Không thể chần chừ...sớm đưa chuối ra khỏi danh mục cây trồng chính

Những trăn trở này được Nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam Lê Quốc Doanh chia sẻ tại Diễn đàn: "Giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối", vừa được tổ chức mới đây tại TP.HCM.

Theo ông Doanh, chỉ vài năm trở lại đây, ngành chuối đã phát triển với tốc độ rất nhanh. Hiện, diện tích trồng chuối cả nước trên 163.000ha, sản lượng khoảng 2,8 triệu tấn, kim ngạch xuất khẩu năm 2024 gần 380 triệu USD.

"Chuối đã được xác định là cây trồng chủ lực và trên thực tế đang giữ vai trò ngày càng quan trọng. Hiếm có loại cây ăn quả nào trong vòng vài năm lại có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu nhanh như chuối, trong khi nhu cầu thị trường vẫn còn rất lớn", ông Doanh khẳng định.

Tuy nhiên, ông Doanh cho biết, "mối đe dọa" rất lớn trên cây chuối hiện nay là bệnh Panama (bệnh héo vàng). Đây là căn bệnh do nấm Fusarium oxysporum f. sp. cubense (Foc) gây ra, có khả năng kháng rất cao với các loại thuốc trừ nấm thông thường, khiến biện pháp phòng trừ còn kém hiệu quả, chủ yếu tập trung vào vệ sinh và khử trùng dịch tễ để hạn chế lây lan. Bệnh Panama trên chuối đã gây thiệt hại nặng nề cho Việt Nam và nhiều nước trên thế giới.

Ông Doanh cho hay, bệnh héo vàng chuối đã được cảnh báo và nghiên cứu hơn 10 năm qua nhưng tiến độ xử lý vẫn còn chậm. Trên thực tế, các doanh nghiệp, nhà khoa học và chuyên gia đã bàn rất sâu, rất nhiều khía cạnh khác nhau.

Vấn đề lớn nhất hiện nay không nằm ở chỗ thiếu nghiên cứu hay thiếu giải pháp kỹ thuật. Điểm còn thiếu căn bản chính là một quy trình phòng trừ bệnh héo vàng chuối được ban hành chính thức từ cơ quan quản lý nhà nước.

Theo ông, đây là thời điểm không thể chần chừ thêm mà cần sự vào cuộc quyết liệt của cơ quan quản lý cùng với việc huy động tri thức của các nhà khoa học và kinh nghiệm thực tiễn từ doanh nghiệp để sớm hình thành quy trình chính thức, làm cơ sở cho sản xuất chuối bền vững.

Những giải pháp hiện có mới dừng ở mức đề xuất, kinh nghiệm riêng lẻ, chưa được tập hợp thành một quy trình thống nhất và chưa có cơ quan quản lý nhà nước ký ban hành để phổ biến rộng rãi cho địa phương, doanh nghiệp và người dân áp dụng.

Từ kinh nghiệm thực tiễn trong tái canh cà phê ở Tây Nguyên, ông Doanh cho biết, khi cà phê tái canh bị chết hàng loạt do bệnh rễ, Bộ NN&PTNT đã đặt hàng các đề tài nghiên cứu quy mô lớn, thí điểm trực tiếp tại địa bàn, từ đó xây dựng quy trình tạm thời, hướng dẫn ngay cho người dân áp dụng, rồi tiếp tục thử nghiệm, hoàn thiện dần. Có quy trình, có hướng dẫn thì người dân và doanh nghiệp mới biết, dựa vào đó để làm.

"Để giải quyết được bài toán dịch bệnh phức tạp, bắt buộc phải có sự tích tụ từ nghiên cứu khoa học của các viện, trường, kết hợp với chỉ đạo mạnh mẽ của nhà nước", ông Doanh nhấn mạnh.

Về giống chuối, ông Doanh nhấn mạnh vai trò đặc biệt quan trọng của giống sạch bệnh, giống kháng bệnh. Thực tế đã cho thấy hiệu quả rõ ràng tuy nhiên, công tác quản lý giống hiện vẫn còn lỏng lẻo, chưa có quy trình và cơ chế quản lý thống nhất, dẫn đến nguy cơ giống trôi nổi, mạo danh, gây rủi ro cho sản xuất.

Từ đó, ông Lê Quốc Doanh đề nghị cần sớm báo cáo Bộ Nông nghiệp và Môi trường để có chỉ đạo kịp thời. Theo đó, đầu tiên cần đưa cây chuối ra khỏi danh mục cây trồng chính. Đồng thời sớm tháo gỡ vướng mắc về khảo nghiệm, công nhận giống và ban hành quy trình phòng trừ bệnh.

"Đây là thời điểm không thể chần chừ thêm... nếu kéo dài sẽ dẫn đến thiệt hại cho doanh nghiệp và người trồng chuối", ông Doanh nói.

Về phía quản lý nhà nước, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và BVTV (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Nguyễn Quốc Mạnh cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang sửa đổi Thông tư 17/2019/TT-BNNPTNT theo hướng điều chỉnh lại nhóm cây trồng chính, nhằm mở rộng cơ chế tự công bố lưu hành giống đối với một số cây trồng có giá trị kinh tế cao. Mục tiêu là rút ngắn thời gian đưa giống mới vào sản xuất, tạo dư địa cho thị trường và tăng lợi ích trực tiếp cho nông dân.

Theo ông, việc sửa Thông tư 17 không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật pháp lý, mà nhằm giải quyết một điểm nghẽn đã bộc lộ trong thực tiễn sản xuất.Thông tư 17 hiện hành quy định tiêu chí và danh mục cây trồng chính, qua đó xác lập cơ chế quản lý chặt chẽ hơn đối với giống của các cây này, bao gồm khảo nghiệm, công nhận và cấp phép lưu hành.

Cách tiếp cận này giúp bảo đảm chất lượng giống đối với những cây trồng có tác động lớn đến an ninh lương thực, sinh kế và thị trường. Tuy nhiên, trong điều kiện nhiều ngành hàng mới nổi lên nhanh, đặc biệt ở nhóm cây ăn quả, rau màu và cây đặc sản địa phương, cơ chế này đang làm chậm quá trình thương mại hóa giống.

Ông Mạnh cho rằng, sửa Thông tư 17 là để phân loại lại cho phù hợp hơn, qua đó cho phép một số cây không nhất thiết phải quản lý theo cơ chế của cây trồng chính, tạo điều kiện cho giống được tự công bố lưu hành.

“Mục tiêu cuối cùng là giống tốt phải sớm đến được với người sản xuất, tạo ra giá trị kinh tế thực, chứ không bị mắc kẹt quá lâu ở khâu thủ tục”, ông nhấn mạnh và hy vọng người trồng trọt sẽ có nhiều cơ hội tiếp cận sớm hơn các giống mới có năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu tốt, qua đó nâng hiệu quả sản xuất và thu nhập.

Theo Thông tư 17/2019/TT-BNNPTNT của Bộ Nông nghiệp và PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), danh mục loài cây trồng chính, bao gồm: Lúa, ngô, cà phê, cam, bưởi, chuối. Việc ban hành danh mục cây trồng chính nhằm mục đích quản lý chặt chẽ các loài cây có tầm quan trọng kinh tế cao để đảm bảo an ninh lương thực, phát triển nông nghiệp bền vững, bảo vệ môi trường, và quản lý giống cây trồng tốt. Điều này giúp nhà nước có cơ sở để có chính sách hỗ trợ, kiểm soát chất lượng giống, và định hướng sản xuất hiệu quả, tránh lãng phí nguồn lực đất đai.

×