"Cú sốc Putin" với toàn cầu, đẩy kinh tế thế giới trước nguy cơ suy thoái năm 2024

Chiến sự Nga - Ukraine có thể tạo ra một cái bóng kinh tế u ám khó lường

Hoa Kỳ và các đồng minh đã áp đặt một loạt các biện pháp trừng phạt kinh tế phối hợp đối với Nga để đáp trả cuộc chiến tại Ukraine. Đây là những biện pháp trừng phạt toàn diện nhất nhằm vào một nền kinh tế lớn - trước đây là nền kinh tế lớn thứ 11 trên thế giới trong hơn 70 năm qua.

Chiến sự Nga - Ukraine thúc đẩy lạm phát cao và chi tiêu tiêu dùng trên toàn thế giới tăng trưởng chậm lại. Nó đã gây ra những xáo trộn trên thị trường tài chính thế giới. Sẽ không có quốc gia nào được tha thứ bởi lạm phát nhập khẩu và gián đoạn thương mại toàn cầu.

Khi chiến tranh kéo dài, liên minh phương Tây dự kiến sẽ có những rạn nứt nhất định. Một trường hợp điển hình là cách Mỹ cấm nhập khẩu năng lượng của Nga, trong khi EU, phụ thuộc nhiều vào năng lượng của Nga, thì không quyết liệt một sớm một chiều được. Trong khi đó, mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc được cho là sẽ xấu đi, với việc Nga ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc trong các vấn đề liên quan chủ yếu đến tài chính và công nghệ.

Tuy nhiên, còn quá sớm để đánh giá sự phân chia kinh tế - cả hậu quả ngắn hạn khi Mỹ và châu Âu cố gắng giảm thiểu thiệt hại do giá dầu thô và khí đốt tự nhiên cao hơn, và những hậu quả dài hạn khi các chính phủ xem xét lại khuôn khổ chiến lược đã hướng dẫn – Chính sách Chiến tranh Lạnh. Tuy nhiên, độ dài và cường độ của cuộc xung đột ở đây sẽ quan trọng rất nhiều.

 "Phần lớn phụ thuộc vào sự leo thang trong tương lai và thời gian kéo dài của cuộc xung đột", nhà kinh tế Jared Franz của Capital Group đã viết trong một lưu ý.

Franz cùng các nhà kinh tế khác của Capital Group ở Mỹ, Châu Âu và Châu Á đã theo dõi các diễn biến ở Ukraine. Các vấn đề chính mà họ đang theo dõi bao gồm tác động rung chuyển kinh tế của giá năng lượng cao hơn và hành động cân bằng khó khăn hơn mà các ngân hàng trung ương phải đối mặt, khi họ cố gắng kiềm chế lạm phát mà không làm giảm tốc độ tăng trưởng.

Chiến sự Nga - Ukraine mở ra một làn sóng chủ nghĩa bảo hộ lương thực và hàng hóa từ các chính phủ

Ukraine đã hạn chế xuất khẩu dầu hướng dương, lúa mì, yến mạch và gia súc nhằm bảo vệ nền kinh tế đang bị chiến tranh tàn phá. Nga thì đã cấm bán phân bón, đường và ngũ cốc cho các quốc gia khác.

Trong khi đó, Indonesia, quốc gia sản xuất hơn một nửa lượng dầu cọ thế giới, đã tạm dừng các chuyến hàng xuất đi. Thổ Nhĩ Kỳ thì đã ngừng xuất khẩu bơ, thịt bò, thịt cừu, dê, ngô và dầu thực vật.

Có thể thấy việc Nga phát động cuộc chiến tại Ukraine đã mở ra một làn sóng chủ nghĩa bảo hộ mới khi các chính phủ, cố gắng đảm bảo lương thực và các hàng hóa khác cho công dân của họ trong bối cảnh thiếu hụt và giá cả tăng cao, điều này đã dựng lên các rào cản mới để ngăn chặn xuất khẩu ở biên giới của họ.

Tuy nhiên, các chuyên gia thương mại cảnh báo, cũng giống như hành động mua sắm hoảng loạn khiến các cửa hàng tạp hóa bị tước đi các kệ hàng vào những thời điểm khác nhau của đại dịch, làn sóng chủ nghĩa bảo hộ lương thực, các mặt hàng hàng hóa hiện nay sẽ chỉ làm phức tạp thêm các vấn đề mà các chính phủ đang cố gắng giảm thiểu.

Hạn chế xuất khẩu đang làm cho ngũ cốc, dầu, thịt và phân bón - vốn đã ở mức giá kỷ lục lại trở nên đắt hơn và thậm chí khó mua hơn. Điều đó đang đặt ra gánh nặng thậm chí còn lớn hơn đối với người nghèo trên thế giới, những người đang phải trả một phần thu nhập ngày càng lớn cho thực phẩm, làm tăng nguy cơ bất ổn xã hội ở các nước nghèo hơn đang phải vật lộn với tình trạng mất an ninh lương thực.

Kể từ đầu năm, các quốc gia đã áp đặt tổng cộng 47 lệnh hạn chế xuất khẩu đối với thực phẩm và phân bón - với 43 trong số đó được áp dụng kể từ khi chiến sự Nga - Ukraine diễn ra vào cuối tháng 2, theo chuyên đề theo dõi của Simon Evenett, một giáo sư thương mại quốc tế và phát triển kinh tế tại Đại học St. Gallen.

Simon Evenett nói: "Trước khi cuộc xâm lược xảy ra, có một số lượng rất nhỏ các nỗ lực để thử và hạn chế xuất khẩu thực phẩm và phân bón. Nhưng sau cuộc xâm lược, bạn thấy đã một sự gia tăng lớn".

Vì mối đe dọa nghiêm trọng đối với nguồn cung cấp hàng hóa cơ bản, nhiều nhà hoạch định chính sách đã nhanh chóng từ bỏ ngôn ngữ thị trường mở

Hàng loạt các rào cản thương mại mới xuất hiện khi cuộc chiến ở Ukraine và các biện pháp trừng phạt của phương Tây đối với Nga, đang tiếp tục làm căng thẳng chuỗi cung ứng vốn đã rối loạn vì đại dịch. Nga là nước xuất khẩu lúa mì, gang, niken và khí đốt tự nhiên lớn nhất thế giới, đồng thời là nhà cung cấp than, dầu thô và phân bón lớn. Còn Ukraine là nước xuất khẩu dầu hạt hướng dương lớn nhất thế giới và là nước xuất khẩu đáng kể lúa mì, gang, ngô và lúa mạch.

Với việc các quốc gia đang phải đối mặt với các mối đe dọa nghiêm trọng đối với nguồn cung cấp hàng hóa cơ bản, nhiều nhà hoạch định chính sách đã nhanh chóng từ bỏ ngôn ngữ thị trường mở, và bắt đầu ủng hộ một cách tiếp cận bảo hộ hơn.

Trong một bài phát biểu vào tuần trước, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen cho biết đại dịch và chiến tranh đã cho thấy rằng các chuỗi cung ứng của Hoa Kỳ, mặc dù hiệu quả, nhưng không an toàn và cũng không linh hoạt. Trong khi cảnh báo chống lại "một hướng đi bảo hộ hoàn toàn", bà nói rằng Hoa Kỳ nên nỗ lực để định hướng lại các mối quan hệ thương mại của mình đối với một nhóm lớn các "đối tác đáng tin cậy", ngay cả khi điều đó có nghĩa là chi phí cao hơn cho các doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Còn Ngozi Okonjo-Iweala, tổng giám đốc của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO cho biết trong một bài phát biểu rằng, cuộc chiến đã thêm lý do "chính đáng" vào các câu hỏi về sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế. Nhưng bà kêu gọi các quốc gia không nên đưa ra kết luận sai lầm về hệ thống thương mại toàn cầu phụ thuộc lẫn nhau, nói rằng hệ thống này vốn đã giúp thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu, và cung cấp cho các quốc gia những hàng hóa quan trọng ngay cả trong thời kỳ đại dịch.

Bà Ngozi Okonjo-Iweala nói: "Mặc dù đúng là chuỗi cung ứng toàn cầu có thể dễ bị gián đoạn, nhưng thương mại cũng là một nguồn cung cấp khả năng phục hồi".

WTO đã lập luận chống lại các lệnh cấm xuất khẩu kể từ những ngày đầu của đại dịch, khi các quốc gia bao gồm Mỹ bắt đầu dỡ bỏ các hạn chế xuất khẩu khẩu trang và hàng hóa y tế và chỉ gỡ bỏ dần dần.

Giờ đây, cuộc chiến của Nga vào Ukraine đã gây ra một làn sóng cấm tương tự tập trung vào thực phẩm. "Nó giống như một cơn déjà vu lần nữa", Ngozi Okonjo-Iweala nói.

Các biện pháp bảo hộ đã được áp dụng từ quốc gia này sang quốc gia khác theo cách đặc biệt rõ ràng khi nói đến lúa mì. Nga và Ukraine xuất khẩu hơn 1/4 lượng lúa mì của thế giới, cung cấp cho hàng tỷ người dưới dạng bánh mì, mì ống và thực phẩm đóng gói.

Bà còn cho biết làn sóng rào cản thương mại hiện nay đối với lúa mì đã bắt đầu khi các nhân vật chính của cuộc chiến, Nga và Belarus kìm hãm xuất khẩu. Các quốc gia nằm dọc theo tuyến đường thương mại chính đối với lúa mì Ukraine, bao gồm Moldova, Serbia và Hungary, sau đó đã bắt đầu hạn chế xuất khẩu lúa mì của họ. Cuối cùng, các nhà nhập khẩu lớn cũng lo ngại về an ninh lương thực, như Lebanon, Algeria và Ai Cập, cuối cùng họ cũng đã đưa ra các lệnh cấm xuất khẩu của riêng họ.

Ngozi Okonjo-Iweala cho biết động thái này "vẫn đang diễn ra" và có khả năng trở nên tồi tệ hơn trong những tháng tới. Mùa hè trồng lúa mì của Ukraine đang bị gián đoạn do giao tranh khiến nông dân phải rời bỏ ruộng của họ và kéo người nông nhân ra trận. Và các cửa hàng tạp hóa ở Tây Ban Nha, Hy Lạp và Anh đã đưa ra những hạn chế về số lượng ngũ cốc hoặc dầu mà mọi người có thể mua.

Bà nói: "Chúng tôi đã cảm thấy khó khăn ở châu Âu về nguồn cung hạn chế của những cây trồng chủ lực này".

Một số lệnh cấm xuất khẩu lương thực do hậu quả khác không liên quan đến chiến tranh, nhưng chúng vẫn sẽ ảnh hưởng đến động lực tăng giá toàn cầu. Điển hình là Trung Quốc đã bắt đầu ra lệnh cho các công ty của mình ngừng bán phân bón cho các nước khác vào mùa hè năm ngoái, để bảo quản nguồn cung trong nước, Chad Bown, một thành viên cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson viết trong một bài đăng trên blog gần đây. Bây giờ Nga cũng đã cắt xuất khẩu phân bón, từ đó cho thấy lệnh cấm của Trung Quốc sẽ còn có hại hơn.

Chad Bown viết: "Quyết định của Trung Quốc rút nguồn cung phân bón ra khỏi thị trường thế giới để đảm bảo an ninh lương thực chỉ đẩy vấn đề sang người khác". Các hạn chế của Indonesia đối với dầu cọ, một thành phần chính trong thực phẩm đóng gói, chất tẩy rửa và mỹ phẩm, phù hợp với các lệnh cấm tương tự mà nước này đã áp dụng đối với việc xuất khẩu sản phẩm này trước chiến tranh nhằm giữ giá dầu ở mức phải chăng cho các hộ gia đình Indonesia. Những biện pháp đó sẽ làm tăng giá dầu thực vật tăng vọt, do nguồn cung từ Ukraine, nhà sản xuất dầu hướng dương lớn nhất thế giới cũng bị gián đoạn.

Các chính phủ đưa ra những hạn chế này thường cho rằng nhiệm vụ của họ là đặt nhu cầu của chính công dân mình lên hàng đầu, và các quy định của WTO cho phép các quốc gia áp đặt các biện pháp tạm thời vì an ninh hoặc an toàn quốc gia. Nhưng các biện pháp này có thể dễ dàng phản tác dụng, giúp đẩy giá toàn cầu lên cao hơn nữa. Việc tăng giá thực phẩm được đặc biệt chú ý ở các nước nghèo hơn ở Trung Đông và châu Phi cận Sahara, vốn phụ thuộc vào thực phẩm nhập khẩu.

10% thành viên WTO đã áp đặt các hạn chế xuất khẩu, những lệnh cấm như vậy sẽ chỉ làm phức tạp thêm các vấn đề hiện tại

Trong một bài đăng trên blog, Abebe Aemro Selassie, Giám đốc Bộ phận Kinh tế Châu Phi của Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã viết rằng, Châu Phi cận Sahara đang phải đối mặt với một cú sốc nghiêm trọng do giá thực phẩm và nhiên liệu tăng, tăng trưởng kinh tế sẽ chậm lại, khiến các chính phủ chìm trong nợ nần và làm xói mòn mức sống.

Abebe Aemro Selassie cho biết, lương thực chiếm khoảng 40% chi tiêu của người tiêu dùng ở khu vực cận Sahara, và khoảng 85% nguồn cung lúa mì của khu vực này được nhập khẩu. Các tổ chức quốc tế đã cam kết tăng cường hỗ trợ các nguồn cung cấp lương thực khẩn cấp và các khoản viện trợ khác, nhưng quy mô của vấn đề này đang gây khó khăn.

Okonjo-Iweala cho biết, bà đang kêu gọi các thành viên của nhóm thương mại không hạn chế xuất khẩu, và chia sẻ bất kỳ kho dự trữ lương thực đệm nào, để cố gắng giữ cho giá không tăng cao. Bà nói rằng ít hơn 10% thành viên WTO đã áp đặt các hạn chế xuất khẩu và bà đã nói rõ với các thành viên rằng, những lệnh cấm như vậy sẽ chỉ làm phức tạp thêm các vấn đề hiện tại.

"Tôi rất lo ngại về cuộc khủng hoảng lương thực đang chờ xử lý và các bước chúng tôi cần thực hiện", Okonjo-Iweala nói với một nhóm nhà báo ở Washington.

Cũng trong một báo cáo mới, Ngân hàng Thế giới cho biết cuộc chiến ở Ukraine đã làm thay đổi mô hình thương mại theo cách có thể giữ giá hàng hóa cao hơn cho đến cuối năm 2024. Các quốc gia đã bắt đầu tìm kiếm các nguồn hàng hóa nhất định khác - ví dụ như mua than đắt hơn từ các quốc gia xa hơn như Colombia và Mỹ để tránh mua từ Nga.

Và nhiều sự tăng giá có quan hệ với nhau. Chi phí năng lượng cao hơn đang làm tăng giá phân bón, được sản xuất bằng khí tự nhiên. Điều đó lại đẩy giá nông sản lên cao khi các loại cây trồng trở nên đắt hơn. Giá lúa mì tăng cũng đang đẩy giá gạo cao lên, khi mọi người tìm kiếm các lựa chọn thay thế.

Ngân hàng Thế giới cũng ước tính giá hàng hóa phi năng lượng, như nông sản và kim loại, sẽ tăng gần 20% trong năm nay trước khi điều chỉnh trong những năm tiếp theo, trong khi giá lúa mì dự kiến sẽ tăng hơn 40% để đạt mức cao trong năm nay.

Toàn bộ thế giới sẽ cảm thấy 'hiệu ứng gợn sóng' kinh tế của chiến tranh ở Ukraine

Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), cuộc chiến ở Ukraine sẽ gây ra những hậu quả sâu rộng đối với nền kinh tế thế giới về lâu dài, do tăng trưởng kinh tế sẽ bị suy giảm và lạm phát sẽ tăng mạnh hơn.

Giám đốc điều hành IMF, Kristalina Georgieva cho biết trên Twitter: "Toàn bộ nền kinh tế toàn cầu sẽ cảm nhận được 'hiệu ứng gợn sóng' về kinh tế của cuộc chiến ở Ukraine, với tốc độ tăng trưởng chậm hơn và lạm phát nhanh hơn - mặt trái của những gì chúng tôi nhìn thấy", đồng thời chỉ ra những đau khổ của con người và dòng người tị nạn do cuộc xâm lược của Nga gây ra.

Quỹ tin rằng các quốc gia phụ thuộc nhiều vào nguồn cung cấp lương thực từ Nga và Ukraine sẽ chịu nhiều thiệt hại do giá cả tăng cao. Những quốc gia này bao gồm Ai Cập, quốc gia lấy 80% ngũ cốc từ Nga và Ukraine, cũng như các quốc gia khác ở châu Phi và Trung Đông. Điều này có thể dẫn đến bất ổn xã hội lớn hơn.

Ngoài ra, các quốc gia ở Trung Á và Kavkaz cũng có thể bị ảnh hưởng bởi các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt của phương Tây áp đặt lên Nga, chẳng hạn như sự suy giảm mạnh của nền kinh tế Nga và gián đoạn thanh toán và cả ngành du lịch.

Trước đó, Kristalina Georgieva cũng nói rằng kỳ vọng về tăng trưởng của nền kinh tế thế giới trong năm nay sẽ phải điều chỉnh giảm xuống vì chiến tranh.

Lạm phát có thể còn nhanh hơn dự đoán của các ngân hàng trung ương toàn cầu hiện nay

Theo Phó Giám đốc Điều hành Quỹ Tiền tệ Quốc tế Kenji Okamura, lạm phát có thể còn nhanh hơn dự đoán của các ngân hàng trung ương toàn cầu hiện nay. Okamura cho biết trong một cuộc phỏng vấn bằng văn bản với tờ Bloomberg News tuần trước rằng: "Rủi ro đang gia tăng khi nguy cơ lạm phát vượt khỏi mục tiêu lạm phát dự đoán của các ngân hàng trung ương, khiến các nhà hoạch định chính sách sẽ phải phản ứng mạnh mẽ hơn nữa".

Okamura nói: "Họ phải nắm bắt được nhịp đập của nền kinh tế và điều chỉnh chính sách khi cần thiết. "Khi họ thắt chặt, các ngân hàng trung ương lớn nên giao tiếp rõ ràng, lưu ý đến rủi ro lan tỏa đối với các nền kinh tế đang phát triển và mới nổi dễ bị tổn thương".

"Chúng ta nên nhận ra rằng, toàn cầu hóa đã mang lại những lợi ích kinh tế đáng kể, đặc biệt là cho các nước đang phát triển mà còn bằng cách giảm chi phí và tăng hiệu quả cho tất cả các quốc gia. Nhưng rõ ràng có một phản ứng dữ dội đang diễn ra, với sự gia tăng chủ nghĩa bảo hộ lương thực, hàng hóa và giờ đây là mối lo ngại gia tăng do sự gián đoạn chuỗi cung ứng do chiến tranh và đại dịch. Chúng tôi lo ngại về việc các quốc gia phân chia thành các khối, điều này sẽ gây phương hại đến sự thịnh vượng toàn cầu", ông Okamura nói thêm.

Nguy cơ xảy ra suy thoái toàn cầu vào năm 2024?

Thủ tướng Lý Hiển Long của Singapore gần đây đã phát biểu về khả năng xảy ra suy thoái toàn cầu trong vòng hai năm tới. Các yếu tố như cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine đã làm mờ đi triển vọng phục hồi sau đại dịch của các quốc gia. Lạm phát sẽ vẫn ở mức cao và các ngân hàng trung ương lớn đang thắt chặt chính sách tiền tệ của họ. Thủ tướng Lý Hiển Long nói thêm rằng: "Tăng trưởng toàn cầu sẽ yếu hơn và có thể xảy ra suy thoái trong vòng hai năm tới".

Ông cũng cảnh báo rằng mối liên kết chặt chẽ của Singapore với nền kinh tế toàn cầu và quy mô nhỏ khiến nước này dễ bị ảnh hưởng bởi những "cơn gió ngược toàn cầu".

Trong khi đó, bà Selena Ling, người đứng đầu bộ phận ngân khố và nghiên cứu tại ngân hàng OCBC nói rằng, những động lực chính khác có thể gây ra suy thoái bao gồm chiến tranh Nga-Ukraine, Chính sách Zero Covid nghiêm ngặt của Trung Quốc, giá năng lượng tăng cao, tắc nghẽn chuỗi cung ứng toàn cầu và căng thẳng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.

"Có rất nhiều điều có thể xảy ra sai lầm. Về cơ bản, chúng làm tổn hại đến niềm tin của doanh nghiệp và người tiêu dùng, làm trầm trọng thêm lạm phát nhập khẩu, thúc đẩy các ngân hàng trung ương thắt chặt chính sách tiền tệ, có thể gây khó chịu cho thị trường", bà Selena Ling nói.

Chia sẻ thêm về quan điểm của mình, ông Bernard Aw, chuyên gia kinh tế tại Coface, một tập đoàn bảo hiểm tín dụng thương mại toàn cầu cho biết rằng, nhu cầu của người tiêu dùng và doanh nghiệp tại các thị trường xuất khẩu chủ chốt của Singapore, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ và các thị trường lớn ở Đông Nam Á đã giảm mạnh, đây cũng sẽ là nhân tố chính dẫn đến suy thoái kinh tế. Ông Aw, người phân tích và giám sát các nền kinh tế châu Á nói rằng, nhu cầu toàn cầu giảm sâu cũng có thể là một số yếu tố thúc đẩy.

"Đây là thời điểm khó khăn cho nền kinh tế thế giới. Chúng ta đang chứng kiến một cuộc chiến tranh kinh tế với tác động rất lớn trên toàn thế giới. Thật không may, cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine sẽ có những tác động tiêu cực lâu dài đến nền kinh tế thế giới. Nga có lẽ sẽ là kẻ đứng đầu sự chú ý cộng đồng quốc tế trong một thời gian dài, ngay cả khi đạt được thỏa thuận giữa Nga và Ukraine, trong khi nỗi lo về các cuộc xung đột khác không lường trước sẽ khiến nền kinh tế thế giới lâm vào tình trạng khó khăn. Và mối quan tâm lớn nhất của tất cả là thiệt hại về người, với hàng ngàn thường dân vô tội thiệt mạng và hàng triệu người phải di dời", Bernard Aw chia sẻ thêm.

Huỳnh Dũng- Theo Nytimes/News.yahoo/Brusselstimes/Capitalgroup/Todayonline/ bloomberg/CNBC/Todayonline/Maltatoday