Nền công nghệ Nga trước bão tố: Khi nhân tài ồ ạt rời đi

Aleks đã mua vé một chiều ra khỏi Nga vào ngày 21 tháng 2, ngay sau khi Vladimir Putin công nhận các lãnh thổ ly khai Donetsk và Luhansk của Ukraine là các quốc gia độc lập. Một nhà phát triển phần mềm làm việc từ xa cho một công ty công nghệ châu Âu, Aleks - người đã yêu cầu giữ kín tên đầy đủ của mình nói rằng, đó là một dấu hiệu cho thấy những điều tồi tệ hơn đang đến. Anh nói: "Tôi nghĩ, Putin sẽ không dừng lại ở đó. Ông ấy có thể cố gắng chiếm Ukraine bằng vũ lực. Đó là về cơ bản, những gì đã xảy ra".

Đối mặt với nguy cơ bị trừng phạt tê liệt, đồng rúp giảm mạnh và đất nước sẽ rúng động, Aleks đã đến sân bay cùng vợ và đáp máy bay đến Georgia, nơi anh có một số người thân. Anh là một trong những nhân viên công nghệ Nga đầu tiên chạy sang các nước láng giềng ngay từ đầu cuộc chiến sự Ukraine, nhưng anh sớm nhận ra rằng, mình sẽ không phải là người duy nhất. Trong vài tuần qua, rất đông các công ty và nhân viên người Nga đã di cư sang các nước lân cận.

Hiện tại, những nhân viên công nghệ đã di cư vẫn đang tìm hiểu xem tương lai của họ sẽ như thế nào ở nơi mới. Tại Tbilisi, Aleks nói, các nhân viên công nghệ Nga vẫn chưa thực sự tập hợp lại thành một cộng đồng thực sự.

"Mọi người vẫn còn hoảng loạn. Chúng tôi thậm chí không còn tiền tiết kiệm nữa, và việc mở tài khoản ngân hàng mới rất khó khăn", Aleks nói. "Khi mọi thứ trở nên bình lặng hơn một chút, chúng ta có thể sẽ có một cộng đồng thích hợp ở đây — nhưng giờ thì vẫn chưa".

Cuộc tấn công của Nga vào Ukraine đã gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo lớn chưa từng có, với việc hơn 10 triệu người Ukraine phải rời bỏ đất nước của họ, theo LHQ công bố người tị nạn. Nhưng hàng chục nghìn người cũng đang rời bỏ nước Nga, lo ngại rằng chế độ thời chiến của Putin sẽ phá hủy việc sinh kế, triển vọng nghề nghiệp và quyền tự do cá nhân của họ.

Nhiều thành viên của đám đông tự đày ải này chính là dân công nghệ. Do có mối liên hệ chặt chẽ với nền kinh tế kỹ thuật số toàn cầu, họ nhanh chóng cảm nhận được nỗi đau từ các lệnh trừng phạt và sự ra đi của các công ty công nghệ phương Tây, và vốn dĩ họ có thời gian kiếm sống dễ dàng hơn từ máy tính xách tay của mình bất kể ở vị trí nào.

Theo RAEK, một tập đoàn thương mại công nghệ của Nga, khoảng 50.000 đến 70.000 nhân viên công nghệ đã rời khỏi Nga và 70.000 đến 100.000 người nữa có thể rời đi vào tháng 4 tới đây. Với việc các chuyến bay đến phương Tây bị hủy, họ đã tìm đường đến các quốc gia mà công dân Nga vẫn có thể đi du lịch miễn thị thực.

Konstantin Vinogradov, giám đốc người Nga sinh ra tại Luân Đôn của công ty VC Global Runa Capital đã hợp tác với các nhân vật trong ngành khác để tạo ra một trang web "nhóm nhân tài" giúp các nhân viên công nghệ chống chiến tranh từ Nga, Belarus và Ukraine tìm được việc làm thích hợp ở những nơi khác.

"Chủ yếu họ là kỹ sư phần mềm và nhà khoa học dữ liệu. Có rất nhiều người đến từ các tổ chức công nghệ lớn của Nga như Yandex, VK, Sberbank", Vinogradov nói. "Nhưng cũng có rất nhiều trong số đó đến từ các thương hiệu nhỏ hơn".

Hiện Thổ Nhĩ Kỳ, Armenia và Georgia, đây là những điểm đến hàng đầu cho những người đã di cư. Một bài báo của New York Times cho biết, chính phủ Armenia ước tính rằng, khoảng 80.000 người Nga đã nhập cảnh vào đất nước này kể từ khi cuộc chiến sự bắt đầu vào ngày 24 tháng 2, và 20.000 người trong số họ vẫn đang cư trú tại đây, trong khi đó nhiều người trong số này đã và đang tiếp tục chuyển đi sang nơi khác.

Hiện tại, 90% số người tham gia nhóm nhân tài của Vinogradov cho biết, Anh, Đức và Hà Lan là điểm đến cuối cùng ưa thích của họ. Vinogradov nói rằng một số nhân viên công nghệ Nga mà ông đã nói chuyện khẳng định, họ đã rời bỏ nước Nga vì họ phản đối chiến tranh và vì lý do đạo đức. "Không cần nhắc đó là chính trị nữa, bởi vì nó thậm chí không phải về chính trị: Đó là về đạo đức", Vinogradov thuật lại.

Tuy nhiên, việc Nga mong muốn trở thành nước có vị thế toàn cầu đã khiến các nhân viên công nghệ khó thực hiện công việc của họ hơn. Khi các công ty bao gồm Microsoft, Intel, Apple, Netflix và Facebook và Instagram của Meta đã rút khỏi, hoặc hạn chế các dịch vụ của họ ở Nga - hoặc trong một số trường hợp đã bị chính Moscow đẩy ra, vì thế mà hoạt động kinh doanh như bình thường của nhân viên công nghệ đã trở nên khó khăn hơn.

Jacob Udodov, Giám đốc điều hành của công ty phần mềm hợp tác nhóm Latvia, Bordio nói công ty đang trọng dụng 5 người Nga, thì 2 người trong số họ đã rời khỏi đất nước cho đến nay. Anh ấy nói rằng anh ấy phải cung cấp cho tất cả các nhân viên ở Nga của mình VPN để cho phép họ truy cập vào một số dịch vụ và để đảm bảo rằng, họ sẽ có thể tiếp tục hoạt động trong trường hợp Nga quyết định kiểm duyệt mạnh mẽ internet.

Công ty Bordio đã phải điều chỉnh, vì họ thực hiện các chiến dịch truyền thông xã hội cho khách hàng châu Âu và Udodov cho biết, nhân viên Nga đã không thể làm việc trong các dự án đó, sau khi Facebook ngăn tất cả các tài khoản ở Nga đăng quảng cáo vào ngày 4 tháng 3, khi một thẩm phán Nga tuyên bố rằng công ty mẹ của Facebook, Meta đang thực hiện các hoạt động cực đoan.

Udodov cho biết việc trả lương cho các nhân viên có trụ sở tại Nga cũng trở nên khó khăn hơn do việc Nga bị loại trừ khỏi mạng lưới thanh toán quốc tế. Ông nói: "Chúng tôi đã thử một số ngân hàng trước khi tìm được ngân hàng gửi tiền qua. Tôi không chắc các ngân hàng này sẽ tiếp tục hỗ trợ các khoản thanh toán này cho Nga - Tôi không chắc về tiền lương của nhân viên tại Nga trong tháng tư sẽ gửi bằng cách nào".

Udodov trả cho nhân viên của mình bằng đô la, điều này đã giúp họ phần nào thoát khỏi thiệt hại tài chính do sự sụt giảm giá trị 30% của đồng rúp kể từ khi chiến tranh bắt đầu. Các nhân viên công nghệ khác của Nga, những người có mức lương có các lựa chọn gắn với giá cổ phiếu của các công ty đang có thể còn tồi tệ hơn.

Năm 2019, Công ty Dữ liệu Quốc tế ước tính giá trị của ngành CNTT Nga là 24,8 tỷ USD. Ngành này sử dụng 1,3 triệu người và chiếm 2,7% GDP của cả nước, gần bằng ngành cung cấp năng lượng. Thật khó để đánh giá tác động của cuộc di cư công nghệ cuối cùng sẽ như thế nào. 

Ngay cả khi những người sáng lập khởi nghiệp và các nhà phát triển ưu tú rời đi, các công ty công nghệ lớn của Nga như Yandex, nhà cung cấp dịch vụ email Mail.ru hoặc mạng xã hội VK có thể được hưởng lợi từ sự biến mất của các đối thủ cạnh tranh, và từ việc cung cấp các công nghệ thay thế hiện không khả dụng do các lệnh trừng phạt của phương Tây. Các công ty này cũng sẽ tận dụng lợi thế của sự gia tăng của các nhân viên công nghệ bị sa thải, những người quyết định không bỏ trốn vì lý do cá nhân, thiếu ngôn ngữ hoặc kỹ năng không cao.

Sergey Sanovich, một cộng sự nghiên cứu tại Trung tâm Chính sách Công nghệ Thông tin tại Princeton cho biết: "Nga là một quốc gia lớn, một quốc gia có nền giáo dục tốt. Sau cuộc di cư tài năng công nghệ cao, những người lao động đó sẽ được thay thế bởi những người ít để tâm đến chính trị hơn. Những người thay thế sẽ ít tài năng hơn, kém chất lượng hơn và ít đối nghịch hơn".

Chính phủ của Putin đã phát đi tín hiệu rằng, họ coi nhân viên công nghệ là tài sản chiến lược và đã cố gắng ngăn chặn tình trạng xuất cảnh, bằng cách đưa ra các biện pháp khuyến khích tài chính mới cho các công ty công nghệ và thông báo rằng nhân viên CNTT sẽ được miễn nhập ngũ.

Konstantin Siniushin là một nhà đầu tư công nghệ có trụ sở tại Latvia, người trong giai đoạn đầu của cuộc khủng hoảng đã giúp tổ chức các chuyến bay thuê đến Armenia cho 300 công nhân khởi nghiệp của Nga. Ông nói rằng về lâu dài, lĩnh vực công nghệ của Nga sẽ chia thành hai phần: Những người vui vẻ phục vụ thị trường nội địa và những người "sẽ viết thư cho bạn bè của họ, những người đã rời đi và liên tục hỏi làm thế nào để tái định cư ở nước ngoài sắp tới".