Nếu ChatGPT phát triển, giáo dục Việt Nam sẽ thay đổi thế nào?

Chào PGS.TS. Trần Thành Nam! Chắc hẳn trong mấy ngày qua anh đã chứng kiến ChatGPT gây sốt trên mạng xã hội. Theo anh, tại sao ChatGPT lại được nhắc nhiều như vậy?

- ChatGPT viết tắt của "Chat Generative Pre-training Transformer" là một chatbot do OpenAI phát triển và nó không nhằm mục đích sử dụng như một công cụ giáo dục. ChatGPT là một mô hình ngôn ngữ lớn được đào tạo để tạo ra văn bản giống như con người tạo ra, dựa trên dữ liệu đầu vào mà nó nhận được.

Mặc dù cũng đã có những phiên bản tiền đề nhưng chỉ đến phiên bản ChatGPT 3.5 công bố tháng 11/2022 thì nó mới trở nên nổi bật thu hút sự chú ý của hàng triệu người dùng trên toàn cầu nhờ việc có thể hồi đáp chi tiết và trả lời lưu loát trên nhiều lĩnh vực kiến thức một cách nuột nà như một con người. Điều thú vị là chatbot này học từ nhiều nguồn văn bản nhưng nó không cắt dán một cách máy móc thiếu ngữ cảnh mà tạo ra một văn bản mới với phong cách rất tự nhiên và đúng ngữ pháp ở trên nhiều nền tảng ngôn ngữ khác nhau, kể cả tiếng Việt.

Trong những ngày gần đây, chúng ta thấy rất nhiều người đã đưa ra những câu hỏi hóc búa cho ứng dụng này và nhận được câu trả lời khiến họ bất ngờ về sự thông minh của ChatGPT. Việt Nam không nằm trong danh sách quốc gia được cung cấp dịch vụ nhưng ChatGPT vẫn hỗ trợ cả tiếng Việt. Các bạn có thể thử.

Người ta thấy rằng ChatGPT có thể soạn thảo một bài luận ở mức hợp lý cho trình độ đại học, soạn thảo một lá thư xin việc, thậm chí viết một phần trong một bài báo. Thật ấn tượng phải không bạn?

Cuộc thăm dò sinh viên Stanford cho thấy có 17% người đã sử dụng ChatGPT để lấy ý tưởng và sao chép y hệt nộp bài. Theo anh, giáo dục Việt Nam sẽ bị tác động ra sao nếu ChatGPT phát triển? 

- Sự phát triển của ChatGPT khiến nhiều người lo lắng rằng đây là một con dao hai lưỡi. Người học sẽ sử dụng nó như một công cụ để gian lận. Ví dụ chỉ cần viết một vài thông tin gợi ý đầu vào học sinh có thể sử dụng ChatGPT để hoàn thành các bài viết theo nhiệm vụ được giao hoặc giải một bài toán đơn giản gần như hoàn chỉnh chỉ trong một vài phút.

Người ta lo lắng rằng với ChatGPT sẽ khiến giáo viên không còn phân biệt được học sinh lười và học sinh chăm nữa. Trong khi có những học sinh thức khuya để viết bài luận của mình thì những học sinh khác chơi game tiệc tùng thâu đêm và sử dụng ChatGPT để hoàn thành nhiệm vụ trước khi đến lớp.

Trong thời gian gần đây, ChatGPT đã viết được abstract bài báo khiến các nhà khoa học không phân biệt được với abstract do người viết và cũng không bị phát hiện đạo văn. Điều này khiến cho các tạp chí của Nature và Science phải cập nhật các chính sách, cấm các tác giả đưa vào bài báo khoa học những đoạn văn, biểu đồ, hình ảnh là sản phẩm của ChatGPT và các ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Các ứng dụng này cũng không được phép đứng tên tác giả bài báo. Vi phạm quy định này bị xem là vi phạm đạo đức học thuật nghiêm trọng tương tự như chỉnh sửa kết quả hay đạo văn.

Tuy nhiên tôi nghĩ những lo lắng về sự gian lận như vậy cũng chỉ là chuyện nhỏ. Chúng ta sợ sinh viên gian lận bằng nhờ ChatGPT viết bài luận cho họ, nhưng hãy để ý sinh viên cũng có thể thuê người viết thay cho họ đấy thôi. Trên mạng có đầy những quảng cáo như thế đang tràn lan trên mạng. Cái nguy hiểm hơn là với ChatGPT, học sinh của chúng ta sẽ chẳng còn có động lực học tập tích cực nữa. Họ không còn hứng thú với học cách viết, cách làm toán. Rồi ChatGPT cũng có thể dịch được ra bất cứ ngôn ngữ nào khiến cho người học không còn động lực học ngoại ngữ hay viết báo bằng tiếng Anh nữa.

Và rất có thể trong tương lai, giáo viên cũng sẽ sử dụng ChatGPT để chấm điểm các bài luận từ  ChatGPT của học sinh.

ChatGPT tạo nên thách thức cho giáo viên trong thời đại số vì có thể thay thế giáo viên trong tương lai, quan điểm của anh về vấn đề trên thế nào?

- Đã có người hỏi chính ChatGPT và nhận được câu trả lời là "ChatGPT là một chatbot do OpenAI phát triển và nó không nhằm mục đích sử dụng như một công cụ giáo dục. ChatGPT là một mô hình ngôn ngữ lớn được đào tạo để tạo văn bản giống con người dựa trên đầu vào mà nó nhận được. Nó có thể được sử dụng để tạo lời nhắc viết sáng tạo, để có những cuộc trò chuyện thú vị hoặc đơn giản là để cung cấp giải trí. Tuy nhiên, nó không được thiết kế để sử dụng cho mục đích giảng dạy hay thay thế giáo viên".

Còn với tôi, câu trả lời là có và không.

"Có" vì tôi tin rằng ChatGPT sẽ thay thế những giáo viên truyền thống, dạy theo tiếp cận nội dung. Lên lớp chủ yếu dành thời gian để kể về các sự kiện, cung cấp thông tin đơn thuần. Là những giáo viên vẫn tiến hành kiểm tra với các tiêu chí đánh giá dựa trên trí nhớ, liệt kê sự kiện, phân biệt đáp án đúng sai để tính điểm hơn là những tri thức được chuyển hóa vào cuộc sống thực tiễn.

Còn "Không" vì ChatGPT sẽ không thay thế được giáo viên hiện đại, những giáo viên dạy học theo cách tiếp cận dựa trên năng lực, dạy học bằng cách đưa ra những câu hỏi kích thích sự tư duy sáng tạo, coi trọng tư duy phản biện trong quá trình kiểm tra đánh giá hơn là trí nhớ. ChatGPT cũng hoàn toàn không thể tạo được cảm hứng học tập. Nó chỉ chỉ ra được các bước đi, các kết quả nhưng không thể hướng dẫn người học được cái quan trọng là những nhà khoa học đi trước đã tư duy như thế nào để giải quyết từng bước và đi đến kết quả cuối cùng.

Anh có hào hứng sử dụng ChatGPT không?

- Tôi rất hào hứng sử dụng ChatGPT vì đây là một sản phẩm chatbot nhân tạo tốt nhất tôi từng trải nghiệm. Nhưng các bạn học sinh không thể lạm dụng nó vì nó vẫn mắc nhiều lỗi và có nhiều câu trả lời không chính xác. 

Các bài luận được viết bởi ChatGPT giống như một bài tổng hợp các thông tin theo thời gian hơn là một bài viết có tính tư duy phản biện. Nó chỉ đơn thuần so sánh sự giống và khác trong các quan điểm nhưng không có khả năng tạo ra một quan điểm độc đáo và bảo vệ quan điểm đó.

Tuy nhiên, sử dụng đúng cách, ChatGPT có thể là một người bạn trong lớp học và là một công cụ tuyệt vời cho học sinh. Ví dụ họ có thể sử dụng GPT để tạo ra các bản nháp đầu tiên. Dựa trên dàn ý đầu tiên này, bộ óc tư duy sáng tạo và phản biện của từng cá nhân sẽ viết tiếp để tạo nên những bài luận chất lượng nhất. Hoặc chúng ta có thể sử dụng ChatGPT để học về các thể loại và phong cách viết khác nhau bằng cách yêu cầu ChatGPT bắt chước phong cách viết của nhiều tác giả để học tập theo nó.

Hiện nay, ChatGPT mới chỉ được cập nhật tri thức đến hết năm 2021, vì vậy những thông tin, vấn đề thời sự hiện tại ChatGPT sẽ chưa trả lời được. Hy vọng trong tương lai các phiên bản mới của ChatGPT sẽ cập nhật tri thức theo thời gian thực.

- Xin cảm ơn anh về cuộc trò chuyện này!