Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tính đến cuối năm 2024, cả nước đã có hơn 14.000 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên. Trong đó, có khoảng 72% số sản phẩm OCOP đạt danh hiệu 3 sao, 25,68% sản phẩm đạt 4 sao; 2,1% sản phẩm 5 sao và tiềm năng đạt 5 sao OCOP.

Sau hơn 6 năm triển khai, Chương trình OCOP đã thu hút hơn 7.000 chủ thể tham gia, trong đó hơn 32% là hợp tác xã, hơn 22% doanh nghiệp, hơn 39% là cơ sở sản xuất/hộ kinh doanh, còn lại là tổ hợp tác.

Tăng thu nhập cho nông dân, thúc đẩy hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới

Theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, chương trình OCOP đã có tác động tích cực đến phát triển kinh tế nông thôn, thúc đẩy hoàn thành các tiêu chí trong Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng NTM, đặc biệt ở 3 khía cạnh. Thứ nhất, thúc đẩy chuyển đổi về tổ chức sản xuất khu vực nông thôn theo hướng liên kết chuỗi giá trị, xây dựng vùng nguyên liệu ổn định; hơn 34% số chủ thể OCOP đã xây dựng được vùng nguyên liệu ổn định theo liên kết chuỗi giá trị sản phẩm OCOP, hơn 2.000 hợp tác xã có sản phẩm OCOP.

Thứ hai, các sản phẩm OCOP đã góp phần gia tăng giá trị, giúp các chủ thể tăng quy mô sản xuất và doanh thu (46% chủ thể OCOP gia tăng về sản lượng sau khi được công nhận OCOP, doanh thu bán hàng tăng bình quân gần 30%. Tỷ lệ sản phẩm OCOP có giá bán tăng lên hơn 50%, mức tăng giá bình quân hơn 17%).

Thứ ba, chương trình góp phần tạo thêm việc làm, phát triển sinh kế ở những vùng đặc biệt khó khăn và các nhóm yếu thế (hơn 34% chủ thể OCOP mở rộng quy mô về lao động; 40% chủ thể OCOP là nữ; tỷ lệ chủ thể là người dân tộc thiểu số khu vực khó khăn, miền núi chiếm 17%).

Một trong những ví dụ điển hình đã biến "đồ ăn chống đói" của quê hương thành sản phẩm OCOP 5 sao nổi tiếng cả nước, đó là chị Nguyễn Thị Hoan, Giám đốc Hợp tác xã Tài Hoan (Na Rì, tỉnh Bắc Kạn) với sản phẩm miến dong.

Dong riềng đỏ là giống cây đặc hữu của Bắc Kạn nói chung và Na Rì nói riêng, thường được trồng rải rác trên các sườn đồi, soi bãi để làm nguyên liệu cho miến dong tráng tay. Như bao người dân khác ở đây, gia đình chị Nguyễn Thị Hoan đã làm miến dong từ năm 1965, khi đó mới chỉ là đồ ăn chống đói. Năm 1991, lập gia đình, vợ chồng chị Hoan bắt đầu tìm cách tự trồng dong riềng để chủ động nguồn nguyên liệu.

Ban đầu vợ chồng chị làm bột dong, bán cho các cơ sở sản xuất miến trong vùng vì nhanh thu hồi vốn, đỡ phải đầu tư đồ đạc làm miến. Dần dần độ 3 - 4 năm sau, khi đã có ít vốn dắt lưng thì chị Hoan mới sắm sửa các dụng cụ tráng miến, nhưng vẫn là làm thủ công, năng suất mỗi ngày 30 – 50kg.

Miến ngon nhưng khi cả làng, cả xã cùng làm thì việc tiêu thụ trở nên khó khăn, vì vậy chị Hoan với chiếc xe máy lọ mọ đi khắp từ Bắc Kạn sang Cao Bằng, Lạng Sơn để chào hàng, gửi miến cho các đại lý lớn ăn thử. Dần dần đơn hàng đặt nhiều hơn, đến năm 2018, chị Hoan mạnh dạn thành lập HTX Tài Hoan để chuyên nghiệp hóa trong sản xuất, giúp nhiều người trong xã có thêm việc làm.

Đến nay, HTX đã có 16 thành viên và liên kết với khoảng 700 – 800 hộ dân trồng dong riềng đỏ, đa phần là ở Na Rì và một số huyện lân cận. Cao điểm, HTX Tài Hoan có đến 35 – 40 nhân công làm việc trong các xưởng, năng suất có thể đạt đến 2 tấn/ngày; doanh thu trung bình của HTX đạt hơn 10 tỷ đồng/năm.

Đặc biệt, năm 2020, HTX Tài Hoan đã xuất khẩu thành công container sản phẩm miến dong đầu tiên sang CH Séc, tiếp đó là xuất đi Australia, Mỹ. Chị Hoan cho biết, HTX đang tiếp tục đàm phán để đưa một số sản phẩm phù hợp với thị hiếu sang thị trường Hàn Quốc và Nhật Bản.

Hiện HTX Tài Hoan đang đã tạo công ăn việc làm thường xuyên cho 15 lao động với mức lương 6,5 triệu đồng/người, cùng hơn 30 lao động thời vụ. Ngoài ra, HTX còn liên kết vùng nguyên liệu, tạo công ăn việc làm cho 500 hộ dân.

Có được thành quả như hiện nay, theo chị Hoan là nhờ HTX đã chủ động tham gia OCOP từ khi chương trình mới khởi động. Để đạt được kết quả 3 sao trở lên, rồi 4 sao và hiện nay là 5 sao thì đơn vị phải ngày ngày cải tiến phương thức sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm. Trong quá trình đó, thách thức lớn nhất HTX gặp phải chính là làm thế nào để duy trì chất lượng vùng trồng dong riềng.

Khó nhất là vận động bà con nông dân tuân thủ quy trình canh tác hữu cơ, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học. Điều này đòi hỏi sự kiên trì, đầu tư và cơ chế bao tiêu hợp lý. Trong khi đó, các chi phí cho việc duy trì và nâng cấp các chứng nhận chất lượng (ISO, HACCP, chứng nhận hữu cơ) không hề nhỏ.

"Sự cạnh tranh từ các sản phẩm miến dong khác trên thị trường, bao gồm cả những sản phẩm giá rẻ hơn, cũng là một áp lực. HTX Tài Hoan phải làm nổi bật được sự khác biệt về chất lượng hữu cơ và câu chuyện sản phẩm của mình. Ngoài ra, khi quy mô phát triển, yêu cầu về năng lực quản trị doanh nghiệp, hoạch định chiến lược, quản lý tài chính và marketing cũng ngày càng cao hơn", chị Hoan cho biết

Tháo gỡ những "nút thắt" trên con đường phát triển sản phẩm OCOP

Khó khăn của HTX Tài Hoan cũng là khó khăn chung của hầu hết chủ thể sản phẩm OCOP, đặc sản vùng miền hiện nay. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, phần lớn các chủ thể OCOP là HTX, tổ hợp tác hoặc hộ kinh doanh cá thể, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, dẫn đến sản lượng không ổn định, khó đáp ứng các đơn hàng lớn và duy trì tính đồng đều về chất lượng. Báo cáo từ các địa phương như Cà Mau, Hưng Yên đều chỉ ra thực trạng này.

Từ chỗ quy mô nhỏ dẫn tới các chủ thể bị hạn chế về khả năng tiếp cận vốn và đầu tư cho máy móc, công nghệ chế biến sâu, bảo quản sau thu hoạch. Năng lực quản trị và marketing yếu, giỏi sản xuất nhưng lại lúng túng trong khâu tiêu thụ. Trong khi thị trường ngày càng có nhiều sản phẩm tương tự, đòi hỏi sản phẩm OCOP phải thực sự khác biệt về chất lượng, mẫu mã và câu chuyện sản phẩm để cạnh tranh.

Sự kết nối giữa người sản xuất – doanh nghiệp chế biến – đơn vị phân phối – người tiêu dùng nhiều nơi còn chưa chặt chẽ, thiếu bền vững, dẫn đến tình trạng "được mùa mất giá" hoặc bị ép giá vẫn xảy ra.

Mặc dù vậy, sản phẩm OCOP và đặc sản vùng miền vẫn đang có nhiều cơ hội bứt phá, khẳng định thương hiệu khi người tiêu dùng hiện nay ngày càng ưu tiên các sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, an toàn, tốt cho sức khỏe, gắn với các giá trị văn hóa và sản xuất bền vững. Đây chính là "điểm mạnh" của nhiều sản phẩm OCOP.

Chương trình OCOP tiếp tục là một trong những chương trình trọng điểm quốc gia, nhận được sự quan tâm đầu tư của Chính phủ và các địa phương. Nhiều tỉnh thành đã ban hành các nghị quyết, chính sách riêng với nguồn lực cụ thể để hỗ trợ phát triển OCOP, như Hà Nội đang dẫn đầu cả nước về số lượng sản phẩm OCOP 5 sao, hay Tây Ninh với các chính sách hỗ trợ giai đoạn 2024-2025.

Bên cạnh đó, sản phẩm OCOP ngày càng gắn kết với khách hàng nhờ sự bùng nổ của du lịch nông thôn và du lịch trải nghiệm. Theo đó, sản phẩm OCOP trở thành một yếu tố hấp dẫn, là quà tặng không thể thiếu trong các tour du lịch khám phá văn hóa địa phương, du lịch nông nghiệp. Nhiều địa phương như Phú Thọ, Sơn La đang rất thành công trong việc khai thác OCOP gắn với phát triển du lịch cộng đồng.

Cùng với các nền tảng trực tuyến đang mở ra kênh phân phối rộng lớn, giúp sản phẩm OCOP, kể cả ở những vùng sâu vùng xa, có thể tiếp cận trực tiếp với người tiêu dùng trên cả nước và thậm chí là quốc tế. Một số sản phẩm OCOP 5 sao tiêu biểu đã được lựa chọn để giới thiệu tại các thị trường khó tính như Mỹ, Nhật Bản, EU, là tín hiệu đáng mừng cho thấy tiềm năng vươn xa của nông sản Việt.

Để thương hiệu OCOP thực sự "cất cánh", giúp các chủ thể sản xuất bền vững và đóng góp vào chương trình xây dựng NTM, các chuyên gia cho rằng, Bộ, ngành và chính quyền địa phương cần có chương trình nâng cao toàn diện năng lực cho chủ thể OCOP về quản trị doanh nghiệp, quảng bá thương hiệu, marketing, thương mại điện tử, truy xuất nguồn gốc...

Xây dựng các quỹ hỗ trợ phát triển OCOP, có cơ chế tín dụng ưu đãi đặc thù. Khuyến khích và thu hút đầu tư từ khu vực tư nhân vào các khâu chế biến, đóng gói, logistics và phát triển thị trường cho sản phẩm OCOP.

Xây dựng chiến lược quảng bá thương hiệu OCOP quốc gia và cấp vùng. Hỗ trợ các chủ thể tham gia hội chợ, triển lãm uy tín trong và ngoài nước; kết nối hiệu quả với các kênh phân phối hiện đại và các nền tảng thương mại điện tử lớn. Phát triển và nhân rộng các mô hình liên kết hiệu quả giữa nông dân - HTX - doanh nghiệp - nhà khoa học - nhà nước, đảm bảo hài hòa lợi ích và chia sẻ rủi ro.

Xây dựng văn hóa tiêu dùng sản phẩm OCOP: Tăng cường truyền thông để nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về giá trị, chất lượng và ý nghĩa của sản phẩm OCOP. Khơi dậy niềm tự hào dân tộc, khuyến khích người Việt ưu tiên dùng hàng Việt, đặc biệt là các đặc sản vùng miền...

×