“Việt Nam quê hương tôi” - sứ giả của hòa bình - 10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng (Bài 5)

LTS: Hơn 30 năm kể từ ngày nhạc sĩ Đỗ Nhuận (1922-1991) về miền mây trắng, nhưng di sản âm nhạc của ông vẫn sống mãi trong lòng người Việt. Được nhạc sĩ Văn Ký nhận định là "nhạc sĩ thiên tài", Đỗ Nhuận đã để lại những ca khúc thấm đượm hồn dân tộc, rực lửa chiến đấu và chiến thắng. Từ “Du kích Sông Thao” (1949), “Chiến thắng Điện Biên” (1954) cho đến “Việt Nam quê hương tôi” (1960)… mỗi giai điệu đều đã trở thành một phần ký ức, hòa cùng những thăng trầm của lịch sử dân tộc.

Cùng chung quan điểm, nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn, Tổng Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam, tác giả ca khúc "Tổ quốc gọi tên mình" khẳng định: "Nhạc sĩ Đỗ Nhuận là cây đa, cây đề của nền âm nhạc Việt Nam. Ông để lại cho các thế hệ sau này những tác phẩm âm nhạc kinh điển, hòa chung với nhịp đập âm nhạc của đất nước, Tổ quốc".

Trong đó, sức sống mãnh liệt của ca khúc "Việt Nam quê hương tôi" được thể hiện rõ nét theo dòng thời gian. Ca sĩ Minh Quân - một trong những người khởi xướng và tham gia vào dự án MV "Việt Nam quê hương tôi" năm 2016, từng chia sẻ tâm huyết rằng: “MV được thực hiện với mong muốn ca ngợi vẻ đẹp của quê hương, đất nước. Hơn 30 nghệ sĩ nổi tiếng và hàng trăm người tham gia thiện nguyện, vì một Việt Nam luôn yêu chuộng hòa bình, thân thiện và mến khách, vì một Việt Nam đoàn kết, giữ vững chủ quyền biển đảo, lãnh hải lãnh thổ một cách vẹn toàn với lòng nhiệt huyết và quyết tâm”.

Để tiếp nối loạt “10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng” nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Báo Dân Việt đã lựa chọn ca khúc "Việt Nam quê hương tôi" của nhạc sĩ Đỗ Nhuận là một trong những tác phẩm tiêu biểu. (Báo NTNN/Dân Việt chọn 10 tác phẩm này theo tiêu chí của mình - NV).

Trong những ngày đầu tháng Tám lịch sử, PV Dân Việt đã có một cuộc trò chuyện đầy cảm xúc với PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân - con trai của nhạc sĩ Đỗ Nhuận. Ông đã chia sẻ những câu chuyện sâu sắc về hoàn cảnh sáng tác, lý giải câu hát “đắt giá” mang tính thời sự, và giá trị bền bỉ của ca khúc được ví như "bản tuyên ngôn nghệ thuật về tình yêu đất nước" này.

Khi nhắc đến "Việt Nam quê hương tôi", nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân có từng được nghe câu chuyện nào đặc biệt từ người cha tài hoa của mình về ca khúc này?

- Bài hát “Việt Nam quê hương tôi” do cha tôi - nhạc sĩ Đỗ Nhuận sáng tác trong một hoàn cảnh rất đặc biệt. Từ năm 1959 đến năm 1962, ông được Đảng, Nhà nước và trực tiếp là Bác Hồ cử đi học nâng cao trình độ âm nhạc tại Nhạc viện Tchaikovsky ở Moscow (Liên Xô).

Trong quá trình học, ông có về Việt Nam thăm gia đình. Trên chuyến tàu hỏa từ Hà Nội đi qua Trung Quốc để tới Liên Xô, khi nhìn lại đất nước thân yêu từ đường biên giới, cảm xúc bồi hồi đã thôi thúc ông sáng tác ca khúc này.

Cha tôi từng tâm sự rằng: “Lúc đó nhìn quê hương, đất nước rất xúc động và càng thêm yêu Tổ quốc”. Trong bối cảnh đất nước tạm thời bị chia cắt thành hai miền Nam - Bắc, non sông chưa thu về một mối. Ông đã đặt tiêu đề "Việt Nam quê hương tôi" với ý nghĩa như một lời mời gọi chân thành, giới thiệu đất nước tới bạn bè quốc tế.

Theo ông, đâu là câu hát "đắt giá" và mang tính thời sự nhất của bài hát?

- "Việt Nam quê hương tôi” mang giai điệu dạt dào, tình cảm với hình ảnh Việt Nam tươi tắn và đầy tự hào. Ngay từ những câu đầu tiên: “Bạn ơi hãy đến quê hương chúng tôi/ Ngắm mặt biển xanh xa tít chân trời”. Trong đó, cụm từ “bạn ơi” thể hiện tinh thần hữu nghị, hòa bình và hướng đến bạn bè quốc tế.

Đặc biệt, tôi cho rằng câu: “Ngắm mặt biển xanh xa tít chân trời” là một câu hát đắt giá, có tầm nhìn xa và rộng. Nó không chỉ thể hiện niềm tự hào về một Việt Nam với dải đất liền và bờ biển dài mà còn khẳng định chủ quyền biển đảo của nước ta một cách tinh tế và độc đáo.

Câu hát này đến nay vẫn còn có nguyên giá trị, mang tính thời sự và tiên đoán trước về một Việt Nam thống nhất.

So với các tác phẩm trước đó của nhạc sĩ Đỗ Nhuận, điều gì tạo nên sự khác biệt ở ca khúc “Việt Nam quê hương tôi”, thưa ông?

- Về âm nhạc, “Việt Nam quê hương tôi” không phải những bài hành khúc đậm tính chiến đấu trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp mà ông (nhạc sĩ Đỗ Nhuận – PV) từng viết như: “Hành quân xa” (1953), “Chiến thắng Điện Biên” (1954)…

Giai điệu của “Việt Nam quê hương tôi” mới lạ, du dương hơn và phù hợp với không khí của đất nước xây dựng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc. Ông từng chia sẻ: “Trong khi xây dựng đất nước và đấu tranh thống nhất đất nước vẫn cần có những bài hát trữ tình”.

Nhạc sĩ Đức Trịnh - Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam từng khẳng định, nhạc sĩ Đỗ Nhuận là một "cây đại thụ" với những đóng góp lớn lao cho nền âm nhạc Việt Nam. Sức sáng tạo của ông trải dài trên nhiều thể loại, từ tình ca, hành khúc, nhạc cách mạng, cho đến nhạc pop như tác phẩm “Đoàn lữ nhạc”. Ông cũng là người tiên phong viết opera tại Việt Nam với hai tác phẩm kinh điển "Cô Sao" và "Người tạc tượng", mà đến giờ chưa có tác phẩm nào có thể thay thế.
“Các ca khúc và âm nhạc của nhạc sĩ Đỗ Nhuận gần như một giáo trình âm nhạc quý giá cho các thế hệ con cháu học tập trong suốt những năm sau này”, Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam nhấn mạnh.

“Việt Nam quê hương tôi” đầy ắp những hình tượng về quê hương, đất nước với đồng ruộng, sông suối, với tiếng ru của người mẹ, các thiếu nữ, trai tráng… Đặc biệt, trong những câu cuối bài hát, ông viết: “Lứa thanh niên vui thỏa cuộc đời” - hướng tới tuổi trẻ, sức trẻ và ví hình tượng này với mùa Xuân. Họ mang đến “nguồn sống dâng sục sôi” để tạo nên một “Việt Nam sáng ngời”.

Tôi cho rằng, từng câu từng chữ trong ca khúc “Việt Nam quê hương tôi” toát lên sự tự hào của dân tộc, ngưỡng mộ và sự chân tình muốn kết bạn, mời gọi bạn bè đến với đất nước Việt Nam tươi đẹp.

Ca khúc này cũng thể hiện tình hữu nghị, ngoại giao của Việt Nam - một dân tộc yêu chuộng hòa bình ngay cả khi đất nước ta chưa thống nhất. Đặc biệt, trong câu kết của bài hát: “Đất nước tôi Việt Nam sáng ngời” thể hiện niềm tin mãnh liệt vào tương lai, cơ đồ của đất nước Việt Nam đầy rạng rỡ.

Sức sống và giá trị vượt thời gian của "Việt Nam quê hương tôi" sau hơn 6 thập kỷ cho đến nay được thể hiện như thế nào?

- Cho đến nay, “Việt Nam quê hương tôi” vẫn là ca khúc được biểu diễn rất nhiều lần trong các sự kiện lớn của đất nước. Ca khúc gần như trở thành biểu tượng, đại diện cho Việt Nam khi giao lưu văn hóa với các quốc gia trên thế giới. Có thể coi, “Việt Nam quê hương tôi” là một bản tuyên ngôn về nghệ thuật.

Giai điệu ca khúc không chỉ được vang lên ở Việt Nam mà còn vươn xa khi theo chân các nghệ sĩ đến khắp nơi trên thế giới như một “sứ giả” của hòa bình và hữu nghị. Đặc biệt, khi bài hát được trình diễn bằng các nhạc cụ dân tộc như đàn bầu, bạn bè quốc tế cũng biết đây là bài hát về quê hương, đất nước, con người Việt Nam dù không có phần lời do ca sĩ thể hiện.

Cho đến nay, sức sống của “Việt Nam quê hương tôi” vẫn tươi mới, giữ nguyên giá trị nghệ thuật và nội dung sau nhiều thập kỷ. Ca khúc đã trở thành biểu tượng, đại diện cho Việt Nam trong nhiều sự kiện văn hóa đối ngoại. Giai điệu của “Việt Nam quê hương tôi” không chỉ vang lên ở trong nước mà còn theo chân các nghệ sĩ đi khắp thế giới như một “sứ giả” của hòa bình và hữu nghị, bản tuyên ngôn về nghệ thuật.  

Ca khúc được dàn dựng, biểu diễn theo hình thức đơn ca nam, đơn ca nữ, tốp ca và hợp xướng... Bản thân tôi cũng đã nhiều lần chỉ huy dàn nhạc hợp xướng biểu diễn “Việt Nam quê hương tôi” trong các sự kiện lớn.

Gần đây nhất, chương trình nghệ thuật “80 năm - Bản trường ca vang mãi” diễn ra ở Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội) vào ngày 1/8 vừa qua, “Việt Nam quê hương tôi” được vang lên bởi phần thể hiện của tốp ca nữ, ca sĩ và dàn nhạc Giao hưởng Quân đội. Điều đó cho chúng ta thấy sức sống tươi mới của một bài hát đã ra đời cách đây hàng chục năm, nhưng vẫn giữ nguyên giá trị nghệ thuật và nội dung. Ý nghĩa của ca khúc này được tô đậm trong bối cảnh đất nước Việt Nam ngày càng phát triển.

PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân sinh năm 1956 tại Hà Nội. Ông hiện là Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, giữ chức Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam từ năm 2005, nguyên là đại biểu Quốc hội khóa XI. Ông là con trai nhạc sĩ Đỗ Nhuận và là chồng của Nghệ sĩ Ưu tú Chiều Xuân.
Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân viết nhiều bản khí nhạc, nhạc phim, nhạc sân khấu như: Vở ballet Hồng hoang, nocturne Tiếng vọng, fantasy-symphonie Mở đất, Trổ Một cho Dàn nhạc Giao hưởng... Tác phẩm của ông được trình diễn ở Nga, Singapore và nhiều nước châu Âu. Nhạc sĩ được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học - Nghệ thuật năm 2012.

Theo nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân, các nhạc sĩ trẻ cần làm gì để vừa giữ được bản sắc dân tộc, vừa thể hiện đậm nét sự vươn mình của đất nước trong kỷ nguyên mới?

- Tôi tin rằng, những ca khúc như “Việt Nam quê hương tôi” vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc bồi đắp tình yêu đất nước. Chúng tôi đánh giá cao và ghi nhận không chỉ các nhạc sĩ mà tất cả nghệ sĩ hoạt động nghệ thuật nói chung. Ưu điểm của nghệ sĩ trẻ ngày nay là họ có điều kiện tiếp cận thông tin mang tính toàn cầu. Từ đó, họ có điều kiện so sánh và thấy được niềm tự hào của đất nước Việt Nam với bạn bè quốc tế.

Các nghệ sĩ trẻ vẫn giữ được ngọn lửa tình cảm và trân trọng đối với các thế hệ cha ông đi trước. Tinh thần và lòng yêu nước được thể hiện qua những sáng tác mới mẻ, mang hơi thở hiện đại. Trong đó, nhiều ca khúc về biển đảo, quê hương được họ sáng tạo theo cách tươi mới và độc đáo.

Nếu chỉ nói riêng trong lĩnh vực âm nhạc thì các bạn trẻ đã tiếp thu, thừa hưởng được di sản văn hóa của cha ông ta, từ đó họ có đủ điều kiện để phát triển và bước lên một chặng đường mới. Tôi tin chắc sẽ có thêm nhiều tác phẩm về đất nước, con người Việt Nam của các nghệ sĩ trẻ được công chúng ghi nhận.

Cảm ơn nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân với cuộc trò chuyện này!

Để mạch nguồn cảm xúc về loạt "10 tác phẩm nghệ thuật về hình tượng Đất nước đi cùng năm tháng" được lan tỏa và tiếp nối, đặc biệt trước dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, Báo Dân Việt trân trọng mọi góc nhìn và mong nhận được những bình luận, phản hồi từ quý độc giả xa gần. Mọi ý kiến của quý độc giả xin gửi về địa chỉ mail: baodanvietntnn@gmail.com

×