Ông trùm Yevgeny Prigozhin: Điều ít biết về thủ lĩnh đánh thuê Wagner khét tiếng thế giới

Người đứng đầu Tập đoàn quân sự tư nhân Nga Wagner Yevgeny Prigozhin. Ảnh AP

Yevgeny Prigozhin, người đứng đầu Tập đoàn quân sự tư nhân Nga Wagner Group, đã trở nên nổi tiếng sau khi đóng một vai trò ngày càng rõ ràng trong cuộc chiến ở Ukraine. Quân đội Wagner đã cắm cờ Nga ở thành phố Bakhmut miền đông Ukraine vào tháng 4 sau một trận chiến dài và đẫm máu, mang về một chiến thắng rất cần thiết trong cuộc xung đột kéo dài 15 tháng.

Ông trùm Prigozhin đã biến khoảnh khắc chiến thắng đó thành cơ hội chỉ vài ngày sau đó để cáo buộc giới lãnh đạo quân sự hàng đầu của Nga phải chịu trách nhiệm về những thất bại ở Ukraine.

Mối thù truyền kiếp với Bộ quốc phòng Nga đã lên một nấc thang mới vào ngày 24/6 khi thủ lĩnh Wagner tuyên bố các chiến binh của ông ta đã vượt từ Ukraine vào thành phố biên giới Rostov-on-Don của Nga và rằng họ sẽ chiến đấu với bất kỳ ai cố gắng ngăn cản họ.

Trong một bài phát biểu khẩn cấp trên truyền hình, Tổng thống Nga Vladimir Putin nói rằng "cuộc binh biến vũ trang" của Wagner là phản quốc và bất kỳ ai cầm vũ khí chống lại quân đội Nga sẽ bị trừng phạt.

Hành động khiêu khích diễn ra một ngày sau khi Prigozhin cáo buộc Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu ra lệnh tấn công bằng tên lửa vào các trại dã chiến của Wagner ở Ukraine, giết chết "số lượng lớn" các chiến binh Wagner.

Prigozhin là ai?

Prigozhin sinh ra ở Leningrad, nay là St. Petersburg, vào năm 1961.Tài liệu của tòa án được tờ báo Anh The Guardian trích dẫn lại cho biết, sau khi thất bại trong việc trở thành vận động viên trượt tuyết, ông ta chuyển sang phạm tội, tiến hành một loạt vụ cướp, trong đó có một vụ vào năm 1981 khi ông ta bóp cổ một phụ nữ bất tỉnh. Ngay sau đó, ông ta bị bắt và bị kết án 13 năm tù, trong đó ông ta đã thụ án 9 năm.

Sau khi được trả tự do, khi Liên Xô sụp đổ,  Prigozhin bắt đầu sự nghiệp kinh doanh của mình bằng việc bán xúc xích.  Prigozhin có năng lực kinh doanh, đến năm 1995 đã sở hữu một phần của chuỗi siêu thị và mở một số nhà hàng sang trọng.

Một trong những nhà hàng này là New Island ở St. Petersburg, đã trở thành địa điểm ưa thích của ông Putin, vào thời điểm đó là một cựu điệp viên KGB. Sau khi đắc cử tổng thống năm 2000, Putin tiếp tục lui tới quán ăn này, đôi khi đến cùng các quan chức nước ngoài như cựu Thủ tướng Nhật Bản Yoshiro Mori.

Putin bắt đầu ủng hộ Concord, một công ty cung cấp thực phẩm do Prigozhin thành lập, cho các hợp đồng lớn, khiến Prigozhin có biệt danh là "đầu bếp của Putin".

Khuôn mặt đầy sẹo, đầu cạo trọc và hàm răng không đều màu thuốc lá của Prigozhin đã được nhiều người biết đến, cũng như vốn từ vựng của ông ta chứa đầy những từ tục tĩu.

Các cuộc thăm dò cho thấy ông đã trở thành nhân vật nổi tiếng thứ năm sau Putin, Thủ tướng Mikhail Mishustin, Ngoại trưởng Sergey Lavrov và Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu.

Tập đoàn Wagner là gì?

Các quân nhân của công ty quân sự Tập đoàn Wagner ngồi trên nóc một chiếc xe tăng, trong khi người dân địa phương chụp ảnh trước khi họ rời khỏi một khu vực tại Trụ sở của Quân khu phía Nam trên một con phố ở Rostov-on-Don, Nga, ngày 24/6/2023. Ảnh AP

Năm 2014, quân đội Nga đã kiểm soát Crimea và bắt đầu hỗ trợ một cuộc nổi dậy của phe ly khai thân Nga ở phía đông Ukraine. Năm đó, nhóm lính đánh thuê Wagner được thành lập do cựu quân nhân Nga Dmitriy Utkin làm thủ lĩnh. Wagner cũng được đặt theo biệt danh của chỉ huy đầu tiên Dmitry Utkin và sớm nổi tiếng về sự tàn bạo và nhẫn tâm.

Prigozhin ban đầu phủ nhận có liên quan, thậm chí còn kiện các nhóm truyền thông như Bellingcat cáo buộc ông có liên quan, nhưng vào năm 2022, ông thừa nhận đã thành lập Wagner.

Trong một bài đăng trên mạng xã hội, Prigozhin kể: "Tôi đã tự mình lau chùi vũ khí cũ, tự phân loại áo chống đạn và tìm những chuyên gia có thể giúp tôi việc này. Kể từ thời điểm đó, ngày 1/5/2014, một nhóm những người yêu nước đã ra đời, sau này được gọi là Tiểu đoàn Wagner".

Trong khi các nhóm lính đánh thuê về mặt kỹ thuật là bất hợp pháp ở Nga, Wagner rõ ràng đã nhận được sự ưu ái của nhà nước và lan rộng để trở thành một lực lượng toàn cầu. Nhóm này đã tham gia vào cuộc nội chiến ở Syria, ủng hộ đồng minh của Điện Kremlin là Tổng thống Bashar al-Assad. Tại Libya, họ đã chiến đấu bên cạnh lực lượng của chỉ huy nổi loạn Khalifa Haftar. Nhóm này cũng được cho là hoạt động ở Cộng hòa Trung Phi và Mali.

Prigozhin được cho là đã sử dụng việc triển khai của Wagner tới Syria và các nước châu Phi để đảm bảo các hợp đồng khai thác béo bở. Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ Victoria Nuland cho biết vào tháng 1 rằng, công ty đang sử dụng quyền tiếp cận vàng và các nguồn tài nguyên khác ở Châu Phi để tài trợ cho các hoạt động ở Ukraine.

Một số phương tiện truyền thông Nga cáo buộc rằng Wagner có liên quan đến vụ sát hại ba nhà báo Nga ở Cộng hòa Trung Phi năm 2018, những người đang điều tra các hoạt động của nhóm. Các vụ giết người vẫn chưa được giải quyết.

Tham gia vào Ukraine

Khi Tổng thống Putin phát động chiến dịch quân sự đặc biệt vào Ukraine vào tháng 2/2022, Wagner nhanh chóng tham gia khi quân đội Nga bị đẩy lùi khỏi Kiev và cuộc chiến gần như bế tắc ở phía đông.

Wagner bắt đầu tuyển dụng rất nhiều, đặc biệt là từ các nhà tù của Nga, với tình báo Anh ước tính nhóm này đã đạt được sức mạnh 50.000 người.

Khi quân đội chính quy của Nga chưa đạt được mục tiêu như đã định trước, Wagner đã đạt được một số chiến thắng, chiếm giữ một số thị trấn vào cuối năm 2022 và đầu năm 2023, bao gồm cả Soledar và hầu hết Bakhmut. Nhóm chủ yếu dựa vào các cựu tù nhân để tiến hành các cuộc tấn công.

Tuy nhiên, Prigozhin ngày càng chỉ trích giới lãnh đạo quân đội Nga, cáo buộc họ cố tình không cung cấp đầy đủ cho lực lượng của ông và nói chung là kém cỏi.

Khi Wagner bắt đầu nổi loạn vào ngày 23/6, Prigozhin ban đầu không trực tiếp chỉ trích Putin, nhưng điều này đã thay đổi sau khi tổng thống coi hành động của Prigozhin là phản bội trong một bài phát biểu trên truyền hình. Trong một tuyên bố được đăng trên Telegram, Wagner nói : "Về sự phản bội tổ quốc, tổng thống đã nhầm lẫn sâu sắc. Chúng tôi là những người yêu nước của quê hương mình. Putin đã lựa chọn sai lầm. Mọi điều tồi tệ hơn đối với ông ấy... ".

Các nước phương Tây và các chuyên gia của Liên hợp quốc đã cáo buộc lính đánh thuê Wagner vi phạm nhân quyền trên khắp châu Phi, bao gồm cả ở Cộng hòa Trung Phi, Libya và Mali.

Vào năm 2021, Liên minh Châu Âu đã cáo buộc nhóm này "vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, bao gồm tra tấn và hành quyết và giết người phi pháp, tóm gọn hoặc tùy tiện," đồng thời thực hiện "các hoạt động gây bất ổn" ở Cộng hòa Trung Phi, Libya, Syria và Ukraine. Một số video đã xuất hiện với mục đích cho thấy một số hoạt động đã góp phần tạo nên danh tiếng đáng sợ của Wagner.