Tỉnh có diện tích lớn thứ 2 cả nước trong diện sáp nhập, sở hữu thành phố “ngủ ngon nhất Việt Nam”

Dự kiến sáp nhập Gia Lai: Từng nhiều lần “thay tên, đổi chủ” trong lịch sử, nay lại sắp đối diện với kịch bản hợp nhất?

Dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định về tiêu chí sắp xếp đối với đơn vị cấp tỉnh và cấp xã được xem xét trên nhiều tiêu chí như diện tích, dân số, yếu tố lịch sử – văn hóa – dân tộc, địa kinh tế, quốc phòng, an ninh. Theo đó, chỉ có 11 tỉnh thành giữ nguyên, trong khi Gia Lai là một trong số 52 địa phương được đưa vào diện dự kiến sáp nhập.

Dù còn là dự kiến sáp nhập Gia Lai, nhưng thông tin này đã khiến không ít người băn khoăn – không chỉ vì một tên gọi mới, mà bởi những lớp trầm tích văn hóa, lịch sử từng bồi đắp nên vùng đất giữa đại ngàn. Trong suốt hơn một thế kỷ, vùng đất này đã đi qua nhiều lần chia tách, hợp nhất, thay đổi đơn vị hành chính.

Tỉnh Gia Lai xưa kia là địa bàn sinh sống lâu đời của các dân tộc Jrai, Ba Na, Chăm hroi. Họ dựng làng, giữ núi, lưu truyền những tiếng chiêng, điệu xoang và cách gọi tên núi sông của riêng mình.

Từ cuối thế kỷ 19, khi thực dân Pháp mở rộng sự kiểm soát tại Bắc Tây Nguyên, khu vực Gia Lai dần bị lồng ghép vào hệ thống hành chính thuộc địa. Nhiều tên gọi hành chính mang màu sắc Pháp hóa xuất hiện.

Năm 1905, tỉnh Gia Lai và một phần tỉnh Bình Định từng được sáp nhập thành một tỉnh có tên Plei Kou Der, tồn tại đến năm 1907. Sau nhiều lần thay đổi, sáp nhập, chia tách để thành lập các đơn vị hành chính trên vùng Tây Nguyên, ngày 24 tháng 5 năm 1932, theo Nghị định Toàn quyền Đông Dương lúc này tỉnh Pleiku được thành lập.

Đến giữa thế kỷ 20, khi cục diện chính trị Việt Nam có nhiều biến động, Gia Lai tiếp tục trải qua những lần thay đổi mô hình hành chính. Dưới các chính quyền khác nhau, tên gọi và ranh giới hành chính của tỉnh thay đổi theo từng giai đoạn, phản ánh sự phân chia và kiểm soát lãnh thổ tại khu vực chiến lược này. Cùng thời gian đó, nhiều huyện cũng được điều chỉnh, nhập – tách theo yêu cầu quản lý thực tiễn và tình hình an ninh – xã hội.

Sau năm 1975, với sự thống nhất đất nước, Gia Lai được hợp nhất cùng tỉnh Kon Tum, hình thành tỉnh mới mang tên Gia Lai – Kon Tum. Đây là một bước đi nhằm tổ chức lại hệ thống hành chính sau chiến tranh, đồng thời tạo ra đơn vị quản lý bao quát vùng Bắc Tây Nguyên.

Tuy nhiên, mô hình này không tồn tại lâu dài. Đến năm 1991, Gia Lai và Kon Tum lại được tách ra thành hai tỉnh riêng biệt như trước, mỗi tỉnh vận hành theo định hướng phát triển riêng.

Như vậy, chỉ trong vòng một thế kỷ, Gia Lai đã trải qua ít nhất 5 lần thay đổi lớn về đơn vị hành chính cấp tỉnh: từ hợp nhất với một phần của tỉnh Bình Định thành Plei-Kou-Der, đến tỉnh Pleiku thời Pháp thuộc, tỉnh Gia Lai độc lập, rồi hợp nhất thành Gia Lai – Kon Tum, và cuối cùng quay trở lại với tên gọi Gia Lai như hiện nay.

Ngày nay, Gia Lai giữ được một phần tính cách riêng – với nhịp sống chậm, không gian sống gần gũi với thiên nhiên và các giá trị văn hóa ít bị đồng hóa.

Dự kiến sáp nhập Gia Lai: Khí hậu lý tưởng khiến giấc ngủ trở thành “đặc sản”

Dù đã trải qua nhiều biến động của lịch sử, các cộng đồng cư dân bản địa vẫn duy trì được hệ thống tập tục, tín ngưỡng và sinh hoạt văn hóa truyền thống. Một trong những giá trị nổi bật có tính biểu tượng của tỉnh là không gian văn hóa cồng chiêng – nơi âm nhạc dân gian gắn liền với nhịp sống cộng đồng, lễ hội và đời sống tâm linh của người dân bản địa.

Về mặt tự nhiên, Gia Lai nằm trên một phần của nền đá cổ rộng lớn, dày trên 4.000 m, gần như hoàn toàn về phía Đông dãy Trường Sơn. Địa hình Gia Lai chia thành 3 dạng chính là địa hình đồi núi, cao nguyên và thung lũng.

Không chỉ có điều kiện tự nhiên “ưu đãi”, Gia Lai còn là nơi lưu giữ nhiều lớp trầm tích văn hóa – lịch sử, vừa có chiều sâu bản địa, vừa là điểm giao thoa giữa nhiều dòng chảy xã hội từ quá khứ đến hiện đại. Với sự kết hợp giữa cảnh quan nguyên sơ và nền văn hóa bản địa đặc sắc, Gia Lai dần khẳng định vị thế là một điểm đến có tiềm năng lớn trong bản đồ du lịch nội địa.

Nằm ở độ cao khoảng 700 mét so với mực nước biển, Pleiku – thành phố tỉnh lỵ của Gia Lai là một trong những đô thị đặc biệt của khu vực Tây Nguyên. Khí hậu dễ chịu là một trong nhiều yếu tố khiến Pleiku trở thành điểm đến đáng trải nghiệm.

Địa hình đồi núi cao cùng thảm thực vật nguyên sinh bao quanh đã tạo nên nền khí hậu ôn hòa hiếm có: nhiệt độ trung bình năm chỉ vào khoảng 23 độ C, mùa hè không quá oi bức, mùa đông đủ lạnh để cảm nhận trọn vẹn sự chuyển mùa.

Chính điều kiện này khiến nhiều người ưu ái gọi Pleiku là “thành phố ngủ ngon nhất Việt Nam” – một cách ví von đầy thi vị cho cảm giác dễ chịu, thư thái mà nơi đây mang lại. Với nhiều du khách, cảm giác được nghỉ ngơi giữa khí trời mát mẻ, trong vắt của Pleiku là một trải nghiệm khó quên – một “đặc sản” không thể tìm thấy ở nơi nào khác.

Cách trung tâm thành phố Pleiku khoảng 7 km về phía Tây Bắc, Biển Hồ – hay còn gọi là Biển Hồ T’nưng – từ lâu đã trở thành biểu tượng đặc trưng của Gia Lai. Đây là hồ nước ngọt tự nhiên, hình thành từ miệng núi lửa đã ngừng hoạt động hàng triệu năm trước. Dung nham khi đó đã tạo nên những vùng trũng sâu, theo thời gian, nước mưa tích tụ lại, hình thành nên hồ nước rộng lớn như hiện nay.

Cảnh sắc Biển Hồ thay đổi theo mùa. Vào mùa khô, những dải đất bazan màu nâu đỏ dần lộ ra, chim di cư tìm đến làm tổ, tạo nên một khung cảnh sống động giữa thiên nhiên cao nguyên. Đến mùa mưa, hồ nước dâng cao, từng đợt sóng nhỏ vỗ bờ, không gian trở nên hùng vĩ, gợi nhắc đến dáng dấp một “biển hồ” giữa lòng đất đỏ.

Một điểm đến đầy sắc màu “thôi thúc” đôi chân của các tín đồ xê dịch chính là núi lửa Chư Đăng Ya, tọa lạc tại làng Plơi Lagri, xã Chư Đăng Ya, huyện Chư Păh. Con đường đến với ngọn núi này là hành trình xuyên qua những vòm cây xanh rì, những đồi cà phê bạt ngàn đậm chất cao nguyên và cả những con dốc uốn lượn như khúc nhạc đệm cho chuyến đi trở về thiên nhiên nguyên sơ.

Tên gọi Chư Đăng Ya theo tiếng Jrai có nghĩa là “củ gừng dại” – một cái tên vừa mộc mạc, vừa chất chứa huyền tích bản địa. Núi lửa nay đã “ngủ yên”, nhưng dấu tích của nham thạch để lại là một vùng đất đỏ bazan màu mỡ, bao quanh là ruộng nương xanh mướt - nơi đồng bào địa phương trồng ngô, khoai, bí đỏ. Mỗi mùa vụ, cả triền núi như khoác lên mình một tấm áo mới – khi thì xanh mướt mát, khi lại vàng óng ánh dưới nắng chiều, hay rực rỡ hoa dã quỳ vào mùa thu.

Ngay cả rừng thông, đồi chè, các con dốc thẳng đứng cùng hệ sinh thái bản địa đa dạng cũng góp phần tạo nên bản sắc riêng cho vùng đất này. Trong đó có Biển Hồ chè – với những luống chè xanh mướt trải dài trên nền đất bazan đỏ au – là một hình ảnh quen thuộc nhưng không kém phần cuốn hút, nhất là vào thời điểm mùa hè, hương chè thoảng trong gió mang theo cảm giác trong trẻo, nhẹ nhàng.

Bên cạnh hình ảnh nhắc nhớ về những cánh rừng đại ngàn trải dài hay biển hồ lặng lẽ và đồi chè xanh mướt, giữa lòng phố núi Gia Lai, có một điểm đến mang đậm yếu tố tâm linh, sở hữu kiến trúc khác biệt, gần như tách biệt khỏi hình dung quen thuộc về Tây Nguyên: chùa Minh Thành.

Được xây dựng từ năm 1964 bởi Hòa thượng Thích Giác Đạo, chùa Minh Thành không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của cộng đồng Phật tử tại địa phương, mà còn là công trình kiến trúc độc đáo, kết hợp nhiều yếu tố văn hóa – nghệ thuật Á Đông. Trong đó, dấu ấn rõ nét nhất đến từ sự giao thoa giữa kiến trúc thời Lý – Trần của Việt Nam với phong cách chùa chiền Trung Hoa, Nhật Bản và Đài Loan.

Những mái chóp cong vút, các khối công trình đăng đối, lớp ngói âm dương cùng các chi tiết chạm trổ cầu kỳ là minh chứng cho tay nghề tinh xảo của những người thợ tham gia xây dựng. Kiến trúc tại đây không chỉ mang vẻ uy nghi mà còn gợi mở chiều sâu văn hóa, tạo nên một không gian vừa thiền vị, vừa thẩm mỹ.

Du lịch Gia Lai không phải là những chuyến đi vội vàng, mà đã trở thành hành trình khám phá, để hiểu một vùng đất có lịch sử sáp nhập – chia tách – đổi tên nhiều lần trong thế kỷ qua, nhưng bản sắc thì chưa từng nhạt phai.

Dù tương lai tiếp tục có sự thay đổi về địa giới hành chính, Gia Lai vẫn là vùng đất mang dấu ấn riêng biệt trong lòng du khách. Những ngọn núi lửa đã ngủ yên, những rừng thông vi vu gió, biển hồ xanh biếc giữa lòng cao nguyên… vẫn ở đó, kể câu chuyện muôn đời của Tây Nguyên đại ngàn.

×