiểm tra và chỉ huy chống thiên tai trong mưa gió đã trở thành hình ảnh gần gũi và sống động trong lòng nhân dân và cả những người đồng hành khi "không bao giờ ngủ trên trực thăng".

Tầm nhìn khoa học về thích ứng với biến đổi khí hậu

Ông Lê Huy Ngọ cũng thể hiện tư duy và tầm nhìn khoa học khi nhấn mạnh rằng, việc phòng chống lụt bão không chỉ là "chống" mà phải là "phòng tránh".

Theo ông, trước sức mạnh của thiên nhiên và sức người có hạn, đòi hỏi con người phải biết thích nghi theo điều kiện tự nhiên của từng vùng, từ đó có giải pháp sản xuất vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa phòng tránh thiệt hại khi thiên tai xảy ra.

"Cụ thể, về sản xuất nông nghiệp phải nghiên cứu những giống lúa, vật nuôi thích ứng với biến đổi khí hậu. Nhà nước thích ứng với biến đổi khí hậu bằng công tác quy hoạch, các công trình, phi công trình còn người dân cũng phải thích ứng qua nhà cửa, sản xuất… Nếu mà không biết giúp dân có kiến thức và các biện pháp phòng tránh thiên tai thì không những sẽ mất hết thành quả lao động, mà còn thiệt hại cả về tính mạng con người", ông Ngọ từng phát biểu.

Trước bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, ông Lê Huy Ngọ được xem là người khởi xướng chủ trương thích ứng với biến đổi khí hậu với việc đặc biệt chú trọng đến bài toán quản lý tài nguyên nước theo lưu vực sông.

Dưới thời ông làm Bộ trưởng, nhiều hệ thống thủy lợi theo hướng hiện đại hóa, đa mục tiêu, đồng bộ từ đầu mối đến nội đồng, cùng các hệ thống cống kiểm soát mặn ngọt và kênh thoát lũ tại Đồng bằng sông Cửu Long đã được đầu tư xây dựng nhiều nhất.

Vị nguyên Bộ trưởng cho rằng, thiên tai, nhất là bão lũ đối với Việt Nam xảy ra thường xuyên và diễn biến ngày càng phức tạp, đòi hỏi phải luôn cập nhật tiếp cận với thông tin khoa học công nghệ của thế giới, trong đó ông bày tỏ sự tâm đắc với giải pháp quản lý thiên tai dựa vào cộng đồng, cùng với tinh thần đoàn kết, hiệp đồng giữa các lực lượng tại chỗ.

"Những bài học lịch sử cho thấy, mỗi lần có thiên tai thì tinh thần cố kết cộng đồng và truyền thống tương thân tương ái, nhường cơm sẻ áo, lá lành đùm lá rách của dân tộc ta càng được phát huy cao độ. Đó chính là kết tinh của văn hóa cộng đồng Việt Nam trong phòng chống thiên tai.

Ngày nay, do tác động của biến đổi khí hậu, nước biển dâng và thiên tai cực đoan, dị thường trên quy mô lớn, tác động tiêu cực trên diện rộng và khó lường. Vì vậy, phải phát triển và xây dựng văn hóa phòng chống thiên tai với tinh thần chủ động, kết hợp “phòng - chống - tránh - thích ứng” theo hướng “thuận thiên”, góp phần nâng cao năng lực chống chịu tổng hợp của quốc gia trước thách thức ngày một lớn và thường xuyên của thiên tai", nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT Lê Huy Ngọ viết trong một bài báo có tựa đề "Chủ động trong phòng, chống thiên tai - Nét đẹp của dân tộc Việt Nam".

×