Giá trị "Thiền phái Trúc Lâm" làm nên di sản thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc?

Hồ sơ xây dựng suốt 13 năm suýt phải cất lại vào tủ

Ngày 12/7/2025, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chính thức được Ủy ban Di sản Thế giới công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới của nhân loại tại Quyết định số 47 COM 8B.22.

Đây là Di sản liên tỉnh thứ hai trong số 9 Di sản Thế giới của Việt Nam được UNESCO công nhận. Qua đó, đề cao giá trị độc đáo, sống động và có tầm vóc toàn cầu của Phật giáo Trúc Lâm khởi nguồn từ dãy núi thiêng Yên Tử.

Tuy nhiên, con đường đến với thành công trên không trải hoa hồng, trong quá trình tiếp nhận khuyến nghị từ UNESCO và Hội đồng Di tích và Di chỉ (ICOMOS), tỉnh Quảng Ninh đã chủ động xây dựng và gửi Báo cáo giải trình, bổ sung thông tin tới 4 lần vào tháng 11/2024, tháng 02/2025, tháng 4/2025 và tháng 6/2025.

Theo chia sẻ của Hòa thượng Thích Thanh Quyết, Phó Chủ tịch Hội đồng trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trưởng Ban Giáo dục Phật giáo Trung ương, Viện trưởng Học viện Phật giáo Việt Nam là thành viên của đoàn đại biểu bảo vệ hồ sơ di sản, trong lần trả lại hồ sơ cuối cùng, tưởng chừng quần thể danh thắng và di sản đã không được công nhận.

Cụ thể, vị Hòa thượng thẳng thắn thừa nhận, trong quá trình lập hồ sơ thiếu đi các lập luận một cách khoa học về tư tưởng thiền phái Trúc Lâm. Do đó, trong giai đoạn 13 năm từ khi bắt đầu nộp lên, hồ sơ dường như “đứng yên” tại chỗ, không được hội đồng đánh giá cao.

“Tháng 4/2025, UNESCO gần như đã trả lại hồ sơ, khi về, toàn bộ đoàn bảo vệ đã rất buồn, thất vọng. Đoàn đại biểu gồm 3 phó chủ tịch UBND của 3 địa phương đi thể hiện quyết tâm rất lớn, nếu bị trả lại thì việc bảo vệ sẽ phải dừng từ 1 đến 5 năm”, Hòa thượng Thích Thanh Quyết cho biết.

Sau đó, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Ninh cũng như lãnh đạo UBND tỉnh, một số bộ ngành có liên quan mời Hòa thượng Thích Thanh Quyết tham gia đoàn bảo vệ hồ sơ. Qua đó, xây dựng căn cứ vững chắc về Thiền phái Trúc Lâm cũng như tính toàn cầu làm nên di sản.

“Tuy nhiên, trong buổi họp trực tuyến tại hoàng thành Thăng Long, bà Maria-Laure Lavenir, Tổng Giám đốc ICOMOS khẳng định, cho dù đoàn Việt Nam sang, đơn vị này cũng sẽ không thay đổi quan điểm.

Nghe như vậy, tâm lý tôi cũng lo lắng vì khi đã nhận trách nhiệm thì cần phải hoàn thành nếu không sẽ rất tốn kém thời gian, công sức, chi phí. Nhận được sự động viên của các thành viên trong đoàn, lãnh đạo địa phương, ban ngành, tôi quyết định sẽ tham gia mặc dù bận giữa 2 kỳ họp Quốc hội”, Hòa thượng Thích Thanh Quyết chia sẻ.

Trong quá trình bảo vệ hồ sơ di sản tại Kỳ họp lần thứ 47 của UNESCO, đoàn Việt Nam đã gặp nhiều khó khăn. Đặc biệt, phải vượt qua “cửa ải” lớn nhất là đôi mắt và thần thái sắc lạnh của bà Maria-Laure Lavenir là chủ tịch hội đồng khoa học của UNESCO.

“Trong ấn tượng của mọi người, bà Maria-Laure Lavenir là một người chưa từng nở nụ cười, ánh mắt thì luôn căng lên khi tiếp nhận các lập luận bảo vệ hồ sơ. Tuy nhiên, tôi đặt mục tiêu rõ ràng là nếu không thể thuyết phục được người này thì không có đại sứ quốc gia nào đứng ra bỏ phiếu cho mình được.

Trong phần trình bày của mình tôi đã nêu nội dung trên thế giới chưa từng có một vị hoàng đế nào từ bỏ đỉnh cao vinh quang, độ tuổi đẹp nhất của cuộc đời để tu hành. Đồng thời, thành lập Phật giáo Trúc Lâm vì quốc gia dân tộc, chúng sinh, xây dựng tư tưởng tam hòa (hòa giải - hòa hợp - hòa bình) tạo nên hòa bình cho các quốc gia xung quanh. Đó chính là tính toàn cầu của con người cũng như tư tưởng của Phật hoàng Trần Nhân Tông”, Hòa thượng Thích Thanh Quyết kể lại.

Theo đó, sau khi thực hiện xong phần trình bày của mình, điều khiến vị Hòa thượng cảm thấy nhẹ nhõm là vị giám khảo khó tính nhất đã nở nụ cười và cho rằng, những cơ sở lập luận này có thể giúp cho quần thể của Việt Nam trở thành di sản thế giới.

“Đến khi tiếng gõ búa chính thức công nhận di sản vang lên, cả đoàn đều lặng người đi vì cả quá trình đã quá căng thẳng, phải một lúc sau mới thể hiện cảm xúc vui mừng”, Hòa thượng Thích Thanh Quyết bồi hồi nhớ lại.

Giá trị của thiền phái Trúc Lâm không chỉ dừng lại trong phạm vi tôn giáo

Nhận định về sự kiện Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn được công nhận là di sản thế giới, Nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Quỳnh Trang, Giảng viên Khoa Văn hoá và Phát triển (Học viện Chính trị khu vực I) cho biết, trọng tâm đánh giá của hội đồng khoa học lần này nằm ở giá trị nhập thế của thiền phái Trúc Lâm.

Cụ thể, theo bà Trang, khi nghiên cứu và tiếp cận từ góc nhìn văn hoá – xã hội, thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, do Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập vào cuối thế kỷ XIII, không tồn tại như một triết lý tu hành tách biệt đời sống.

Ngược lại, thiền phái này gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần, phong tục tập quán và bản sắc của người dân địa phương vùng Đông Bắc, đặc biệt là ở Quảng Ninh và các vùng phụ cận.

"Trước hết, Trúc Lâm Yên Tử tạo nên một hệ giá trị văn hoá đặc thù, phản ánh tư tưởng “cư trần lạc đạo”, tức là sống giữa đời mà vẫn giữ đạo. Điều này trở thành kim chỉ nam trong nếp sống của nhiều thế hệ người dân địa phương. Họ vừa gắn bó với nghề nông, nghề rừng, vừa nuôi dưỡng đời sống tâm linh qua những nghi lễ, lễ hội Phật giáo tại Yên Tử. Lễ hội Yên Tử không chỉ là sinh hoạt tôn giáo, mà còn là một sự kiện văn hoá – xã hội, thu hút cộng đồng tham gia, góp phần bồi đắp ý thức cộng đồng, tình làng nghĩa xóm, cũng như gắn kết quá khứ – hiện tại trong dòng chảy văn hoá Việt.

Thứ hai, thiền phái Trúc Lâm đã hun đúc nên những giá trị đạo đức và nhân sinh quan sâu sắc. Người dân địa phương, qua sự ảnh hưởng của thiền học, hình thành lối sống chan hoà, trọng nghĩa tình, hướng thiện. Tư tưởng “tu trong đời thường” khiến cho mỗi hành vi ứng xử trong quan hệ gia đình, làng xã đều thấm nhuần tinh thần từ bi, vị tha và khoan dung. Nhiều câu ca dao, tục ngữ, cũng như sinh hoạt văn nghệ dân gian ở khu vực Yên Tử phản ánh rõ ảnh hưởng này, cho thấy Trúc Lâm không chỉ là tôn giáo mà còn là nền tảng văn hoá", vị chuyên gia văn hóa nêu phân tích.

Đặc biệt, cũng theo dẫn chứng của bà Trang, trong đời sống hiện tại, Trúc Lâm Yên Tử đang mang lại giá trị kinh tế – văn hoá thiết thực cho người dân. Cụ thể, việc bảo tồn và phát huy di sản này thông qua du lịch văn hoá – tâm linh đã tạo điều kiện để cộng đồng địa phương tham gia vào các hoạt động dịch vụ, thương mại, từ đó nâng cao đời sống.

"Tuy nhiên, điều quan trọng là người dân không chỉ nhìn Yên Tử như nguồn thu nhập, mà còn ý thức sâu sắc về trách nhiệm gìn giữ, bảo tồn những giá trị tinh thần lâu đời. Mỗi mùa lễ hội, hàng vạn du khách trong và ngoài nước hành hương về Yên Tử, và người dân địa phương trở thành “người gìn giữ cửa Phật”, vừa tiếp đón, vừa giới thiệu, lan tỏa các giá trị Trúc Lâm ra ngoài phạm vi làng xã.

Bên cạnh đó, từ góc nhìn nghiên cứu, có thể nhận thấy Trúc Lâm Yên Tử đã góp phần khẳng định bản sắc Phật giáo Việt Nam độc lập, không phụ thuộc hoàn toàn vào các hệ phái ngoại lai. Tinh thần này thấm sâu vào ý thức tự hào của người dân địa phương, bởi họ không chỉ sống gần một trung tâm Phật giáo lớn, mà còn đồng hành cùng một truyền thống văn hoá, tư tưởng mang tầm vóc quốc gia", bà Trang nêu quan điểm.

Ngoài ra, bà Trang cũng cho biết thêm, giá trị bền vững của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử với người dân địa phương không chỉ hiện diện trong chùa tháp, trong kinh kệ, mà còn trong từng nếp sống, từng hành vi và trong cả sự gắn kết cộng đồng. Trúc Lâm Yên Tử vừa là cội nguồn tinh thần, vừa là động lực phát triển kinh tế – văn hoá, đồng thời là biểu tượng của bản sắc dân tộc.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới theo các tiêu chí (iii) và (vi).
Tiêu chí (iii): Một liên minh chiến lược giữa nhà nước, tôn giáo và người dân hình thành từ quê hương vùng núi Yên Tử đã tạo nên một truyền thống văn hóa độc đáo có tầm vóc toàn cầu, góp phần hình thành bản sắc dân tộc và thúc đẩy hòa bình, an ninh trong khu vực rộng lớn hơn.
Tiêu chí (vi): Phật giáo Trúc Lâm là minh họa có ý nghĩa toàn cầu cho cách một tôn giáo - được hình thành từ nhiều tín ngưỡng khác nhau - khởi nguồn và phát triển từ vùng đất tâm linh Yên Tử, đã ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội thế tục, góp phần xây dựng một quốc gia vững mạnh, đảm bảo hòa bình và hợp tác khu vực.

×