Con chim vành khuyên, khát vọng về hòa bình, tự do - 10 tác phẩm về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng (Bài 6)

LTS: Tạm khép lại những “thiên lịch sử bằng thơ, bằng nhạc” về hình tượng đất nước đi cùng năm tháng, Báo Dân Việt trân trọng giới thiệu đến quý độc giả những tác phẩm điện ảnh kinh điển trong loạt bài“10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng” trước thềm kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9. (Báo Dân Việt chọn 10 tác phẩm này theo tiêu chí của mình - NV).

Mở đầu cho những thước phim kinh điển ấy không thể không kể đến bộ phim “Con chim vành khuyên” của đạo diễn Nguyễn Văn Thông và Trần Vũ. Ban đầu, kịch bản của đạo diễn Nguyễn Văn Thông mang tên “Bé Nga”, được viết dựa trên truyện ngắn “Câu chuyện một bài ca” do chính ông sáng tác. Sau đó, tác phẩm được đổi tên thành “Con chim vành khuyên” để mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc hơn.

Ít ai ngờ, bài tập tốt nghiệp tại Trường Điện ảnh Việt Nam của đạo diễn Nguyễn Văn Thông lại trở thành tác phẩm điện ảnh kinh điển khi chạm tới những giải thưởng danh giá như: Giải đặc biệt Liên hoan phim quốc tế Karlovy Vary (Tiệp Khắc) năm 1962, Giải Bông sen Vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 2 (1973)…

Hơn sáu thập kỷ đã trôi qua, bộ phim "Con chim vành khuyên" vẫn sống mãi trong ký ức nhiều thế hệ khán giả, như một biểu tượng bất diệt về khát vọng hòa bình và tự do của dân tộc.

Phim "Con chim vành khuyên": Bản hùng ca đầy chất thơ

Trò chuyện với PV Dân Việt, PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú - Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam đã có những chia sẻ đầy xúc động về sức sống bền bỉ của những tác phẩm điện ảnh kinh điển. Theo Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam, những bộ phim như: “Con chim vành khuyên”; “Cánh đồng hoang”; “Bao giờ cho đến tháng Mười”... không chỉ là di sản của nền điện ảnh cách mạng mà còn là những bức tranh nghệ thuật chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc về con người và đất nước Việt Nam.

“Có thể coi bộ phim “Con chim vành khuyên” là một trong những bước đi đầu tiên đầy háo hức của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam. Cùng với “Chung một dòng sông”; “Chị Tư Hậu” và “Nổi gió”, bộ phim này mở ra một kỷ nguyên mới cho điện ảnh nước nhà”, PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú nhấn mạnh.

Nhân vật chính trong phim “Con chim vành khuyên” là bé Nga (NSƯT Tố Uyên đóng) đã cùng người bố làm nhiệm vụ đưa đò chở cán bộ qua sông. Trong một lần làm nhiệm vụ, bố con bé Nga bị giặc bắt. Với mưu trí và lòng dũng cảm, cô bé đã hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ các chiến sĩ cách mạng.

Thời điểm được chọn đóng vai bé Nga, NSƯT Tố Uyên mới 13 tuổi và phải trải qua nhiều vòng tuyển chọn gắt gao. Nữ nghệ sĩ thừa nhận, đây là vai diễn khó cả về động tác và tâm lý. Trong đó, có cảnh cô bé Nga nhảy dây đòi hỏi Tố Uyên phải diễn tả nhiều trạng thái tâm lý, trong khi đôi chân nhảy dây mà vẫn phải tập trung diễn bằng mắt. “Tôi đến với vai Nga bằng nhịp cầu của những rung động trẻ thơ hồn nhiên và trong sáng nhất”, NSƯT Tố Uyên từng bộc bạch.

PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú nhận định, sức hấp dẫn của bộ phim "Con chim vành khuyên" đến từ kịch bản giàu cảm xúc, gợi lên nỗi day dứt về một đất nước chưa trọn vẹn, bị chia cắt ở Vĩ tuyến 17. "Chuyện bờ Bắc - bờ Nam, nơi người cách mạng hoạt động bí mật, đã tạo ra những "vật cản" trong kịch bản, khiến nhiệm vụ của nhân vật chính không hề dễ dàng. Chính những khó khăn, trở ngại đó lại làm nên sự kịch tính và hấp dẫn cho bộ phim này", ông Tú bày tỏ.

Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam đánh giá, chất thơ trong phim “Con chim vành khuyên” rất bay bổng song cũng đầy bi tráng. “Điều này được thể hiện rõ nhất ở cảnh cuối phim. Khi bị trúng đạn và ngã xuống, bé Nga vẫn nhớ đến người bạn thân thiết của mình: Con chim vành khuyên bị nhốt trong túi áo. Với chút sức lực cuối cùng, Nga cố gắng mở túi, thả con chim về với bầu trời tự do.

Đoạn kết này vừa mang tính anh hùng ca, vừa thấm đẫm chất thơ và sự lãng mạn đặc biệt. Khi xem phim “Con chim vành khuyên”, khán giả không khỏi xúc động vì thấy được cái đẹp của sự hy sinh cao cả.

Tôi cho rằng, đây là một trong những bộ phim kinh điển của điện ảnh cách mạng Việt Nam. Hình tượng cô bé Nga do diễn viên Tố Uyên thủ vai đã mãi mãi được nhiều thế hệ khán giả điện ảnh Việt Nam nhắc nhớ", PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú khẳng định.

Chủ tịch Hội Điện ảnh Việt Nam đánh giá cao sự lựa chọn của Báo Dân Việt khi đưa “Con chim vành khuyên”, “Cánh đồng hoang”, “Sao tháng Tám” và “Bao giờ cho đến tháng Mười” vào loạt bài “10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng”. Ông cho rằng, đây là những tác phẩm “hoàn toàn xứng đáng” đại diện cho điện ảnh cách mạng Việt Nam.

Việc lựa chọn những tác phẩm điện ảnh về hình tượng đất nước đi cùng năm tháng là điều không hề dễ dàng, bởi điện ảnh Việt Nam luôn đồng hành cùng thăng trầm của lịch sử dân tộc và còn rất nhiều tác phẩm đáng tôn vinh. Ngoài 4 tác phẩm trên, vẫn còn rất nhiều bộ phim kinh điển khác có cùng chủ đề về đất nước, con người Việt Nam đã trở thành một phần của ký ức dân tộc, như: “Em bé Hà Nội”; “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối”, “Vĩ tuyến 17 ngày và đêm”, “Biệt động Sài Gòn” và sắp tới là “Mưa Đỏ”… Những tác phẩm này đã cùng nhau vẽ nên một bức tranh toàn cảnh, khắc họa một cách chân thực và sống động hình tượng đất nước Việt Nam với "hình chữ S" thiêng liêng.

Đạo diễn Đinh Tuấn Vũ: "Chất thơ trong “Con chim vành khuyên” làm nổi bật nỗi đau và sự hy sinh"

Từ góc nhìn của người trẻ, đạo diễn Đinh Tuấn Vũ - người “cầm trịch” nhiều dự án phim đình đám như: “Truyền thuyết về Quán Tiên”, “Cuộc đời của Yến” - chia sẻ với PV Dân Việt rằng, bộ phim “Con chim vành khuyên” với chất thơ rất đặc biệt.

“Đó không phải là sự lãng mạn bay bổng theo kiểu thoát ly thực tại, mà là chất thơ được chắt lọc từ gian khổ, mất mát và những hy vọng. Trong phim “Con chim vành khuyên”, chất thơ hiện lên qua những khoảnh khắc rất giản dị như: Tiếng sáo diều bên bờ sông yên bình hay những khoảnh khắc hồn nhiên bé Nga chơi nhảy dây…

Chính sự giản dị ấy khiến phim có sức lay động đặc biệt. Giữa khói lửa chiến tranh, đạo diễn vẫn luôn dành không gian cho cái đẹp, cho sự trong trẻo, cho niềm tin vào ngày mai.

Điều tôi ấn tượng là sự lãng mạn ấy không làm giảm đi tính bi tráng của câu chuyện. Ngược lại, nó làm nổi bật thêm nỗi đau và sự hy sinh. Khi cái đẹp được đặt cạnh mất mát, khán giả càng thấy rõ sự khốc liệt của chiến tranh và càng trân trọng giá trị của hòa bình”, đạo diễn Đinh Tuấn Vũ bày tỏ.

Nói cách khác, chất thơ trong phim “Con chim vành khuyên” không chỉ là thủ pháp nghệ thuật, mà còn là tinh thần biết tìm ra cái đẹp, giữ lại sự nhân văn ngay cả trong thời điểm đen tối nhất. Và đó chính là sức sống lâu bền của bộ phim này.

Đề cập đến chi tiết đắt giá trong phim “Con chim vành khuyên”, đạo diễn Đinh Tuấn Vũ cũng cho rằng: “Đó là hình ảnh bé Nga trước khi hy sinh vẫn nhớ đến con chim vành khuyên để trong túi áo. Cô bé dùng những hơi thở cuối cùng để lấy con chim vành khuyên ra khỏi túi và thả nó bay lên bầu trời cao xanh có lẽ từ lâu đã trở thành một hình ảnh bất tử, mang tính biểu tượng. Đó là khát vọng thuần khiết hướng tới tự do và thanh bình - những giá trị mà cả dân tộc lúc ấy khao khát giữa chiến tranh.

Tiếng chim ríu rít vang mãi ở cuối phim như niềm hy vọng và tin tưởng, dù bom đạn có tàn ác tới đâu, ước mơ về hòa bình vẫn luôn cháy bỏng không bao giờ tắt".

Theo đạo diễn Đinh Tuấn Vũ, những tác phẩm điện ảnh về hình tượng đất nước của thế hệ trước có sức ảnh hưởng đến anh cũng như các đạo diễn thời nay.

Người “cầm trịch” nhiều dự án phim đình đám như: “Truyền thuyết về Quán Tiên”, “Cuộc đời của Yến” bày tỏ: “Không đạo diễn trẻ nào làm phim về đất nước và con người Việt Nam lại không ít nhiều chịu ảnh hưởng từ những bộ phim của thế hệ trước. Riêng tôi, từ nhỏ tôi đã xem những bộ phim do bà ngoại tôi (NSND Ngọc Lan – PV) đóng như: “Lửa trung tuyến”; “Lửa rừng”; “Quê nhà” và thấu hiểu sự hy sinh, lòng yêu nước cùng tinh thần lạc quan trong các tác phẩm đó.

Khi tôi xem lại những bộ phim thời kỳ trước, cảm giác không chỉ là đang học hỏi về cách kể chuyện hay về ngôn ngữ điện ảnh, mà còn như được “đối thoại” với một thời kỳ, một thế hệ. Chất liệu chiến tranh, tinh thần quật cường, sự hy sinh được phản ánh đầy chân thực… tất cả đều trở thành bài học lớn về cách làm phim cho thế hệ mai sau”.

Để mạch nguồn cảm xúc về loạt "10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng" được lan tỏa và tiếp nối, đặc biệt trước dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Báo Dân Việt trân trọng mọi góc nhìn và mong nhận được những bình luận, phản hồi từ quý độc giả xa gần. Mọi ý kiến của quý độc giả xin gửi về địa chỉ mail: baodanvietntnn@gmail.com

PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú sinh năm 1957 tại Hà Nội. Ông hiện là Hội Điện ảnh Việt Nam. Trước đó, ông từng tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Hà Nội năm 1976, làm việc tại Phân xưởng thiết kế mỹ thuật Xưởng phim truyện Việt Nam.

Từ năm 1979-1985, ông theo học chuyên ngành thiết kế mỹ thuật Điện ảnh – Truyền hình tại trường Đại học Quốc gia Điện ảnh toàn liên bang Xô Viết (VGIK). Sau đó tiếp tục lấy bằng Thạc sĩ Mỹ thuật và Tiến sĩ Nghệ thuật học. Hiện là Trưởng khoa Design Trường ĐH Công nghệ Sài Gòn (STU), Phó Chủ tịch Hội Điện ảnh TP.Hồ Chí Minh.PGS.TS Đỗ Lệnh Hùng Tú là họa sĩ chính cho một số phim như: Trang giấy trắng; Hải Đường trắng; Giận hờn; Nụ hôn đầu đời; Đồng tiền nhân nghĩa; Trái tim không ngủ yên; Sống lại ở quê hương; Những ngôi sao biển; Rặng Trâm Bầu; Cô người mẫu của tôi; Lời tạ từ trong mưa; Nụ hôn đầu đời; Mặt trận không tiếng súng; Bước khẽ tới hạnh phúc... và là tác giả của nhiều kịch bản phim truyện, phim tài liệu, phim hoạt hình...

×