Tọa đàm trực tuyến: Liên kết sản xuất lúa chất lượng cao, giảm phát thải, nâng tầm gạo Việt

Đề án sản xuất 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao là Đề án được đánh giá rất cao với mục tiêu phát thải thấp vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Sau 2 năm triển khai, Đề án đã đạt nhiều kết quả vượt mong đợi.

Những mô hình đầu tiên thành công đang mở đường để vùng lúa lớn nhất cả nước chuyển mình sang hướng “sản xuất xanh” bền vững và hiện đại khi chi phí sản xuất giảm từ 8,2 - 24,2% so với mô hình đối chứng; giảm 30 - 50% lượng giống gieo sạ; giảm từ 30 - 70 kg phân bón/ha; giảm 30 - 40% lượng nước tưới; giảm 1 - 4 lần phun thuốc bảo vệ thực vật. Về hiệu quả kinh tế, năng suất lúa tăng 2,4 - 7%, còn thu nhập của nông dân tăng từ 12 - 50%, tương ứng 4 - 7,6 triệu đồng/ha so với mô hình đối chứng.

Về môi trường, những mô hình này giảm phát thải khí nhà kính từ 2,0 - 12,0 tấn CO2/ha so với phương thức canh tác truyền thống, đồng thời khắc phục tối đa tình trạng đốt rơm rạ sau thu hoạch, góp phần giảm ô nhiễm và bảo vệ môi trường. Mới đây, những lô hàng “Gạo Việt xanh phát thải thấp” đầu tiên cũng đã được xuất khẩu sang Nhật Bản, đánh dấu sự thành công của mô hình cũng như hướng đi bền vững trong chiến lược sản xuất lúa gạo của Việt Nam, hình thành những mối liên kết bền chặt giúp nâng cao thu nhập cho nông dân, khẳng định vị thế, thương hiệu gạo Việt.

Từ thành công của mô hình, mới đây, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã chính thức công bố Đề án sản xuất giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 – 2035, tầm nhìn đến năm 2050.

Nhằm giúp bạn đọc hiểu rõ hơn ý nghĩa cũng như những hạn chế của Đề án này, Báo Nông thôn Ngày nay/Dân Việt phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức tọa đàm trực tuyến, với chủ đề: LIÊN KẾT SẢN XUẤT LÚA CHẤT LƯỢNG CAO, GIẢM PHÁT THẢI, NÂNG TẦM GẠO VIỆT

Tọa đàm nhằm đánh giá hiệu quả to lớn về mặt kinh tế - xã hội – môi trường của Đề án sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp; đề xuất các giải pháp để nhân rộng mô hình, từ đó nâng cao thu nhập cho người trồng lúa.

Đến dự Tọa đàm trực tuyến hôm nay có:

- Ông Bùi Xuân Phong – Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

- PGS.TS Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện Môi trường nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường).

- Ông Trần Minh Tiến – Tổng Giám đốc Net Zero Carbon.

- Ông Nguyễn Trường Vương - Trưởng Bộ phận Đối ngoại - Nhánh Khoa học cây trồng, Công ty Bayer Việt Nam.

14:21 Đề án mang tính trụ cột, chuyển tư duy sản xuất từ lượng sang chất

Nói về ý nghĩa cũng như những mục tiêu trọng tâm mà Đề án sản xuất 1 triệu ha lúa chuyên canh chất lượng cao, ông Bùi Xuân Phong, Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết:

Ngay sau khi Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành Đề án sản xuất giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt giai đoạn 2025 – 2035, tầm nhìn đến năm 2050 tại Quyết định 4024/QĐ-BNNMT ngày 29/9, thì Bộ tiếp tục ban hành Quyết định 4766 ngày 12/11/2025 về kế hoạch hành động triển khai đề án này.

Về ý nghĩa của Đề án, chúng ta có thể xem đây là bước phát triển quan trọng về định hướng sản xuất lúa gạo. Từ chỗ tăng lượng, ít quan tâm chất lượng, chưa quan tâm về môi trường của giai đoạn trước kia, sang việc cụ thể hoá các cam kết quốc gia về tăng trưởng xanh, trung hoà carbon, tái cấu trúc ngành trồng trọt nói chung và lúa gạo nói riêng.

Từ đề án này đã tạo ra khuôn khổ và chính sách thống nhất về sản xuất giảm phát thải. Lần đầu tiên trồng lúa giảm phát thải được đặt lên trên hết, xuyên suốt các đề án của ngành trồng trọt, xâu chuỗi các đề án lại với nhau, trở thành trụ cột trong sản xuất trồng trọt.

Thứ 2, đề án góp phần chuyển từ tư duy sản lượng sang chất lượng, bền vững, Đó là yêu cầu của cả một chuỗi giá trị, thương hiệu của sản phẩm trồng trọt – lĩnh vực phát thải lớn. Trước kia chúng ta sản xuất tự cung tự cấp, ưu tiên đảm bảo an ninh lương thực thì chủ yếu tăng sản lượng, nhưng khi Chính phủ cam kết giảm phát thải bằng 0 vào năm 2050 thì chúng ta mới biết rằng trồng trọt là một trong những nguyên nhân phát thải lớn, đặc biệt là lúa nước.

Đề án đặt vấn đề giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt nói chung nên có rất nhiều loại cây trồng và nhiều cách giảm phát thải, cũng là tiền đề để nông dân tham gia sâu hơn vào thị trường carbon, đảm bảo đạt mục tiêu giảm phát thải về 0 vào năm 2050 mà Chính phủ cam kết.

14:42 Từng bước tái sản xuất lúa gạo theo chuỗi giá trị, nông dân là vị trí trung tâm

Đi sâu hơn vào Đề án sản xuất 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp, sau hơn 3 năm triển khai, ông Bùi Xuân Phong cũng đã đánh giá những kết quả lớn nhất Đề án, nhất là trong vấn đề liên kết nông dân sản xuất lúa.

Theo đó, ông Phong khẳng định kết quả lớn nhất trong đề án 1 triệu ha lúa phát thải thấp cho ta thấy rõ cách thức tổ chức là hoàn toàn phù hợp. Chúng ta từng bước tái sản xuất lúa gạo theo chuỗi giá trị, nông dân là vị trí trung tâm, thay cho sản xuất manh mún tự phát lâu nay. Kết quả nổi bật nhất là liên kết sản xuất bền vững hơn, khi liên kết với doanh nghiệp (DN) bà con yên tâm hơn, chỉ canh tác lúa theo quy trình, còn đầu ra đã có DN bao tiêu sản phẩm.

Tuy nhiên như ý kiến của Hiệp hội Lúa gạo, việc liên kết hiện nay của chúng ta ở chương trình này vẫn chưa giải quyết thật triệt để vấn đề ưu tiên tiêu thụ hết sản phẩm cho nông dân vì lúa gạo là hàng hóa, do đó có nhiều yếu tố tác động từ thị trường, có lúc lên lúc xuống.

"Dù vậy, tôi vẫn khẳng định, chúng ta đã giải quyết phần nào sự bấp bênh của thị trường và giá cả đó khi chúng ta liên kết tiêu thụ lúa gạo phát thải thấp cho bà con. Về gạo xanh, chúng ta thấy là xu thế tất yếu, hiện có nhiều sản phẩm xanh, trong siêu thị nhiều sản phẩm trồng trọt mang nhãn xanh, các bao bì theo hướng xanh, đó là xu thế tất yếu, trồng lúa không nằm ngoại lệ, ta phải theo đuổi chiến lược này.

Về gạo xanh của ta đã xuất khẩu được lượng 500 tấn bán sang Nhật Bản, đây là thị trường khó tính nhất thế giới, việc xuất khẩu được gạo này mở ra cơ hội lớn để DN và nông dân cùng đồng hành phát triển. Tôi cho rằng gạo xanh trong tương lai sẽ rất sáng, rất mở rộng, bản thân tôi hay các bạn đều chọn sản phẩm hữu cơ, an toàn, xanh, khi lựa chọn gần như ý thức của mình đã đóng góp vào sản phẩm xanh".

14:50 Quy trình MRV là “trọng tài” cho lúa gạo phát thải thấp

Vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Quy trình thí điểm đo đạc, báo cáo, thẩm định trong canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp (MRV). Là đơn vị xây dựng quy trình này, PGS.TS Mai Văn Trịnh - Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp đánh giá:

Trong quá trình canh tác lúa thường phát sinh ba loại khí nhà kính chính bao gồm Mêtan (CH₄) (từ đất ngập nước), Carbon Dioxide (CO₂) (từ phân hủy vật chất hữu cơ, sử dụng năng lượng) và Nitrous Oxide (N₂O) (từ phân bón đạm). Các loại khí này hiện chiếm tới 50-70% tổng lượng phát thải của toàn ngành nông nghiệp và phát thải chủ yếu là khí mê tan. Mức độ nguy hiểm của chúng đối với khí hậu là rất lớn khi khí mê tan có khả năng giữ nhiệt và gây nóng lên toàn cầu gấp 28 lần khí CO₂, trong khi khí N₂O thậm chí còn cao gấp 265 lần CO₂.

Thực tế cho thấy các loại khí nhà kính vốn không có màu sắc, không trọng lượng và không thể nhìn thấy bằng mắt thường, nên việc thuyết phục người nông dân tin rằng họ đang làm phát thải là một thách thức lớn. Chính vì vậy, quy trình thí điểm Đo đạc, Báo cáo và Thẩm định (MRV) đóng vai trò then chốt như một "trọng tài" công minh để lượng hóa chính xác lượng phát thải cũng như lượng phát thải giảm nhẹ được trong quá trình canh tác.

Việc triển khai MRV trên các vùng sinh thái và chế độ nhiệt khác nhau chính là bằng chứng khoa học cho những nỗ lực giảm nhẹ biến đổi khí hậu, nhằm ngăn chặn kịch bản nhiệt độ toàn cầu tăng thêm 2°C, điều vốn sẽ gây ra những thảm họa thiên tai khốc liệt hơn nhiều so với mức tăng 0,56°C mà chúng ta đang phải gánh chịu hiện nay.

Giai đoạn thí điểm các mô hình quy mô 50ha từ năm 2024 đến 2025 đã chứng minh tính hiệu quả vượt trội khi thay đổi phương thức canh tác truyền thống. Nếu như trước đây, người nông dân thường gieo sạ từ 150 đến 200kg thóc giống trên mỗi ha thì nay mô hình mới đã hạ xuống chỉ còn 70kg, thậm chí tại miền Bắc có thể giảm xuống mức 30kg. Tương tự, lượng phân đạm cũng được cắt giảm mạnh mẽ từ mức 160kg xuống còn khoảng 86kg.

Điều quan trọng nhất là dù cắt giảm gần một nửa vật tư đầu vào nhưng không có mô hình nào bị sụt giảm năng suất hay chịu rủi ro mất mát. Ngược lại, cây lúa phát triển tốt hơn, đẻ nhánh khỏe, ít sâu bệnh và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn hẳn cho bà con nông dân.

Kết quả đo đạc từ hệ thống MRV đã mang lại những con số đầy sức thuyết phục khi chứng minh được rằng việc áp dụng quy trình canh tác chất lượng cao có thể giúp giảm tới 4,6 tấn khí CO₂ tương đương trên mỗi ha trong một vụ. Với những hộ canh tác hai vụ mỗi năm, con số này có thể lên tới gần 10 tấn CO₂.

Đây không chỉ là một thành tích lớn về mặt môi trường mà còn mở ra cơ hội kinh tế mới thông qua thị trường tín chỉ carbon. Mỗi tấn CO₂ giảm được sẽ tương ứng với một tín chỉ carbon và khi có mức giá cụ thể, giá trị này sẽ được nhân lên thành lợi nhuận trực tiếp cho người sản xuất. Quy trình MRV vì thế không đơn thuần là một công cụ đo đạc khô khan, mà là một giải pháp tổng hòa các yếu tố kỹ thuật giúp tối ưu hóa sản xuất lúa gạo và khai thác tối đa dư địa giảm phát thải còn rất lớn tại Việt Nam.

14:56 MRV là 1 trụ cột trong quản lý trồng trọt

Đánh giá thêm về hiệu quả của quy trình MRV, ông Bùi Xuân Phong chia sẻ:

Trong canh tác lúa, MRV là viết tắt của Đo lường (Monitoring), Báo cáo (Reporting), và Thẩm định (Verification). Đây là một quy trình kỹ thuật quan trọng tại Việt Nam nhằm đo đếm, theo dõi và xác nhận lượng phát thải khí nhà kính giảm được từ các hoạt động sản xuất lúa bền vững, mở đường cho việc tham gia thị trường tín chỉ carbon và đáp ứng yêu cầu xuất khẩu gạo xanh, giảm phát thải. Nó chuyển đổi sản xuất lúa từ phương pháp truyền thống sang nền nông nghiệp carbon thấp, minh bạch, dựa trên dữ liệu, giúp nông dân tăng thu nhập từ việc bán tín chỉ carbon và giúp gạo Việt Nam cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế.

Tuy nhiên, MRV không có nghĩa là có thể ứng dụng trên cánh đồng nào cũng được. Mỗi mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật khác nhau- tương ứng sẽ giảm được bao nhiêu khí nhà kính. Trong sản xuất lúa thì khâu quản lý nước là quan trọng và khó khăn nhất. Đối với khu vực bằng bằng thì triển khai MRV khá dễ dàng, chi phí thấp. Ở phía Bắc trong điều kiên diện tích mỗi thửa ruộng rất nhỏ, sẽ khó khăn hơn. Chính vì vậy, cơ quan quản lý nhà nước vẫn khuyến cáo khi sử dụng MRV phải trên những cánh đồng mẫu lớn, bằng phẳng.

MRV không chỉ là kỹ thuật, quan trọng hơn như một thước đo giữa giá trị chính sách quản lý và vận hành, sản xuất ở quy mô lớn, giúp chi phí tiết kiệm hơn, giảm giá thành. Công cụ này giúp nâng cao hiệu quả trong quản lý nhà nước. MRV giúp chuẩn hóa theo dõi, báo cáo, quy trình sản xuất phải tuân thủ theo. MRV là công cụ giữa quản lý nhà nước và thị trường quốc tế, từ đó tìm 1 ngôn ngữ chung. Đồng thời, MRV có tính minh bạch, tạo niềm tin cho xã hội.

Để MRV phát huy hiệu quả, đơn giản, chuẩn hóa thì phải linh hoạt theo vùng trồng. Niên vụ 2026-2027, sẽ ứng dụng MRV trên 1 số cây trồng khác nữa. Có thể khẳng định, MRV là 1 trụ cột trong quản lý trồng trọt, đồng thời nâng cao hiệu lực hiệu quả, tăng tính minh bạch cho thị trường.

15:6 Lợi nhuận tăng từ 3 – 6 triệu đồng/ha/mô hình

Là một doanh nghiệp có nhiều hoạt động liên kết với nông dân hưởng ứng đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải, ông Nguyễn Trường Vương - Trưởng Bộ phận Đối ngoại - Nhánh Khoa học cây trồng, Công ty Bayer Việt Nam chia sẻ:

Về liên kết sản xuất lúa gạo chất lượng cao giảm phát thải, từ giữa năm 2023, với vai trò đồng hợp tác sản xuất lúa gạo chất lượng cao, Bayer cùng Trung tâm Khuyến nông quốc gia đã ký kết chương trình hợp tác công – tư trong chuỗi ngành hàng lúa gạo, cụ thể là triển khai Dự án Bayer ForwardFarming, với mô hình đầu tiên thực hiện tại Cần Thơ.

Cùng với đó, Bayer cũng phối hợp với các đơn vị công và tư khác triển khai các mô hình canh tác lúa chất lượng cao, giảm phát thải, chủ yếu là các cơ quan phụ trách nông nghiệp ở địa phương và trung tâm khuyến nông các tỉnh. Bayer cũng hợp tác với các đối tác tư trong chuỗi ngành hàng giá trị, từ khâu gieo sạ, giống, máy móc, cơ giới hoá, phân bón, thuốc BVTV cho đến đầu ra. Ví dụ, VinaRice cung cấp giống lúa; Bình Điền cung cấp phân bón; máy móc có Sài Gòn Kim Hồng; Bayer cung cấp gói kỹ thuật phòng trừ sâu bệnh Bayer ForwardFarming…

Các gói giải pháp này góp phần giảm chi phí đầu vào, giảm rủi ro, giảm dư lượng thuốc BVTV, giảm phát thải… Từ tất cả các yếu tố này đã giúp gia tăng thu nhập cho bà con nông dân.

Đến nay, chúng tôi đã xây dựng được hơn 10 mô hình, quy mô từ 3-5ha/mô hình và qua đánh giá đều cho kết quả rất tích cực. Các mô hình giúp bà con duy trì năng suất từ bằng so với tập quán cũ, cho tới tăng thêm 500kg/ha (tuỳ mô hình và thời vụ); giảm chi phí nhờ áp dụng tất cả các biện pháp từ 2-3 triệu đồng/ha; giảm giống gieo từ 180-200kg/ha xuống chỉ còn 60kg giống/ha.

Cùng với đó là các giải pháp về giảm phân bón, giảm số lần phun thuốc từ 1-3 lần (tuỳ mùa vụ), giúp tổng lợi nhuận tăng từ 3 – 6 triệu đồng/ha/mô hình.

Nhưng lợi ích từ mô hình không chỉ là lợi nhuận, mà các mô hình đã xây được chuỗi liên kết sản xuất lúa chất lượng cao phục vụ xuất khẩu, nâng tầm gạo Việt. Sản phẩm cuối cùng chúng tôi thu hoạch và mang đi phân tích thì 100% các chỉ tiêu dư lượng đạt tiêu chuẩn xuất khẩu châu Âu. Tích hợp các giải pháp như tôi vừa nói đã giúp giảm phát thải từ 13,7 – 28,4% so với phương pháp truyền thống.

Ngoài ra, thông qua các dự án, có gần 7.000 nông dân ĐBSCL được tham gia đào tạo tập huấn, thành thạo các giải pháp bón phân, kỹ thuật nông học, tưới tiết kiệm nước… Ước tính từ các hoạt động này sẽ có khoảng 10.000ha lúa áp dụng gói kỹ thuật như tôi đã nói.

15:13 "Thưởng" tiền cho nông dân từ chính kết quả giảm phát thải thực tế

Trong thời gian qua, ở nhiều địa phương thực hiện mô hình canh tác lúa giảm phát thải, nhiều nông dân đạt được hiệu quả giảm phát thải cao còn được thưởng thêm tiền. Thông tin thêm về vấn đề này, ông Trần Minh Tiến, Tổng Giám đốc Công ty Net Zero Carbon cho biết:

Dù giảm phát thải là xu thế tất yếu nhưng để thay đổi tư duy và tập quán của người nông dân không phải là việc đơn giản. Trong suốt hơn hai năm qua, Net Zero Carbon đã kiên trì triển khai các mô hình thực nghiệm và chính thức trên quy mô hơn 3.500ha thông qua việc thiết lập liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX) và hộ nông dân.

Theo ông Tiến, việc làm việc trực tiếp thông qua các HTX và nông dân là dễ làm nhất và hiệu quả nhất, bởi HTX là tổ chức gắn kết mật thiết với đời sống sản xuất của bà con.

Ông Tiến chia sẻ câu chuyện ở Điện Biên, với đặc thù canh tác tại Điện Biên là diện tích sở hữu của người nông dân rất nhỏ, trung bình mỗi hộ chỉ có khoảng 3.000m2. Với quy mô manh mún như vậy, việc đo đạc và thẩm định phát thải cho từng hộ lẻ là điều vô cùng khó khăn và tốn kém. Do đó, việc hình thành những "cánh đồng lớn" thông qua vai trò cầu nối của các Hợp tác xã là điều kiện tiên quyết.

Hiện nay, riêng cánh đồng Mường Thanh ở Điện Biên có diện tích khoảng 3.400ha. Chính quyền địa phương tỉnh Điện Biên cũng đang thể hiện quyết tâm rất lớn trong việc biến nơi đây thành một thương hiệu lúa gạo đặc trưng của tỉnh, gắn liền với hình ảnh sản xuất xanh và phát thải thấp.

Tuy nhiên, theo ông Tiến, để hiện thực hóa mục tiêu này, hệ thống thuỷ lợi phải được đầu tư bài bản. Điểm mấu chốt trong mô hình của Net Zero Carbon là áp dụng kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ với quy trình gồm bốn lần khô và bốn lần ướt. Tổng thời gian đất ở trạng thái khô duy trì khoảng 40-45 ngày và trạng thái ngập nước khoảng 45-50 ngày tùy theo thổ nhưỡng từng vùng. Việc quản lý nước khoa học này không chỉ giúp cắt giảm đáng kể khí mêtan mà còn giúp cây lúa khỏe hơn.

Thực tế tại các mô hình liên kết cho thấy, nông dân đã giảm được lượng thuốc bảo vệ thực vật từ mức 10 lần phun mỗi vụ xuống chỉ còn 3-5 lần (giảm 40-70%). Dù cắt giảm mạnh đầu vào, các cánh đồng không ghi nhận tình trạng nhiễm bệnh, ngược lại còn cho năng suất vượt mong đợi.

Điển hình tại vùng Hòn Đất (Kiên Giang), giống lúa DS1 trong vụ Đông Xuân vừa qua đã đạt năng suất bình quân lên tới 13 tấn/ha, một con số mà chính những người làm dự án cũng cảm thấy bất ngờ.

Để quản lý diện tích lớn và đảm bảo tính chính xác, toàn bộ quy trình đã được số hóa thông qua ứng dụng di động (App). Thông qua ứng dụng này, doanh nghiệp có thể tương tác trực tiếp với nông dân, đưa ra các hướng dẫn thời điểm tưới nước, rút nước, bón phân hay phun thuốc một cách chuẩn xác nhất. Về mặt lượng hóa giảm phát thải, Net Zero Carbon sử dụng công nghệ viễn thám vệ tinh để theo dõi sát sao từ khâu chuẩn bị đất đến sau thu hoạch 15 ngày nhằm kiểm soát việc đốt rơm rạ.

Hiện tại, mỗi héc-ta lúa áp dụng quy trình này giúp giảm từ 2 đến 4 tấn khí mêtan mỗi vụ. Và mức độ giảm phát thải này phụ thuộc hoàn toàn vào nỗ lực canh tác của từng hộ dân. Toàn bộ dữ liệu này được lưu trữ bằng công nghệ Blockchain, đảm bảo tính minh bạch tuyệt đối và không thể sửa xóa.

Đây là căn cứ để doanh nghiệp thực hiện chính sách khen thưởng trực tiếp cho người nông dân. Càng giảm phát thải hiệu quả, mức thưởng nhận được càng cao. Chính sách này không chỉ tạo động lực kinh tế mà còn giúp bà con tự tin thay đổi phương thức sản xuất truyền thống sang hướng an toàn, bền vững. Cần trợ lực từ hạ tầng thủy lợi và khung pháp lý.

Dù đạt được những thành công bước đầu, ông Trần Minh Tiến cũng thẳng thắn chỉ ra những rào cản cần tháo gỡ. Để nhân rộng các "cánh đồng lớn" phát thải thấp, ông Tiến kiến nghị, Nhà nước cần ưu tiên đầu tư hạ tầng thủy lợi đồng bộ. Nếu hệ thống thủy lợi không đảm bảo việc bơm và rút nước chủ động, kỹ thuật tưới ngập khô xen kẽ rất khó thực hiện thành công.

Bên cạnh đó, ông Tiến cũng kiến nghị Chính phủ sớm ban hành khung pháp lý rõ ràng về thị trường carbon nông nghiệp. Hiện nay đang có sự mâu thuẫn khi các mô hình thử nghiệm của Nhà nước thường có hỗ trợ kinh phí, trong khi doanh nghiệp và nông dân tự liên kết với nhau lại gặp khó khăn về cơ chế. Do đó, cần có khung pháp lý chuẩn xác hỗ trợ các mô hình sản xuất xanh, giảm phát thải.

15:23

Là các đơn vị đồng hành với bà con trong thực hiện Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, ông Nguyễn Trường Vương, Đại diện Công ty Bayer chia sẻ: Ngành nào cũng đều khó khăn khi có mô hình canh tác mới nhưng tôi cho rằng, với sản xuất lúa phát thải thấp thì các khó khăn còn lớn hơn rất nhiều.

Chúng tôi đã phải rất kiên trì, nỗ lực mới đưa được mô hình mới vào sản xuất lúa với bà con, trước tiên, qua các mô hình của chúng tôi, có thể nói việc khó đầu tiên là tìm nông dân. Chúng tôi phải tìm những người nông dân tiên tiến, tiến bộ, họ chấp nhận các giải pháp mới, họ đồng ý đồng hành cùng DN áp dụng các giai pháp mới này. Khi có mô hình rồi thì các khó khăn tiếp theo dễ giải quyết hơn.

Từ mô hình mới đầu tiên, chúng tôi mới bắt đầu mở rộng ra các mô hình tiếp theo, bằng cách để cho bà con (trong vùng bán kính 30km) đi thăm các đồng đã làm của dự án, để họ tự đánh giá, cuối cùng chính họ thấy thành quả của những người nông dân đã làm trước đó hiệu quả thế nào, nông dân khác sẽ tin và cũng lan tỏa làm theo.

Tôi xin đưa một ví dụ chúng tôi làm mô hình ở Đồng Tháp, có chợ quê ngay sát cánh đồng. Nhiều lần dân đi chợ phải đi qua cánh đồng mô hình, họ hỏi đùa những người làm mô hình rằng, bao giờ phải sạ lại (ý là họ không thấy lúa lên như canh tác truyền thống thường thấy, thấy sạ thưa quá), 1 tuy nhiên, 10 ngày sau khi ruộng được sạ họ đã thấy mạ xanh rồi, và từ đó, họ mới tin là canh tác theo mô hình mới đem lại hiệu quả.

Điều này cho thấy, chúng ta phải làm cho bà con tin, họ phải tuân thủ theo đúng quy định, và mô hình canh tác này của chúng tôi cho kết quả 20 ngày sau sạ không có sự khác biệt giữa mô hình canh tác sạ 60kg giống với sạ 180-200 kg giống cả, từ đó chúng tôi thuyết phục được nông dân thay đổi thói quen canh tác theo mô hình mới.

Đồng quan điểm, ông Trần Minh Tiến cho hay: Rào cản lớn nhất của chúng tôi là việc chuyển giao công nghệ cho bà con. Để thay đổi tư duy với bà con là việc cực kỳ khó khăn, để họ tham gia và họ cam kết bằng hợp đồng, nếu họ tham gia mà sản lượng không bằng bình quân của khu vực thì chúng tôi không đụng chạm vào ruộng của họ, họ phải tuân thủ các giải pháp của mình đưa ra.

Ngay việc dùng app cũng phải tập huấn đầu bờ cho bà con, cam kết đảo bảo cho họ, không phải ai cũng ‘thông’ đâu. Có những việc buồn cười, 2 thửa ruộng, con không đồng ý canh tác theo mô hình của chúng tôi còn bố đồng ý, khi phun thuốc ruộng của bố lại phun lây sang ruộng của con vì hai thửa ruộng cạnh nhau. Con thấy ruộng của bố đẹp quá, vụ sau con cũng đồng ý canh tác theo mô hình của chúng tôi.

Tôi cho rằng, phải để cho nông dân thấy việc canh tác theo mô hình mới giảm phát thải trước tiên phải không làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người nông dân. Hiệu quả kinh tế của mô hình canh tác mới phải cao hơn nhiều, chúng tôi làm đều có hiệu quả kinh tế cao hơn từ 20-30%, đưa mô hình tại Thái Lan còn đem lại hiệu quả cao hơn tới 50%.

Chúng tôi chưa bao giờ phải đền bù cho bà con nông dân khi áp dụng mô hình canh tác lúa giảm phát thải cả, cho thấy hiệu quả của mô hình này như thế nào. Với việc dùng app, số hóa cũng phải hướng dẫn cụ thể cho bà con, kỹ sư mình phải dẫn họ ra tận ruộng để “cầm tay chỉ việc”, thậm chí họ làm không cẩn thận, họ làm không chuẩn là mình phải hướng dẫn tỉ mỉ cho bà con, họ làm họ rất vui.

15:37 Quy trình MRV có 6 bước cơ bản

Quay trở lại với Quy trình MRV, việc đo đạc, thẩm định lượng phát thải luôn được đánh giá là khó thực hiện, vậy với quy trình này MRV, việc đo đạc, đánh giá lượng phát thải khí nhà kính sẽ được thực hiện như thế nào?

PGS.TS Mai Văn Trịnh chia sẻ: Quy trình MRV được chúng tôi xây dựng quy trình từ 2023. Theo đó, triển khai thử nghiệm 6 mô hình năm 2024 và 11 mô hình năm 2025 - tất cả ở ĐBSCL. Từ các mô hình trên sẽ rút ra được quy trình có đúng hay không để điều chỉnh. MRV dựa trên quy tắc IPCC năm 2019, có các hệ số phát thải cơ sở, hệ số điều chỉnh chế độ nước trước, trong vụ; bón hữu cơ (rơm rạ, phân chuồng, phân xanh, các loại đất, phân đạm, ure…). Mỗi loại hình có hệ số phát thải khác nhau.

Trong quá trình xây dựng quy trình, chúng tôi cân nhắc tất cả các hướng, tham khảo 2 tổ chức lớn nhất của quốc tế. Sau đó, chúng tôi đưa các tiêu chí tính toán của họ vào MRV của mình.

Hiện chúng tôi ban hành quy trình cơ sở, tham vấn của quốc tế hầu hết đồng thuận. Điều kiện tiêu chuẩn của quốc tế thì chúng ta đã đạt được. Quy trình MRV được thực hiện qua 6 bước:

Bước 1, chuẩn bị MRV. Ở giai đoạn này, các địa phương và HTX sẽ xây dựng các công vụ, mẫu biểu, hệ thống dữ liệu MRV. Viện Nông nghiệp và Môi trường đã đưa ra 15 biểu mẫu liên quan giúp việc thu thập và lưu trữ thông tin một cách thống nhất. Đồng thời, các tỉnh, thành phố sẽ lập kế hoạch MRV hằng năm, rà soát hoạt động theo mùa vụ để bảo đảm tính liên tục của hệ thống.

Bước 2, đăng ký. Các HTX và doanh nghiệp tham gia Đề án sẽ đăng ký diện tích canh tác và thông tin hoạt động trên hệ thống quản lý dữ liệu MRV. Các biểu mẫu sẽ được kiểm tra tính hợp lệ và hoàn thiện, cập nhật vào hệ thống. Mục tiêu của hoạt động này là xác nhận đơn vị đủ điều kiện tham gia chương trình carbon, tạo nền tảng để quản lý thống nhất toàn vùng.

Bước 3, thiết lập đường cơ sở cho diện tích đã đăng ký. Đây là bước quan trọng nhằm xác định mức phát thải cơ sở. Viện Môi trường Nông nghiệp tiến hành lập bản đồ diện tích các khoanh lúa (SPOTs), xác định năm cơ sở và phương pháp thu thập số liệu thực tế. Dữ liệu được phân lớp quy mô theo các tiểu vùng (vùng thượng, vùng hạ), lớp đất đai (đất phù sa, đất phèn), lớp tổ hợp (đất phù sa trên vùng thượng, đất phù sa trên vùng hạ, đất phèn trên vùng thượng, đất phèn trên vùng hạ). Từ đó, đảm bảo tính đồng nhất trong đo đạc và tính toán.

Bước 4, giám sát. Giai đoạn này sẽ lựa chọn các SPOTs để đặt điểm giám sát các hoạt động rút nước, chụp ảnh mặt ruộng và điều tra thu thập số liệu cuối vụ. Trước mỗi vụ, các HTX và doanh nghiệp phải xác nhận có tiếp tục tham gia chương trình hay không để bố trí giám sát phù hợp. Dữ liệu thu thập sẽ phục vụ tính toán lượng khí thải metan, với hệ số phát thải đặc trưng quốc gia được xác định thông qua quá trình đo đạc trực tiếp trên đồng ruộng.

Bước 5, báo cáo. HTX và cán bộ khuyến nông cấp xã sẽ gửi dữ liệu giám sát lên hệ thống MRV để tổng hợp thành báo cáo theo mùa vụ và hàng năm. MRV Trung ương sẽ tổng hợp, biên soạn và công bố báo cáo giám sát. Đây là căn cứ để đánh giá hiệu quả giảm phát thải của từng khu vực.

Bước 6, xác minh. Ở giai đoạn cuối cùng này, MRV trong nước sẽ cung cấp hồ sơ cho đơn vị xác minh cho bên thứ ba độc lập thực hiện đánh giá, nhằm bảo đảm tính tin cậy và minh bạch của kết quả giảm phát thải. Thông qua việc kiểm tra hồ sơ, dữ liệu MRV và các cuộc khảo sát thực địa, đơn vị thứ ba này sẽ đánh giá và phát hành báo cáo xác minh – cơ sở để cấp tín chỉ carbon và báo cáo NDC quốc gia.

Một trong những dự án tiêu biểu "Canh tác lúa bền vững hướng đến tương lai - Bayer ForwardFarming", được triển khai từ tháng 9/2023 tại Đồng bằng sông Cửu Long.

15:57 Nhân rộng có kiểm soát, làm ít nhưng phải hiệu quả

Theo ông Bùi Xuân Phong, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành kế hoạch hành động đề án giảm phát thải gắn với các cơ quan của Bộ và địa phương, thực hiện làm giảm phát thải trên nhiều loại cây trồng khác nhau và trên tất cả các địa phương.

Theo lộ trình, năm 2026 các địa phương sẽ triển khai trước một số mô hình dể tìm ra phương pháp, định hình kế hoạch và từ năm 2027 mới nhân rộng. Để triển khai các mục tiêu trong đề án, đầu tiên các mô hình năm 2026 sẽ làm với các bước cũng như các mô hình mà giai đoạn 2024-2025 đã làm, theo đó chúng ta sẽ chuyển từ mô hình thí điểm sang nhân rộng có kiểm soát, cố gắng làm đến đâu tốt đến đó. Thà rằng làm ít nhưng phải hiệu quả, từ đó mới nhân rộng. Trong đó phải đáp ứng chuẩn gói kỹ thuật, nhân rộng vùng theo chuỗi liên kết, giúp thực hiện dễ dàng và bền vững hơn.

Một điểm cần lưu ý là tổ chức sản xuất theo chuỗi liên kết – đây là vấn đề quan trọng nhất và phải coi đó là nền tảng, song hành với chuỗi liên kết là 2 quy trình MRV và quy trình kỹ thuật. Trên một cánh đồng, với điều kiện địa hình thuỷ lợi tương đồng nhau có thể thành lập tổ hợp tác, HTX thì sẽ thuận lợi cho quá trình đo đạc, áp dụng MRV.

Chúng tôi cũng không quy định cụ thể nhưng sẽ ưu tiên cây trồng nào phát thải nhiều nhất, ví dụ như lúa; đồng thời sẽ ưu tiên những loại phế phụ phẩm nào phát thải nhiều hơn sẽ ưu tiên thực hiện trước. Nếu nông dân nhìn thấy lợi ích thì sẽ làm theo. Với cây trồng cạn, giải pháp chính là làm sao giảm phân bón, thuốc BVTV, nước; tương tự cây lúa khó nhất là quản lý nước.

Trong quy trình sản xuất nông nghiệp tuần hoàn hoặc hữu cơ, thì khi thực hiện 2 quy trình này đã rất gần với các yêu cầu của giảm phát thải rồi. Do đó, khi thực hiện đề án, vô hình trung các mô hình hữu cơ, tuần hoàn là chúng ta đã áp dụng giảm phát thải. Mục tiêu không phải là bán tín chỉ mà là sản xuất bền vững, giảm phát thải theo cam kết của quốc gia, sau đó là sản phẩm xanh, gắn mác giảm phát thải.

Để triển khai, đầu năm 2026, Cục Trồng trọt và BVTV sẽ tổ chức các lớp tập huấn cho cán bộ địa phương, từ đó họ xây dựng triển khai kế hoạch và hướng dẫn địa phương, trong đó có cả hệ thống khuyến nông. Cuối cùng, vai trò của cơ quan quản lý Nhà nước là kiến tạo, hỗ trợ quá trình sản xuất, còn người thực hiện chính phải là các tổ hợp tác, HTX. Ngoài ra, cơ quan quản lý nhà nước cũng có vai trò đầu mối gắn kết với các doanh nghiệp và các đối tác tham gia chuỗi giá trị.

16:0 Nông dân kỳ vọng bán được tín chỉ carbon từ chính cánh đồng của mình

Từ thực tiễn của doanh nghiệp, ông Trần Minh Tiến, Công ty Net Zero Carbon kiến nghị:

Việc xây dựng một khung pháp lý toàn diện là yếu tố quan trọng hàng đầu hiện nay. Nhà nước cần sớm ban hành các quy định và quy trình chuẩn hóa, từ khâu đo đạc giảm phát thải đến các bước canh tác lúa thông minh. Việc chuẩn hóa này không chỉ giúp thống nhất cách làm trên cả nước mà còn là cơ sở pháp lý để các bên tham gia tự tin đầu tư và vận hành. Trong mối quan hệ này, vai trò kiến tạo của chính quyền là tạo ra một môi trường công bằng, cho phép mọi thành phần kinh tế đều có cơ hội tham gia.

Ông Tiến phân tích, Nhà nước có thế mạnh về quản lý tổng thể và định hướng chủ trương, trong khi khu vực tư nhân lại có thế mạnh là sự linh hoạt và khả năng đi sâu, bám sát từng hộ nông dân và HTX. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa chủ trương rõ ràng từ cơ quan quản lý và nguồn lực thực thi của doanh nghiệp chính là chìa khóa để đưa chính sách nông nghiệp xanh vào thực tế đời thường một cách hiệu quả nhất.

Để nông dân thay đổi hành vi, ông Tiến cho rằng không nên chỉ dựa vào các khoản hỗ trợ tài chính trực tiếp từ ngân sách, mà cần phải làm sao để cho người dân dù không có hỗ trợ của Nhà nước họ vẫn làm.

Thực tế cho thấy, các chương trình hỗ trợ thường chỉ mang tính giai đoạn và khó có thể phủ rộng khắp mọi thửa ruộng. Để biến sản xuất phát thải thấp thành một phong trào đại trà, người nông dân cần một động lực kinh tế tự thân. Đó chính là giá trị từ tín chỉ carbon. Hiện nay, dù ở bất cứ đâu, bà con nông dân cũng bắt đầu nhắc đến và kỳ vọng vào việc bán tín chỉ carbon từ chính cánh đồng của mình.

Tôi rất mong Nhà nước có khung tín chỉ carbon. Nhà nước cần sớm công nhận và có cơ chế giao dịch tín chỉ carbon nông nghiệp một cách chính thức. Tín chỉ carbon từ lúa gạo là loại tín chỉ có chất lượng rất cao, nhưng hiện vẫn thiếu những quy định cụ thể như: khu vực nào được công nhận, quyền chuyển nhượng ra sao, hay trách nhiệm quốc gia đối với lượng tín chỉ này như thế nào...

Ông Tiến cũng kiến nghị cần có quy định rõ ràng về việc sau khi thực hiện xong trách nhiệm với quốc gia, người dân và doanh nghiệp có được phép mua bán, giao dịch quốc tế hay không? Chỉ khi quyền lợi kinh tế được minh bạch hóa thông qua một hành lang pháp lý chuẩn chỉnh, người nông dân mới thực sự tự nguyện và chủ động tham gia vào hành trình sản xuất bền vững này.

Còn theo ông Nguyễn Trường Vương - Trưởng Bộ phận Đối ngoại - Nhánh Khoa học cây trồng, Công ty Bayer Việt Nam, vai trò của các HTX trong việc triển khai Đề án phát triển lúa gạo bền vững rất quan trọng.

Theo ông Vương, HTX chính là đơn vị cuối cùng, là mắt xích quan trọng nhất gắn chặt với người nông dân để đưa những hoạt động, quy trình kỹ thuật vào thực tiễn đồng ruộng. Nếu không có sự chủ động của HTX, các giải pháp kỹ thuật dù tiên tiến đến đâu cũng khó có thể bám rễ sâu rộng trong cộng đồng.

Trong bối cảnh các cơ quan quản lý Nhà nước đang nỗ lực kiện toàn hành lang pháp lý và chính sách, phía Bayer đang tập trung thực hiện thúc đẩy liên kết sản xuất lúa chất lượng cao giữa doanh nghiệp và HTX. Và theo ông Vương việc thúc đẩy liên kết sản xuất lúa chất lượng cao giữa doanh nghiệp và HTX vần được coi là trọng tâm để mở rộng quy mô đề án.

Để làm được điều này, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước như Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật hay Trung tâm Khuyến nông Quốc gia cần phải mạnh mẽ hơn nữa thông qua cơ chế hợp tác công tư. Đây không chỉ là việc kết nối giữa Nhà nước với tư nhân, mà còn là sự phối hợp giữa các đối tác tư nhân với nhau để cùng tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ nông dân toàn diện nhất. Việc thắt chặt mối liên kết này có mục đích cốt lõi là giúp bà con nông dân tiếp cận và chuyển đổi phương thức canh tác một cách tự nhiên và bền vững.

Thông qua các mô hình liên kết chặt chẽ, người trồng lúa sẽ dễ dàng tiếp nhận các thực hành canh tác mới, áp dụng quy trình chất lượng cao và phát thải thấp theo đúng định hướng của Bộ Nông nghiệp và Môi trường.

Trong bối cảnh thị trường quốc tế ngày càng khắt khe với các tiêu chuẩn về môi trường và an toàn thực phẩm, việc thay đổi thực hành canh tác thông qua liên kết công tư không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn là tấm vé thông hành để lúa gạo Việt Nam thích ứng tốt hơn với bối cảnh kinh tế mới.

Dưới góc độ cơ quan nghiên cứu, PGS.TS Mai Văn Trịnh, Viện Nông nghiệp Môi trường nhận định, sản xuất lúa của Việt Nam đi từ thời HTX, năng suất khi đó chỉ có 1-2 tấn/ha, sau nhờ phân đạm, lân, kali canh tác lúa của ta được 5 tấn/ha. Rồi đến giai đoạn nhờ giống mới ta có năng suất lên 10 tấn/ha; nay có canh tác tổng hợp, năng suất lúa của ta đang đạt kịch trần về sản lượng, có khi lên tới 12-13 tấn/ha.

Sản lượng cao, nhưng chúng ta cũng đang ở giai đoạn chịu hệ lụy bởi dư lượng từ phân bón hóa học và thuốc BVTV; đơn cử lượng phân bón hiện đang dùng quá tới 70% ở khu vực ĐBSCL, còn ở miền Bắc cũng đã vượt 30%. Những con số đó không thể còn chấp nhận được nữa trong bối cảnh hiện nay, bắt buộc chúng ta phải giảm xuống về ô nhiễm, phải giảm xuống về chi phí và phải tăng được lợi nhuận.

Nguyên tắc của canh tác là làm phải có lãi. Do đó, một trong những điều kiện tăng trưởng xanh là đời sống người dân phải nâng lên, ta ăn ít gạo hơn thì gạo phải ngon hơn, ăn phải sạch hơn, xã hội đã nâng mặt bằng lên rồi thì sản xuất phải nâng lên là tất yếu. Chưa kể, xu hướng toàn cầu ta đang có cam kết giảm phát thải nhà kính, khí mê tan, Net Zero nên phải giảm phát thải không có cách nào khác.

Các nước phát triển họ đưa ra “biên giới” về phát thải, phát thải cao (CO2 cao) thì họ đánh thuế cao, EU chưa "sờ" đến lúa gạo nhưng nếu sản phẩm phát thải cao là sẽ bị đánh thuế. Mà muốn xuất khẩu thì phải có trách nhiệm quốc tế.

Còn để cạnh tranh thì nếu họ được nhãn xanh họ bán được hàng, còn ta không có nhãn xanh thì ta sẽ bị ế hàng, không bán được nữa. Vừa rồi chúng ta bán 500 tấn gạo phát thải thấp sang Nhật là do chúng ta mới chỉ mới đang làm được số lượng đó. Khi chúng ta có sản lượng cao hơn thì sẽ bán được nhiều hơn. Trong những năm tới chúng tôi sẽ áp dụng thêm với nhiều sản phẩm hơn, không chỉ gạo mà còn cà phê,…

Ông Bùi Xuân Phong, Trưởng phòng Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật - Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thông tin thêm: Với 6 bước trong quy trình MRV, thực ra bà con nông dân không phải làm (chỉ thực hành quy trình). Trong quy trình này thường sẽ có chung 1 quy trình; hoặc có người nắm về kỹ thuật để giúp thực hiện (phát hiện sâu bệnh phòng trừ…) vừa giảm chi phí, truy xuất nguồn gốc, nâng cao giá trị, sản xuất an toàn bền vững. Bây giờ chúng ta đã làm rất đồng bộ, vì vậy, bà con không cần phải e ngại mà nên mạnh dạn tham gia sản xuất lúa giảm phát thải.