Những lò gốm từng đỏ lửa ngày đêm nay chuyển mình xanh hóa để cứu môi trường trong sản xuất gốm

Những ông lớn gốm sứ đầu tư hàng trăm tỷ để giải một bài toán môi trường

Công ty TNHH Minh Long I tại phường Thuận An (TP.HCM) là một ví dụ tiêu biểu cho cách tiếp cận bài bản giữa sản xuất công nghiệp và yêu cầu bảo vệ môi trường trong sản xuất gốm.

Không gian nhà máy được quy hoạch khang trang, vừa là nơi sản xuất, vừa là khu trưng bày lịch sử hình thành và phát triển của thương hiệu gốm sứ từ năm 1970 đến nay.

Ông Lý Ngọc Minh - Chủ tịch HĐTV Công ty Minh Long I cho biết, các cải tiến kỹ thuật của doanh nghiệp luôn hướng đến 2 mục tiêu song hành là nâng cao chất lượng sản phẩm và giảm tác động tiêu cực đến môi trường trong sản xuất gốm.

Từ năm 1995, khi chuyển sang mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn, Minh Long I đã thực hiện cuộc đổi mới công nghệ lần thứ 1, đầu tư dây chuyền sản xuất hiện đại từ Đức, Nhật Bản và nhiều quốc gia phát triển.

Sau đó, hàng loạt thiết bị mới tiếp tục được đưa vào vận hành như khuôn thủy lực năm 2006, máy sản xuất phù điêu năm 2007, hệ thống phun men, máy rót áp lực, máy lau sản phẩm năm 2009.

Các khâu thiết kế kiểu dáng, kích thước, hoa văn đều được điều khiển bằng máy vi tính, qua đó giảm sai lỗi, tiết kiệm nguyên liệu và năng lượng, góp phần kiểm soát tốt hơn môi trường trong sản xuất gốm.

Đáng chú ý là việc doanh nghiệp đầu tư mạnh cho công nghệ lò nung gas, thay thế dần các loại lò truyền thống sử dụng củi, than. Lò gas có kết cấu kín, cách nhiệt tốt, giúp tiết kiệm từ 20-35% nhiên liệu, rút ngắn thời gian nung từ 10-35%, đồng thời nâng tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn từ 65% lên 87-95%. Nhiệt thải được tận dụng để gia nhiệt, qua đó giảm đáng kể lượng khí thải ra môi trường.

Theo ông Lý Ngọc Minh, việc nâng nhiệt độ nung từ 1.280°C lên 1.300°C giúp loại bỏ hoàn toàn các chất độc hại như chì và cadmium trong sản phẩm, bảo đảm an toàn cho người sử dụng. Đây là minh chứng rõ nét cho trách nhiệm của doanh nghiệp đối với môi trường trong sản xuất gốm và sức khỏe cộng đồng.

Nhiều doanh nghiệp lớn khác như Phước Dũ Long, Cường Phát, Minh Phát cũng đang đẩy mạnh xanh hóa quy trình sản xuất. Ông Vương Siêu Tín - Tổng Giám đốc Công ty gốm sứ Phước Dũ Long cho biết, cạnh tranh trong và ngoài nước buộc doanh nghiệp phải đổi mới công nghệ, tiết kiệm năng lượng, giảm giá thành để giữ thị trường.

“Năm 2024, dù xuất khẩu gặp khó, công ty vẫn đầu tư thêm 5 lò mới dung tích 132m3, tranh thủ thời điểm ít đơn hàng để rà soát, nâng cấp nhà máy theo hướng xanh và bền vững hơn”, ông Tín kể.

Giữ lửa nghề trăm năm giữa đô thị hóa khi môi trường trong sản xuất gốm buộc phải thay đổi

Theo TS Nguyễn Văn Thủy - Trường Đại học Thủ Dầu Một, mô hình của các doanh nghiệp gốm hiện nay cho thấy sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống nghề gốm và công nghệ hiện đại. Trong đó, yếu tố môi trường trong sản xuất gốm được đặt ở vị trí trung tâm. Đây là xu hướng tất yếu khi các làng nghề gốm đứng trước áp lực đô thị hóa và yêu cầu phát triển bền vững.

Ở góc độ quản lý ngành, ông Vương Siêu Tín - Phó Chủ tịch Hiệp hội Gốm sứ nhận định, dù số lượng lò gốm truyền thống đã giảm mạnh, nghề gốm vẫn đóng góp đáng kể cho ngân sách và là một phần quan trọng của văn hóa địa phương.

Tuy nhiên, trong bối cảnh công nghiệp hóa, việc bảo tồn nghề không thể tách rời yêu cầu cải thiện môi trường trong sản xuất gốm.

Từ năm 2004, tỉnh Bình Dương cũ đã triển khai chủ trương di dời các cơ sở gốm sứ gây ô nhiễm ra khỏi khu dân cư, tập trung lên phía Bắc như Đất Cuốc (Bắc Tân Uyên), Bố Lá (Phú Giáo). Mục tiêu là giảm khói bụi từ lò nung truyền thống, hạn chế nước thải và chất thải rắn ảnh hưởng đến đời sống người dân khu vực phía Nam.

Đến năm 2024, tỉnh đẩy mạnh đề án di dời gần 2.900 doanh nghiệp, trong đó có nhiều cơ sở gốm sứ. Tuy vậy, Hiệp hội Gốm sứ cho rằng việc di dời đòi hỏi nguồn vốn lớn, nếu thiếu chính sách hỗ trợ phù hợp sẽ có nguy cơ làm mai một nghề truyền thống.

Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp đã chọn cách đầu tư công nghệ sạch như lò gas, lò điện để tiếp tục tồn tại tại chỗ, song vấn đề môi trường trong sản xuất gốm vẫn là bài toán khó tại các khu dân cư xen kẽ nhà máy.

Từ ngày 1/7/2025, tỉnh Bình Dương cũ sáp nhập vào TP.HCM, mở ra không gian mới cho việc tái cấu trúc ngành gốm. Các làng nghề gốm Lái Thiêu, Tân Phước Khánh, Chánh Nghĩa có cơ hội kết nối với du lịch đường sông Sài Gòn, chương trình OCOP, triển lãm nghề truyền thống. Tuy nhiên, áp lực đô thị hóa của TP.HCM cũng đồng nghĩa với việc yêu cầu kiểm soát môi trường trong sản xuất gốm sẽ tiếp tục được siết chặt.

Theo các chuyên gia, hướng đi lâu dài của ngành gốm Nam Bộ nói chung và TP.HCM nói riêng không chỉ là di dời cơ học, mà là bảo tồn sáng tạo, gắn sản xuất với du lịch, dịch vụ và công nghệ sạch.
Khi doanh nghiệp, nghệ nhân và chính quyền cùng đặt môi trường trong sản xuất gốm làm nền tảng, ngành gốm không chỉ vượt qua giai đoạn khó khăn trước mắt mà còn giữ được giá trị truyền thống trong một không gian phát triển bền vững hơn.

×