Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ trồng trọt: Sẽ có một định dạng mới cho các mã số vùng trồng

Ông đánh giá như thế nào về việc cấp, quản lý mã số vùng trồng hiện nay?

- Việc xây dựng và duy trì mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói nông sản là yêu cầu tất yếu khi Việt Nam đàm phán mở cửa thị trường và ký kết các nghị định thư, thỏa thuận xuất khẩu chính ngạch. Các quy định này giúp ngành hàng có thị trường ổn định hơn, giảm rủi ro và hướng tới sản xuất đồng nhất, bài bản theo quy trình.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, khi sản lượng và kim ngạch xuất khẩu tăng nhanh, đặc biệt ở các ngành hàng phát triển “nóng” như sầu riêng, thì nguy cơ phát sinh vi phạm là khó tránh khỏi. Hiện nay, diện tích sầu riêng cả nước đã đạt khoảng 180.000ha, sản lượng năm 2025 ước đạt khoảng 1,7 triệu tấn. Với quy mô lớn như vậy, hầu hết các hộ trồng đều mong muốn đưa sản phẩm đi xuất khẩu, dẫn đến áp lực rất lớn trong việc tuân thủ đầy đủ các quy định kỹ thuật.

Cần nhìn nhận việc quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói là một lĩnh vực còn khá mới. So với lịch sử sản xuất nông nghiệp hàng nghìn năm, hệ thống mã số vùng trồng chỉ mới được triển khai khoảng 6–7 năm trở lại đây. Bản thân cơ quan quản lý nhà nước cũng phải vừa làm, vừa hoàn thiện, vừa cập nhật để phù hợp với thực tiễn và yêu cầu của thị trường.

Trong giai đoạn đầu triển khai, có không ít khó khăn, vướng mắc phát sinh do nhiều tình huống chưa được lường trước. Đặc biệt, từ khi thị trường Trung Quốc chính thức áp dụng các quy định về mã số vùng trồng từ năm 2019, Việt Nam bắt đầu đối mặt với nhiều yêu cầu mới và phức tạp hơn.

Trước thực tế đó, chủ trương phân cấp cho địa phương trong quản lý mã số vùng trồng được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) xác định là hướng đi đúng đắn. Từ năm 2023 đến nay, khi các địa phương tham gia tích cực hơn vào công tác giám sát, thanh tra, kiểm tra, việc tuân thủ các quy định đã được cải thiện rõ rệt. Các hoạt động kiểm tra được thực hiện thường xuyên, bài bản hơn; số vụ vi phạm cũng giảm đáng kể.

Quan trọng hơn, đa số nông dân và các cơ sở sản xuất đã hiểu rõ vì sao phải được cấp mã số vùng trồng, những yêu cầu cơ bản cần đáp ứng và sự khác biệt giữa sản xuất theo chuẩn xuất khẩu với tập quán canh tác truyền thống.

Theo ông, còn khó khăn gì trong việc quản lý, giám sát mã số vùng trồng?

- Dù thời gian qua ngành chức năng, các địa phương đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhưng trên thực tế, vẫn còn một bộ phận nông dân chưa tiếp cận đầy đủ các quy định mới hoặc gặp khó khăn do yêu cầu kỹ thuật thay đổi, cập nhật nhanh. Bên cạnh đó, tư duy sản xuất cũ, thiếu chủ động vẫn còn tồn tại ở một số nơi, dẫn đến việc cắt giảm quy trình, bỏ bớt yêu cầu nhằm tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, đây là cách làm không bền vững và tiềm ẩn nhiều rủi ro cho ngành hàng. Đã là yêu cầu của thị trường thì bắt buộc chúng ta phải tuân thủ. Chỉ có tuân thủ đầy đủ các quy định thì mới đảm bảo được xuất khẩu ổn định và phát triển bền vững.

Chính vì vậy, bên cạnh công tác xây dựng quy định và tập huấn, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đặc biệt chú trọng đến kiểm tra, giám sát định kỳ hằng năm. Các địa phương được yêu cầu kiên quyết xử lý các trường hợp vi phạm. Những mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói bị tạm dừng hoặc thu hồi chỉ được phục hồi khi đã được kiểm tra, xác minh và đáp ứng đầy đủ các yêu cầu kỹ thuật theo quy định.

Trong thời gian qua, số lượng mã số bị tạm dừng tương đối nhiều, nhất là khi thị trường Trung Quốc – thị trường xuất khẩu chủ lực của sầu riêng – bổ sung thêm các yêu cầu mới từ giữa năm 2024 và đầu năm 2025. Đây là những yêu cầu liên quan trực tiếp đến an toàn thực phẩm, phù hợp với xu hướng tiêu dùng ngày càng coi trọng sức khỏe của tầng lớp trung lưu Trung Quốc, vốn đang tăng trưởng nhanh với khoảng 7% mỗi năm. Ngành trồng trọt không thể thích ứng ngay lập tức với các yêu cầu mới như sản xuất công nghiệp, bởi sản xuất nông nghiệp cần có thời gian để điều chỉnh quy trình, thay đổi kỹ thuật và tập quán canh tác. Đến nay tình hình đã có nhiều cải thiện, dù chưa thể khắc phục hoàn toàn trong thời gian ngắn.

Một tín hiệu tích cực là xuất khẩu sầu riêng đang phục hồi rõ nét. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng đạt khoảng 3,3 tỷ USD; năm 2025 được kỳ vọng sẽ đạt 3,5 tỷ USD, tiếp tục đóng góp quan trọng vào kim ngạch xuất khẩu chung của ngành trái cây Việt Nam.

Việc thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp, sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã có ảnh hưởng đến việc quản lý mã số vùng trồng đã được cấp, phương án xử lý của Bộ Nông nghiệp và Môi trường ra sao, thưa ông?

- Hiện, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã thực hiện phân cấp, giao quyền quản lý nội dung này cho các địa phương. Tuy nhiên, để xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn phục vụ xuất khẩu, việc cấp mã số mới chỉ là điều kiện cần, còn phải đáp ứng đồng bộ nhiều tiêu chí khắt khe khác. Mã số vùng trồng không chỉ là “tấm vé” cho xuất khẩu mà còn gắn với uy tín, trách nhiệm của cả ngành hàng và toàn bộ chuỗi sản xuất.

Thời gian qua, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã triển khai nhiều giải pháp nhằm hỗ trợ địa phương, đồng thời siết chặt công tác quản lý, sử dụng mã số vùng trồng. Quy trình cấp mã số hiện nay không quá phức tạp, các yêu cầu đã được công khai, minh bạch. Vấn đề then chốt là làm sao duy trì việc tuân thủ một cách bền vững trong suốt quá trình sản xuất.

Rõ ràng, trong bối cảnh chúng ta sắp xếp lại đơn vị hành chính và triển khai mô hình chính quyền hai cấp, chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến việc cấp và quản lý mã số vùng trồng tại các địa phương. Tuy nhiên, chúng tôi cũng thống nhất với các địa phương quan điểm rằng chúng ta sẽ không để việc này làm xáo trộn.

Việc đầu tiên là Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật sẽ phải liên hệ với các nước nhập khẩu để thông báo cho họ biết rằng, mặc dù phía Việt Nam đã triển khai mô hình chính quyền hai cấp từ mùng 1/7 nhưng trước đó chúng tôi cũng đã thông báo và đề nghị phía họ tiếp tục cho phép chúng tôi sử dụng các mã số cũ để không làm gián đoạn xuất khẩu.

Cục Trồng trọt và BVTV đã tham mưu xây dựng khung pháp lý, hệ thống tài liệu kỹ thuật, tạo điều kiện để địa phương dễ tiếp cận, tìm hiểu và triển khai. Trong bối cảnh thị trường quốc tế ngày càng nâng cao tiêu chuẩn, các quy định thường xuyên được cập nhật, Cục đã tổ chức nhiều khóa tập huấn, tuyên truyền nhằm đưa kiến thức, yêu cầu mới đến tận cơ sở. Đặc biệt, trọng tâm là nâng cao trách nhiệm của người sản xuất, giúp họ hiểu rõ lợi ích của việc tuân thủ quy định, tránh tình trạng chỉ một cá nhân hoặc tổ chức vi phạm nhưng gây ảnh hưởng tới cả ngành hàng.

Trong thời gian tới, sau khi hoàn thành nghị định về mã số vùng trồng, chúng ta sẽ có một định dạng mới cho các mã số. Lúc đó, chúng ta sẽ làm thủ tục một lần để chuyển toàn bộ mã số cũ sang định dạng mới và địa chỉ mới. Chúng tôi cũng mong muốn rằng trong khoảng 6 tháng đầu, các tổ chức, cá nhân đã được cấp mã sẽ phối hợp với chính quyền địa phương để làm thủ tục đổi sang mã mới. Sau đó, chúng ta sẽ còn 6 tháng nữa để thực hiện thủ tục chuyển đổi với các nước nhập khẩu, nhằm đảm bảo quá trình xuất khẩu không bị gián đoạn, không bị ảnh hưởng trong bối cảnh chúng ta có rất nhiều việc phải làm.

Thực tế cho thấy, đối với mã số vùng trồng, khi người dân và doanh nghiệp thực hiện đầy đủ, đúng quy trình kỹ thuật theo quy định thì việc cấp lại về cơ bản không quá phức tạp. Khó khăn chủ yếu nằm ở yếu tố thời gian. Riêng đối với mã số cơ sở đóng gói, thời gian thường kéo dài hơn do phải phụ thuộc vào quy trình thẩm định, phê duyệt của phía nước nhập khẩu.

Cần làm rõ thêm rằng, hiện nay thẩm quyền cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói đã được phân cấp cho địa phương chủ động thực hiện. Tuy nhiên, các mã số này chỉ chính thức được sử dụng cho mục đích xuất khẩu sau khi được cơ quan có thẩm quyền của nước nhập khẩu phê duyệt. Do đó, dù địa phương đã hoàn tất việc cấp mã số, người sản xuất vẫn phải chờ thêm một khoảng thời gian nhất định. Thời gian chờ đợi này hoàn toàn phụ thuộc vào quy trình tiếp nhận và đánh giá hồ sơ của từng thị trường. Sau khi nhận hồ sơ từ phía Việt Nam, nước nhập khẩu có thể áp dụng nhiều hình thức thẩm tra khác nhau như kiểm tra hồ sơ trực tuyến, kiểm tra ngẫu nhiên hoặc tổ chức kiểm tra thực địa.

Chính vì vậy, việc cấp mã số vùng trồng không chỉ dừng lại ở khâu hoàn thiện hồ sơ trong nước, mà còn đòi hỏi sự kiên nhẫn, tuân thủ nghiêm túc quy trình và phối hợp chặt chẽ giữa người sản xuất, địa phương và cơ quan quản lý trung ương trong suốt quá trình làm việc với thị trường nhập khẩu.

Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tiếp tục đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ ghi chép, lưu trữ, báo cáo và thống kê cho các đơn vị tại địa phương. Đối với các trường hợp vi phạm, Cục yêu cầu địa phương kiên quyết tạm dừng hoặc thu hồi mã số vùng trồng, qua đó giảm thiểu rủi ro trong chuỗi xuất khẩu và bảo đảm sự phát triển bền vững của ngành hàng.

Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!

×