Tại sao Trung Quốc không phát minh ra ChatGPT?

Chỉ vài năm trước, Trung Quốc đang trên đường thách thức sự thống trị của Hoa Kỳ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Thời điểm đó, cán cân quyền lực đang nghiêng về phía Trung Quốc vì nước này có dữ liệu phong phú, các doanh nhân khao khát ngành này, có nhiều nhà khoa học lành nghề và các chính sách hỗ trợ. Quốc gia này dẫn đầu thế giới về số lượng bằng sáng chế liên quan đến trí tuệ nhân tạo.

Ngày nay, nhiều thứ đã thay đổi. Microsoft — một biểu tượng của công nghệ Mỹ — đã giúp công ty khởi nghiệp OpenAI đưa chatbot thử nghiệm của mình, ChatGPT ra thế giới. Và các doanh nhân công nghệ của Trung Quốc bị sốc và mất tinh thần. Nhiều người trong số họ nhận ra rằng, bất chấp sự cường điệu, Trung Quốc vẫn tụt hậu xa về trí tuệ nhân tạo và đổi mới công nghệ.

"Tại sao ChatGPT không được phát minh ở Trung Quốc?" nhiều chuyên gia đặt câu hỏi. " Khoảng cách ChatGPT giữa Trung Quốc và Mỹ lớn đến mức nào?". Đại khái là những câu hỏi như thế.

Họ cũng đặt ra những câu hỏi cơ bản hơn về môi trường đổi mới của đất nước tỷ dân này, bao gồm kiểm duyệt, căng thẳng địa chính trị và sự kiểm soát ngày càng tăng của chính phủ đối với khu vực tư nhân khiến Trung Quốc ít thân thiện hơn với việc đổi mới công nghệ.

Xu Chenggang, một học giả nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Stanford về Kinh tế và Thể chế Trung Quốc, cho biết: "Sự phát triển của bất kỳ sản phẩm công nghệ quan trọng nào cũng không thể tách rời khỏi hệ thống và môi trường mà Bắc Kinh vận hành". Ông nói: "Một khi môi trường mở không còn nữa, sẽ rất khó để tạo ra những sản phẩm như vậy".

Nếu một thập kỷ trước, Trung Quốc là một phương Đông hoang dã, thoải mái cho tinh thần kinh doanh và đổi mới công nghệ, thì bây giờ đó là một quốc gia rất khác.

Bắt đầu từ những năm 1990, tất cả các công ty công nghệ lớn nhất của đất nước đều là doanh nghiệp tư nhân được tài trợ bằng tiền nước ngoài. Chính phủ chủ yếu để mặc ngành công nghiệp này tự do, vì họ không hiểu thế mạnh về internet và không mong đợi nó trở nên mạnh mẽ mất kiểm soát đến như vậy.

Vào giữa những năm 2010, Trung Quốc đã trở thành một cường quốc công nghệ có thể cạnh tranh với Hoa Kỳ. Các công ty internet hàng đầu của họ có giá trị trên thị trường tương đương với các đối tác Mỹ của họ. Nhiều sản phẩm của các công ty Trung Quốc, như ứng dụng nhắn tin WeChat và dịch vụ thanh toán Alipay, hoạt động tốt hơn các sản phẩm Internet di động tương tự của Mỹ. Vốn đầu tư mạo hiểm tràn vào từ khắp nơi trên thế giới. Trong một thời gian, đất nước này đã sản sinh ra nhiều kỳ lân công nghệ, hoặc các công ty khởi nghiệp trị giá hơn 1 tỷ đô la, ngang với Thung lũng Silicon.

Nhưng tất cả những điều đó đã thay đổi trong vài năm qua khi Bắc Kinh theo đuổi một số công ty công nghệ lớn nhất của đất nước, và các doanh nhân công nghệ nổi tiếng nhất. Mục đích là để đảm bảo không có tổ chức hay cá nhân nào có thể gây ảnh hưởng quá lớn đối với xã hội Trung Quốc. Chính phủ cũng đã khéo léo nắm giữ cổ phần thiểu số và ghế hội đồng quản trị trong một số công ty đó, mang lại cho họ quyền kiểm soát hiệu quả hơn.

Trên đường đi, Bắc Kinh đã thuần hóa tham vọng của ngành và làm giảm đi lợi thế đổi mới của chính họ. Nhưng các công ty công nghệ và nhà đầu tư cũng phải tự trách mình vì đã tụt hậu so với các đối tác ở Thung lũng Silicon. Ngay cả trước khi chính phủ bắt đầu áp đặt các biện pháp mạnh tay hơn đối với họ, các nhà lãnh đạo công nghệ Trung Quốc đã quá tập trung vào việc kiếm tiền và miễn cưỡng chi tiêu cho các dự án nghiên cứu không có khả năng mang lại doanh thu trong ngắn hạn. Sau sự tấn công dữ dội của chính phủ trong vài năm qua, các giám đốc điều hành thậm chí còn ít có xu hướng đầu tư vào các dự án dài hạn.

Vào năm 2021, Hoa Kỳ dẫn đầu thế giới về tổng đầu tư tư nhân vào trí tuệ nhân tạo và số lượng các công ty AI mới được tài trợ, cao gấp ba lần so với Trung Quốc, theo Báo cáo thường niên về Chỉ số AI năm 2022 của Đại học Stanford.

Nhưng chính phủ là rào cản lớn nhất đối với AI — nỗi ám ảnh về kiểm duyệt có lẽ là đòn roi nặng nề nhất của các công ty AI. Sự sẵn có của nhiều loại dữ liệu là rất quan trọng để phát triển công nghệ như ChatGPT, nhưng điều đó ngày càng khó đạt được trong môi trường trực tuyến bị kiểm duyệt quá đỗi nghiêm ngặt.

Bắc Kinh đã trừng phạt các công ty, đôi khi rất nghiêm khắc, để thực thi các giao thức kiểm duyệt của họ. Theo báo cáo của truyền thông Trung Quốc, Duolingo, công ty kinh doanh ứng dụng dạy ngôn ngữ mới đã bị gỡ khỏi các cửa hàng ứng dụng Trung Quốc trong gần một năm để "tăng cường quy định nội dung của họ".

Hao Peiqiang, một cựu doanh nhân và lập trình viên ở miền bắc Trung Quốc cho biết: "Nhiều người trong chúng tôi trong ngành công nghiệp internet phải đối mặt với hai vấn đề khi tạo ra một sản phẩm: Hoặc là sản phẩm của chúng tôi không liên quan đến lời nói, hoặc chúng phải trải qua rất nhiều sự kiểm duyệt". Ông nói: "Các công ty lớn có thể mua được nhiều thứ, nhưng các công ty nhỏ hơn thì không; Nếu các công ty nhỏ không thể làm được điều này, nó sẽ kìm hãm sự đổi mới".

OpenAI, công ty đã phát triển ChatGPT với sự trợ giúp bằng tiền của Microsoft, đã không cung cấp công cụ này ở Trung Quốc. Người dùng Trung Quốc đại lục cần sử dụng mạng riêng ảo hoặc VPN để có quyền truy cập vào nó.

Theo các chuyên gia và nhà đầu tư Trung Quốc, khoảng cách về trí tuệ nhân tạo với Mỹ dự kiến sẽ tiếp tục gia tăng. Một yếu tố sẽ là khả năng tiếp cận hạn hẹp các thuật toán của các công ty Trung Quốc, các quy tắc mà các công cụ AI tuân theo để tạo ra ngôn ngữ. Nhiều trong số chúng không được công khai, vì vậy các công ty Trung Quốc sẽ mất thời gian để phát triển các sản phẩm tương tự như ChatGPT.

Yếu tố khác là sức mạnh tính toán: Một số người trong lĩnh vực này lo lắng rằng chính phủ Hoa Kỳ có thể áp đặt lệnh cấm xuất khẩu đối với những con chip chính mà họ chưa cấm để làm chậm sự phát triển của Trung Quốc trong các công cụ AI tựa như ChatGPT chẳng hạn.

Trong nhiều năm, Trung Quốc khoe khoang rằng họ đã nộp nhiều đơn xin cấp bằng sáng chế và trí tuệ nhân tạo hơn Hoa Kỳ. Nhưng số lượng trung bình các công trình, bài báo, nghiên cứu trích dẫn về các bằng sáng chế AI của họ– một dấu hiệu cho thấy tính độc đáo và tầm quan trọng của các phát minh của họ – đã tụt lại so với Hoa Kỳ, và nhiều nước phát triển khác trong khoảng thời gian từ năm 2020 đến năm 2021, theo Chỉ số AI năm 2022 của Đại học Stanford.

Nếu ngành công nghệ của Trung Quốc từng được thúc đẩy bởi các doanh nghiệp tư nhân và quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân, thì chính phủ đang ngày càng hướng dẫn không chỉ cách đầu tư tiền mà còn cả công nghệ nào nhận được tiền tài trợ. Bắc Kinh muốn đảm bảo rằng các dự án nghiên cứu quan trọng phù hợp với mục tiêu của đất nước, cũng như là muốn trở nên tự chủ về công nghệ.

"Các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc đang tìm cách giải quyết và tích hợp một cách có hệ thống từng bước của quá trình đổi mới", Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator ở Berlin viết trong một bài báo nghiên cứu.

Gần đây, chính quyền thành phố Bắc Kinh đã cam kết hỗ trợ các công ty công nghệ lớn phát triển các mô hình ngôn ngữ lớn để cạnh tranh với ChatGPT. Các bình luận trên mạng xã hội về tin tức phần lớn là châm biếm. "Đã đến lúc lấy lại trợ cấp của chính phủ", một người dùng Weibo viết.

Chính phủ Trung Quốc đã chi rất nhiều tiền để tài trợ cho nghiên cứu trí tuệ nhân tạo, với kết quả không rõ ràng. Học viện Trí tuệ nhân tạo Bắc Kinh, được thành lập vào năm 2018, đã giới thiệu một sản phẩm giống như ChatGPT hai năm trước, Wu Dao, mô tả nó là mô hình ngôn ngữ AI "đầu tiên và lớn nhất thế giới" của Trung Quốc. Nhưng nó chưa bao giờ thực sự bắt kịp cả.

Xu Chenggang nói rằng, Trung Quốc có thể trở thành một bài học cảnh báo về cách kiểm soát tập trung kìm hãm sự phát triển và đổi mới công nghệ: "Các ví dụ lịch sử cho chúng ta biết rằng, việc huy động kiểm soát toàn quốc không thể bắt kịp sự phát triển công nghệ tự do diễn ra một cách tự nhiên".