Danh tướng nhà Tây Hán - Lý Quảng Lợi: Khiến Tây Vực khiếp sợ, cuối đời chết nhục nhã

Danh tướng nhà Tây Hán - Lý Quảng Lợi: Khiến Tây Vực khiếp sợ, cuối đời chết nhục nhã

Trong lịch sử nhà Hán, Lý Quảng Lợi là một trong những nhân vật mang đậm dấu ấn cả về công trạng lẫn bi kịch. Ông từng khiến các nước Tây Vực khiếp sợ với chiến thắng vang dội ở Đại Uyển, góp phần giúp triều đình nhà Hán mở rộng uy danh ra tận Trung Á. Thế nhưng, cũng chính ông lại là người sau này thất bại trong chiến dịch Hung Nô, thân bại danh liệt, cả họ bị tru diệt, còn bản thân phải chết thảm nơi đất khách. Cuộc đời của Lý Quảng Lợi là một tấn bi kịch điển hình của thời đại Hán Vũ Đế, nơi vinh quang và diệt vong chỉ cách nhau một chiến dịch sai lầm.

Lý Quảng Lợi xuất thân không có gì nổi bật, vốn là anh em với Lý phu nhân – sủng cơ của Hán Vũ Đế – và là cậu ruột của Xương Ấp Ai vương Lưu Bác. Ban đầu, ông chỉ là một kẻ du đãng, không nghề nghiệp, không học vấn, nhờ liên hệ với hậu cung mà dần được chú ý. Sau khi Lý phu nhân qua đời, Hán Vũ Đế có ý muốn ban thưởng, nhưng Lý Quảng Lợi chưa có công trạng gì đáng kể.

Đúng lúc đó, nhà Hán gặp sự cố nghiêm trọng với nước Đại Uyển – một quốc gia xa xôi nằm ở Trung Á, nổi tiếng với giống ngựa quý Hãn Huyết Mã. Đại Uyển khước từ lời đề nghị mua ngựa, thậm chí còn giết sứ giả Xa Lệnh và cướp tài vật. Cái cớ quá đủ để Hán Vũ Đế tiến hành một chiến dịch quân sự nhằm răn đe Tây Vực và chiếm đoạt giống ngựa quý. Lý Quảng Lợi, với danh nghĩa là "Nhị Sư tướng quân", được trao quyền thống lĩnh đại quân lên đường viễn chinh.

Năm 104 TCN, Lý Quảng Lợi lần đầu xuất chinh, nhưng gặp vô vàn khó khăn. Đường xa, khí hậu khắc nghiệt, thiếu lương thực, nhiều nước nhỏ khước từ hỗ trợ. Quân Hán hao hụt đến 70%, thất bại trước thành Úc Thành rồi buộc phải rút lui, bị Hán Vũ Đế phẫn nộ, cấm không cho quay về trung nguyên.

Hai năm sau, Hán Vũ Đế quyết tâm đánh lần nữa, cấp cho ông 6 vạn quân chính quy, thêm hàng chục ngàn súc vật vận tải, vũ khí, lương thực và hậu phương vững mạnh với 18 vạn quân đóng ở Trương Dịch và Tửu Tuyền. Lần này, Lý Quảng Lợi đánh đâu thắng đó, chiếm Úc Thành, bao vây vương đô Nhị Sư suốt 40 ngày. Quý tộc Đại Uyển hoảng sợ, giết quốc vương Vô Quả, dâng đầu và hàng ngàn chiến mã quý để cầu hòa.

Lý Quảng Lợi không tham công, nhận thấy quân đã mệt, hậu phương bất ổn, liền nhận hòa ước, chọn Muội Thái Vi – người thân Hán – làm quốc vương, rồi rút quân. Hán Vũ Đế vui mừng, phong ông làm Hải Tây hầu. Lúc bấy giờ, danh tiếng Lý Quảng Lợi vang dội khắp Tây Vực, khiến các nước nhỏ đều thần phục, Hung Nô cũng phải e dè.

Năm 90 TCN, Hung Nô xâm phạm biên giới nhà Hán. Các tướng sĩ Hán liên tiếp thua trận. Hán Vũ Đế quyết định triệu hồi Lý Quảng Lợi, người từng lập đại công, để trấn áp Hung Nô.

Thế nhưng, trong nội bộ triều đình lúc đó lại đang dậy sóng vì vụ án Vu cổ chi họa, khiến thái tử Lưu Cứ bị buộc tội và tự sát. Lý Quảng Lợi, qua mối quan hệ với Lý phu nhân, âm thầm muốn đưa Xương Ấp vương Lưu Bác – cháu ông – lên ngôi Thái tử. Ông thậm chí còn dặn dò thừa tướng Lưu Khuất Ly, một người thân tín của Hán Vũ Đế, ra sức vận động.

Trong lúc hành quân, Lý Quảng Lợi liên tục thắng nhỏ, đánh bại quân Hung Nô tiền tiêu, thậm chí giết được Tả Hiền vương – một trong những thủ lĩnh cấp cao nhất Hung Nô. Nhưng giữa lúc ông chuẩn bị tiến sâu hơn, thì tai họa ập đến: Lưu Khuất Ly bị kết tội âm mưu dùng tà thuật, bị xử tử cùng gia quyến. Vụ án kéo theo cả Lý Quảng Lợi, khi người ta tố cáo ông từng cầu đảo mong Hán Vũ Đế chết để Lưu Bác lên ngôi.

Trong tình thế nguy cấp, ông quyết định tiến sâu vào nội địa Hung Nô để lập công chuộc tội. Nhưng nước cờ liều lĩnh ấy đã trở thành đòn chí mạng.

Quân Hán sau nhiều ngày hành quân kiệt quệ, lại gặp phải mưu kế lão luyện của Thiền vu Hung Hô – con trai Hồ Lộc Cô. Trong một trận đột kích bất ngờ lúc nửa đêm, khi quân Hán chưa kịp đề phòng, hậu quân bị cắt, lương thực bị phá, sĩ khí sụp đổ, Lý Quảng Lợi đại bại.

Không còn cách nào, ông buộc phải đầu hàng Hung Nô. Tin dữ truyền về Trường An, Hán Vũ Đế nổi giận tột độ, ra lệnh tru di cả họ Lý Quảng Lợi – một cái kết tàn khốc cho vị công thần từng khiến các nước Tây Vực khiếp đảm.

Sau khi đầu hàng, Lý Quảng Lợi ban đầu được người Hung Nô trọng đãi. Nhưng chính sự sủng ái quá mức này lại khiến Vệ Luật – một người Hán từng đào tẩu sang Hung Nô – nảy sinh ganh ghét.

Nhân cơ hội mẹ Thiền vu lâm bệnh, Vệ Luật mua chuộc thầy mo, bịa ra rằng: Thiền vu đời trước từng thề sẽ bắt Nhị Sư tướng quân Lý Quảng Lợi để tế thần. Nay Lý Quảng Lợi đã ở đây, nếu không giết thì thần linh sẽ phạt.

Thiền vu Hung Hô – vốn mê tín dị đoan – lập tức ra lệnh hành quyết Lý Quảng Lợi. Trước khi chết, ông chỉ kịp gào lên một câu bi tráng: "Ta có chết, cũng tiêu diệt Hung Nô!"

Một câu nói mang đầy oán hận, bất lực, đồng thời phản ánh bi kịch của một danh tướng lẫy lừng, chỉ vì tham vọng chính trị và mưu tính không thành mà thân bại danh liệt.

Lý Quảng Lợi là một hình tượng đặc biệt trong lịch sử nhà Hán: không phải là người có xuất thân cao quý, không học cao hiểu rộng, nhưng nhờ cơ hội và quyết đoán mà trở thành một danh tướng vang danh thiên hạ. Tuy nhiên, chính sự ngạo mạn, tham vọng vượt khỏi khả năng, và những rối ren cung đình đã đẩy ông từ đỉnh cao chiến thắng xuống vực sâu bi kịch.

Câu chuyện về ông không chỉ là một bản anh hùng ca bi tráng, mà còn là lời nhắc nhở: trong thời đại mà quyền lực và nghi kỵ cùng tồn tại, thì vinh quang chỉ như ánh chớp giữa trời giông – đẹp nhưng dễ tắt.

×