Ký ức buồn về “làng ung thư”

Một buổi chiều giữa tháng 5, trong cái nắng oi ả mùa hè, chúng tôi trở lại nhà bà Tạ Thị Hoa (SN 1968, trú đội 2, thôn Lâm Xuân, người địa phương gọi là làng) sau 10 năm không gặp. So với 10 năm trước, trông bà Hoa trẻ khoẻ hơn. Thấy khách đến thăm, bà Hoa bỏ dở việc nhà, chạy vội ra bếp mở vòi nước máy rửa chân tay rồi rót nước, đon đả mời khách.

Nở nụ cười tươi, bà Hoa khoe rằng, giờ đây Lâm Xuân không bị gọi là “làng ung thư” nữa. Tất cả là nhờ Đảng, Nhà nước quan tâm, đầu tư hệ thống nước sạch về làng, giúp người dân có cuộc sống an lành hơn.

Nhớ lại những năm trước 2017, khi nước sạch chưa về làng, bà Hoa thở một hơi dài rồi nói: “Đó là thời kỳ khổ sở nhất mà dân làng phải trải qua”.

Theo bà Hoa, chắt bóp mãi gia đình bà mới đủ tiền khoan một cái giếng sâu 15m nhưng nước bị nhiễm phèn nặng, hôi hám. Thời điểm ấy, người dân thôn Lâm Xuân đùa nhau rằng, thôn có nhiều nước cam nhưng không phải nước cam. Nước cam ở đây là nước giếng nhiễm phèn, nhà nào bị nhẹ thì nước màu cam, nặng hơn thì đỏ au.

Vay mượn nhiều nơi gia đình bà Hoa mới đủ tiền xây thêm bể lọc bằng bê tông xi măng nhưng không cải thiện được nhiều.

Biết nguồn nước không an toàn nhưng bà Hoa và người dân thôn Lâm Xuân bắt buộc phải sử dụng để sinh hoạt, nấu nướng, bởi họ không có lựa chọn nào khác.

Năm 2013, sau nhiều năm sử dụng nước nhiễm phèn, người dân thôn Nhị Hạ (xã Gio Thành, nay là xã Gio Hải) có nước máy sử dụng. Thấu hiểu nỗi khổ không có nước sạch, người dân Nhĩ Hạ luôn sẵn sàng chia sẻ khi bà Hoa và những người trong xóm đến xin.

“Đội 2 nơi tôi sống gần thôn Nhĩ Hạ nhất, khoảng 1km nên có điều kiện qua đó xin nước sạch. Nhà tôi thường xin nước ở nhà chị Bình. Mỗi ngày tôi đạp xe qua nhà chị Bình xin nước máy về nấu nướng. Còn chuyện tắm, giặt vẫn phải dùng nước giếng nhiễm phèn của gia đình. Tắm xong người cứ hôi mùi phèn. Áo trắng, sau vài nước giặt sẽ chuyển vàng” – bà Hoa nhớ lại.

Để nuôi 4 người con ăn học, không chỉ làm ruộng, làm thuê, vợ chồng bà Hoa còn nuôi thêm heo. Thế nhưng, ăn, uống thứ nước bẩn vào, đến con heo còn chậm lớn.

Lấy điện thoại lên mạng, gõ cụm từ “làng ung thư” Lâm Xuân, ông Thân Hữu Toàn – trưởng thôn Lâm Xuân rơm rớm nước mắt nhớ lại. Chỉ trong 2 năm, 2014 và 2015, làng Lâm Xuân có đến 53 người mắc bệnh ung thư, trong đó 47 người chết. Trong đó có nhiều người mới tuổi đôi mươi. Những bệnh khác, đặc biệt là bệnh da liễu thì nhiều không đếm xuể.

Đến thăm nhà vợ chồng ông Võ Văn Thỏn (SN 1954) và bà Nguyễn Thị Hoa (SN 1965, trú đội 1, Lâm Xuân), chúng tôi biết được câu chuyện buồn của gia đình.

Năm 1988, nhờ bà con chòm xóm phụ giúp, gia đình ông Thỏn đào được cái giếng nhưng bị nhiễm phèn, mùa hè cạn trơ đáy. Vài năm sau, ông Thỏn khoan thêm một cái giếng sâu hơn, những tưởng sẽ thoát cảnh nhiễm phèn, nhưng mơ ước không thành. Vay mượn nhiều nơi, ông Thỏn xây bể lọc bê tông xi măng nhưng chỉ cải thiện được phần nào. Đã có lúc ông Thỏn mua nước bình lọc (loại 20 lít/bình) về dùng, nhưng không được bao lâu, vì nhà nghèo, không cho phép ông làm việc đó.

Năm 2014, con gái ông Thỏn bị ung thư, qua đời khi mới bước vào tuổi 20, bỏ dở giảng đường đại học.

Gạt dòng nước mắt trên gò má với những nếp nhăn cố hữu, bà Hoa nói rằng, trước và sau khi con gái mất, trong thôn còn nhiều người qua đời vì bệnh ung thư. Vì vậy, người dân Lâm Xuân có lý khi nghi ngờ nguồn bệnh là do nước bẩn, bị nhiễm chất độc trong chiến tranh gây ra.

Nước sạch về làng, cuộc đời tươi sáng

Chuyện về “làng ung thư” Lâm Xuân được nhiều cơ quan báo chí phản ánh, trong đó có Báo Nông thôn Ngày nay. Thấu hiểu nỗi khổ của người Lâm Xuân, năm 2017, Đảng, Nhà nước, chính quyền tỉnh Quảng Trị đã quan tâm, đầu tư đường ống dẫn nước sạch từ công trình cấp nước tập trung về làng Lâm Xuân. Không chỉ vậy, những hộ khó khăn như vợ chồng ông Thỏn – bà Hoa còn được hỗ trợ đường ống dẫn nước vào tận nhà.

Ngày có nước sạch, dân làng vui mừng, ôm nhau khóc, đó là kỷ niệm không thể nào quên của người Lâm Xuân.

Bà Tạ Thị Hoa cho hay, từ ngày có nước sạch, cuộc sống gia đình đổi thay rất nhiều. Những chiếc giếng đào, giếng khoan nhiễm phèn đã trôi vào dĩ vãng. Không còn cảnh sớm hôm đi xin nước. Việc nấu nướng, sinh hoạt dễ dàng, an toàn và sạch sẽ hơn.

Con gái bà Hoa lấy chồng, làm việc ở tỉnh Khánh Hoà. Mỗi lần về quê lại trêu mẹ, bây giờ đi tắm không phải trộm nước sạch đi xin của mẹ nữa. Chỉ một câu nói ấy, bao nhiêu ký ức về một thời khó khăn vì thiếu nước sạch lại ùa về. Câu chuyện kéo dài từ quá khứ vất vả đến hiện tại khấm khá, gắn với sự phát triển, đổi thay của quê hương cứ thế rôm rả, vui tươi trong ngôi nhà bà Hoa. Và chắc hẳn là của cả làng Lâm Xuân.

“Dân làng tôi thường nói với nhau, không có điện rất khổ nhưng có thể thắp đèn dầu, nhưng không có nước làm sao mà sống. Trải qua bao thế hệ, dân làng tôi muốn sống nhưng phải sử dụng nước bẩn, chẳng khác nào tự đầu độc chính mình. Nhưng biết làm sao, không có lựa chọn khác. Nay dân làng có điện, được dùng nước sạch, đảm bảo sức khoẻ, đặc biệt là lớp trẻ, vậy là quá sung sướng” – bà Tạ Thị Hoa nói.

Trưởng thôn Lâm Xuân Thân Hữu Toàn cho biết, từ ngày có nước sạch, người dân yên tâm hơn, tinh thần, sức khoẻ được cải thiện. Cũng từ đây, quá trình xây dựng nông thôn mới của thôn được đẩy mạnh, góp phần để xã Gio Mai đạt chuẩn nông thôn mới.

Ông Hồ Xuân Hoè – Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Quảng Trị cho biết, nhờ sự quan tâm, hỗ trợ của các cấp, tỉnh đã đầu tư, xây dựng cơ sở hạ tầng để đưa nước sạch về nông thôn.

Tính đến hết năm 2024, trên địa bàn toàn tỉnh có 218 hệ thống công trình cấp nước sạch nông thôn tập trung, trong đó 203 hệ thống công trình cấp nước tập trung, 15 hệ thống công trình đấu nối lấy nguồn nước từ các nhà máy nước của Công ty Cổ phần Nước sạch Quảng Trị và khoảng 80.205 công trình cấp nước nhỏ lẻ.

Năm 2024, có 97% hộ dân ở Quảng Trị được sử dụng nước hợp vệ sinh; gần 68% hộ dân được sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn.

Theo ông Hoè, thực tế cho thấy phần lớn hộ dân nông thôn tỉnh Quảng Trị sử dụng nước từ các công trình cấp nước nhỏ lẻ (giếng đào, giếng khoan, bể chứa...). Đây là công trình có công suất nhỏ, do hộ gia đình tự đầu tư nên chất lượng công trình cũng như nguồn nước chưa đảm bảo, không bền vững và rất dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai.

Ngoài ra, đối với số hộ dân được sử dụng nước từ công trình cấp nước tập trung cũng chưa được bền vững. Phần lớn các công trình cấp nước tập trung hiện nay đang hoạt động chủ yếu là công trình có quy mô nhỏ (công suất <100m3/ngày.đêm), công nghệ xử lý chất lượng nước lạc hậu; năng lực của người vận hành còn hạn chế và nguồn thu không đủ để duy tu, bảo dưỡng công trình, mất an toàn cao khi xảy ra thiên tai.

Để nâng cao tỷ lệ người dân sử dụng nước sinh hoạt từ các công trình cấp nước tập trung trên địa bàn, tỉnh Quảng Trị đã đồng ý chủ trương thực hiện đầu tư 4 dự án nước sạch, tổng mức đầu tư hơn 355 tỷ đồng, mục tiêu cấp nước sạch cho 62.052 hộ dân.

Theo ông Hoè, mục tiêu của Quảng Trị đến năm 2030 có 65% hộ dân nông thôn được sử dụng nước sạch đạt chất lượng theo quy chuẩn, với số lượng tối thiểu 60 lít/người/ngày,đêm; đến năm 2045 phấn đấu có 100% hộ dân nông thôn được sử dụng nước sạch. Để đạt được mục tiêu, việc đầu tư xây dựng các dự án nước sạch trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2026-2030 là hết sức cần thiết, cần sự quan tâm, hỗ trợ nguồn vốn của Đảng, Nhà nước.

×