Giải mã nét đẹp phồn thực trong trò chơi hội làng

Thanh niên tranh nhau cướp phết.

Làng Bạch Hạc, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ là một trong những nơi có tục chen lẫn nhau để cướp những quả cầu mang ý nghĩa phồn thực. Hàng năm, làng mở hội vào ngày 3 tháng Giêng.

Mỗi năm dân làng cử một người may bộ cầu để tung cho dân làng cướp trong dịp hội. Bộ cầu gồm 9 quả, một quả cầu mẹ, 8 quả cầu con, bên trong cầu là bông, bên ngoài cầu bọc vải ngũ sắc có gắn dải lụa màu.

Sáng mồng 3 Tết, những quả cầu này được rước tới đình để làm lễ tế cầu, sau đó là cuộc tung cầu để cướp. Cầu tung ba quả một, được buộc vào ba cành tre, giơ cao lên để sau đó một vị quan chức tháo ba quả cầu ném xuống cho trai gái làng tranh nhau cướp.

Thành quả sau cuộc "chiến" tranh cướp phết.

Người ta hò reo, xô đẩy nhau để lấy bằng được quả cầu từ tay người khác. Chen lấn, giằng co cho đến khi quả cầu được một người nắm chặt thì sự ầm ĩ mới lắng xuống để tiếp tục cho lần tung cầu tiếp theo. Người ta tranh cướp cầu vì tin rằng, nếu cướp được cầu quanh năm sẽ gặp may mắn, và trong lúc tranh cướp cầu sẽ có sự va chạm nam nữ.

Hiện nay, trò chơi cướp phết còn xuất hiện trong một số lễ hội ở Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Nam Định, Thái Bình, Hà Tĩnh, Thanh Hóa... Tuy nhiên, nếu như trước đây, yếu tố phồn thực là linh hồn căn bản của lễ hội thì do sự biến đổi về thời gian và suy nghĩ, yếu tố này biến đổi hoặc đã biến mất hoàn toàn. Thay vào đó, lễ hội cướp phết ngày nay mang ý nghĩa tưởng nhớ công lao các vị tướng, hoặc để tôn vinh tinh thần thượng võ trong quần chúng nhân dân.

Trai gái làng chơi trò bắt chạch trong chum ở lễ hội.

Tục lệ này hiện nay vẫn còn thấy trong lễ hội làng Văn Trưng (Dưng) huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc vào ngày 6 tháng Giêng hàng năm.

Trong ngày hội, theo lệ làng, sau những buổi rước xách tế lễ, người ta tổ chức bắt chạch ngay trước sân đình, trước sự chứng giám của Thành hoàng làng như để báo cáo với các vị thần linh, rằng họ đang tiến hành tục lệ linh thiêng của làng, mong ngài chứng giám và phù hộ độ trì cho dân làng một năm thóc lúa đầy bồ, gà vịt đầy sân, người người khỏe mạnh, an khang thịnh vượng.

Không chỉ người chơi mà những người xem cũng tỏ ra rất hào hứng.

Trong cuộc thi, trước đình làng bày một dãy chum từ năm đến bảy cái đựng bùn và nước trong đó có thả chạch. Người chơi phải bắt được những con chạch thả trong đó. Phần thưởng cao nhất chính là sự thỏa mãn của người chơi bởi những phần thưởng mang tính vật chất thường rất ít, có khi chỉ là chiếc khăn lụa hồng, trầu cau, lộc thánh...

Cuộc thi bắt chạch trong chum được giành cho tất cả mọi người trong và ngoài làng. Tuy nhiên những người muốn tham gia cuộc thi phải có được cặp đôi của mình, tức là phải có hai người, một nam, một nữ để cùng hỗ trợ nhau trong cuộc bắt chạch. Cuộc thi được giám sát bởi một ban giám khảo gồm các vị bô lão, quan viên trong làng.