Trước Đức Phúc 44 năm, nghệ sĩ nào từng mang giải thưởng âm nhạc quốc tế đầu tiên về cho Việt Nam?

Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân là ca sĩ Việt Nam đầu tiên đoạt giải thưởng âm nhạc quốc tế

Tối 20/9, tại vòng Chung kết Cuộc thi Âm nhạc Quốc tế Intervision 2025, đại diện Việt Nam là ca sĩ Đức Phúc đã xuất sắc đăng quang ngôi Quán quân với màn trình diễn bùng nổ “Phù Đổng Thiên Vương” – một sáng tác của nhạc sĩ Hồ Hoài Anh. Tin vui này dấy lên một làn sóng tự hào với tràn ngập những lời chúc mừng trên mạng xã hội.

Phải lâu lắm rồi, Việt Nam mới đoạt được một giải thưởng âm nhạc danh giá với ngôi vị Quán quân.

Chia sẻ sau khi giành được giải thưởng danh giá, ca sĩ Đức Phúc chia sẻ: “Khoảnh khắc lịch sử đó sẽ in đậm sâu trong trái tim nhỏ bé này! Đức Phúc đến từ Việt Nam - Quán quân Cuộc thi Âm nhạc Quốc tế Intervision 2025”.

Tuy nhiên, đây không phải là lần đầu tiên Việt Nam được xướng tên ở một giải thưởng danh giá, tầm quốc tế. Vào năm 1981, Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân là ca sĩ Việt Nam đầu tiên đoạt giải Grand Prix tại Liên hoan Âm nhạc Quốc tế Dresden (Đức) với ca khúc Bài ca xây dựng và bài hát tiếng Đức Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế.

Liên hoan Âm nhạc Quốc tế Dresden được tổ chức tại Cộng hoà Dân chủ Đức mỗi năm một lần, bắt đầu từ 1971 (trừ năm 1973) đến lần cuối cùng vào năm 1988. Trong thời gian đầu chỉ có các ca nhạc sĩ thuộc các nước xã hội chủ nghĩa. Từ khoảng giữa thập niên 1980 có thêm các nước khác như: Argentina, Ấn Độ, Philippines... Mỗi nước cử đi một thí sinh, một giám khảo và một quan sát viên.

Cuộc thi gồm các giải thưởng: Grand Prix, Giải nhất, Giải nhì, Giải ba... do Ban giám khảo bình chọn và giải Ca sĩ yêu thích do khán giả bỏ phiếu ngay tại cửa rạp sau ba đêm thi.

Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân từng chia sẻ rằng: “Tôi dự định hát Bài ca xây dựng của nhạc sĩ Hoàng Vân và bài hát Đức là Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế (tên tiếng Đức là So ging noch nie die Sonne auf) của nhạc sĩ Siegfried Schulte, lời của Dieter Lietz. Tôi hát Bài ca xây dựng bằng tiếng Việt và tiếng Đức với phần lời do anh Nguyễn Văn Dương, phóng viên Thông Tấn Xã Việt Nam rất giỏi tiếng Đức, chuyển dịch.

Chúng tôi được tập hai buổi với dàn nhạc gồm hơn 20 nhạc công và 8 ca sĩ hát bè dưới sự chỉ huy của nhạc trưởng người Đức. Mỗi thí sinh có 45 phút tập cho ngày đầu và 15 phút cho ngày hôm sau. Cuộc thi diễn ra trong ba đêm, tôi được xếp thi vào đêm thứ hai.

Vì Việt Nam lần đầu tiên tham gia một cuộc thi nhạc nhẹ quốc tế nên tôi thi với tâm lý thoải mái vì nghĩ mình chỉ làm sao hát tốt nhất, tiếng Đức cố gắng “chuẩn” nhất có thể và quan trọng là… không quên lời, vì với ngoại ngữ này thì tôi... dốt đặc!

Với tâm lí như vậy, tôi nghĩ, chỉ cần may mắn mà được giải khuyến khích là vui lắm rồi. Thí sinh từ các nước châu Âu gồm Đức, Liên Xô, Tiệp Khắc, Ba Lan, Hungary, Nam Tư, Bulgary, Rumania... rất nhiều trong số họ nói tiếng Đức làu làu, tự nhiên lại lọt vào mỗi mình mình là Việt Nam, châu Á! Tôi cũng lo lo, nhưng tự nhủ cứ hát hết mình. Điều thú vị là Gaby Ruckert, nữ ca sĩ từng đoạt giải nhất với bài Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế vào năm trước, năm đó cô ấy cũng thi nhưng hát bài khác.

Sau ba đêm thi, tôi nhận thấy tiết mục của mình được vỗ tay lâu nhất, thế là đã có một chút hy vọng. Sau đêm thi cuối cùng, tôi ngủ rất ngon, trong lúc Ban giám khảo bắt đầu họp. Khoảng hai giờ sáng, chợt nghe tiếng gõ cửa dồn dập và nghe thấy giọng anh Trần Quý lạc hẳn đi vì xúc động, tôi chưa kịp mở cửa đã nghe anh bảo: "Ái Vân, chúc mừng em được Giải Grand Prix và Giải Ca sĩ được yêu thích nhất".

Lúc đó tôi thật ngỡ ngàng lại còn hỏi: “Grand Prix là gì?!” vì thú thật là ngay hôm đầu tiên khi được phát tờ giới thiệu giải thưởng, tôi chỉ chăm chăm tìm giải khuyến khích ở cuối cùng thôi chứ nào dám mơ gì hơn.

Anh Quý bảo: "Grand Prix là giải thưởng cao nhất, là đoạt Cúp đấy! Em được cả giải Ca sĩ được yêu thích nữa cơ, thôi em cố gắng đi ngủ đi, sáng mai đúng 6 giờ radio phỏng vấn trực tiếp, sau đó là quay truyền hình và trả lời phỏng vấn cho các báo”. Lúc đó tôi mới bắt đầu hiểu ra và bắt đầu… run”.

Theo Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân, giải Grand Prix năm đó không chỉ có ý nghĩa với riêng bà mà còn là niềm tự hào cho nền ca nhạc nhẹ non trẻ của Việt Nam thời bấy giờ, khi đất nước vừa trải qua 30 năm chiến tranh gian khổ.

“Khi từ Dresden về Thủ đô Berlin, Đại sứ Việt Nam tại Cộng hòa Dân chủ Đức là Phan Văn Kim cùng nhiều cán bộ trong Đại sứ quán Việt Nam tại Đức ra tận nhà ga đón đoàn với sự xúc động vô cùng. Tôi bỗng chợt hiểu là mình may mắn biết bao khi được đại diện cho dân tộc mình trong kỳ liên hoan đó, đúng ngay trong thời kỳ đó. Một thời kỳ với biết bao sôi nổi, xúc động.

Một thời mà cả thế giới nhìn vào Việt Nam với sự nhiệt thành, cảm thông và ngưỡng mộ, và trong sự hâm mộ của khán giả dành cho mình qua đêm biểu diễn cũng bao gồm và xuất phát từ sự yêu mến đối với con người Việt Nam vừa mới đạt được hoà bình sau bao khó khăn gian khổ.

Các năm 1981 - 1982 và một vài năm sau đó có thể nói là những năm "được mùa" của Âm nhạc Việt Nam trên thế giới, khởi đầu là Đặng Thái Sơn với giải nhất cuộc thi Chopin ở Ba Lan, Dương Minh Đức với giải trong cuộc thi hát Quốc tế Hoa Cẩm Chướng đỏ ở Liên Xô, Lê Dung với giải hát dân ca hay nhất ở cuộc thi Tchaikovsky ở Moscau, Lệ Quyên với giải thưởng cuộc thi Tài năng Quốc tế ở Tiệp Khắc và giải thưởng cuộc thi nhạc nhẹ quốc tế Dresden”, Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân nhớ lại.

“Năm 1982, tôi được mời trở lại cuộc thi ở Dresden với phần trình diễn mở màn trong đêm Gala Chung kết trong vai trò là người giữ giải Grand Prix của năm trước. Để chuẩn bị cho tiết mục này, Ban tổ chức đã đặt nhạc sĩ Đức Holger Biege viết riêng cho tôi một bài, ngoài ra tôi sẽ song ca với anh một bài và bài đoạt giải năm trước là Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế, cả ba bài đều được hát bằng tiếng Đức. Nhạc sĩ Holger Biegei đã bay qua Hà Nội để tập trước cho tôi.

4 năm sau tôi được mời trở lại cuộc thi đó với tư cách là thành viên Ban giam khảo Quốc tế, lần đó ca sĩ Thanh Hòa đi thi, nhưng tiếc rằng chị bị cảm lạnh, khản tiếng nên không thể thực hiện phần thi của mình”, nghệ sĩ Ái Vân tiết lộ thêm.

Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân từng là hiện tượng của âm nhạc Việt

Sau giải thưởng lớn này, Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân lại được mời sang Dresden để hát khai mạc cho liên hoan âm nhạc chuyên nghiệp này.

“Năm 1982, tôi được mời trở lại cuộc thi ở Dresden với phần trình diễn mở màn trong đêm Gala Chung kết trong vai trò là người giữ giải Grand Prix của năm trước. Để chuẩn bị cho tiết mục này, Ban tổ chức đã đặt nhạc sĩ Đức Holger Biege viết riêng cho tôi một bài, ngoài ra tôi sẽ song ca với anh một bài và bài đoạt giải năm trước là Mặt trời chưa bao giờ mọc như thế, cả ba bài đều được hát bằng tiếng Đức. Nhạc sĩ Holger Biegei đã bay qua Hà Nội để tập trước cho tôi.

4 năm sau tôi được mời trở lại cuộc thi đó với tư cách là thành viên Ban giam khảo Quốc tế, lần đó ca sĩ Thanh Hòa đi thi, nhưng tiếc rằng chị bị cảm lạnh, khản tiếng nên không thể thực hiện phần thi của mình”, nghệ sĩ Ái Vân tiết lộ thêm.

Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân sinh năm 1954 tại phố Huế (Hà Nội) trong một gia đình nghệ thuật danh giá, mẹ là nghệ sĩ cải lương trứ danh Ái Liên, còn cha là ông Hà Quang Định - chủ một hãng phim tư nhân đầu tiên tại Việt Nam.

Ngay từ nhỏ, Ái Vân đã làm quen với sân khấu và màn ảnh. Bà từng đóng phim, hát cải lương, làm phát thanh viên. Bộ phim Chị Nhung năm 1970 do bà thủ vai chính đã đưa tên tuổi Ái Vân đến gần hơn với công chúng. Nhan sắc kiều diễm, giọng nói chuẩn mực Hà Nội cùng phong thái đĩnh đạc đã khiến Ái Vân được mệnh danh là "biểu tượng nhan sắc" của một thời.

Năm 1978, sau khi tốt nghiệp Đại học khoa Thanh nhạc ở Trường âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia HN), Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân được về làm việc tại Nhà hát Ca múa nhạc Việt Nam, do nhạc sĩ Nguyễn Văn Thương làm giám đốc.

Ngoài những chương trình biểu diễn chính thức của Nhà hát, Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân cùng nhiều ca sĩ tên tuổi khác như: Quang Huy, Mạnh Hà, Vũ Dậu, Trần Hiếu, Quí Dương, Lô Thanh, Trung Kiên, Lê Dung, Thúy Hà, Quốc Đông, Quang Thọ, Thu Hiền, Trung Đức, Lệ Quyên, Dương Minh Đức, Thanh Hoa, Thanh Hòa, Vân Khánh... thường được mời đi biểu diễn ở bên ngoài.

“Hồi đó, chiến tranh mới đi qua, ai cũng muốn được nghe những giai điệu vui tươi, sôi nổi với tiết tấu nhanh, trẻ trung... Vì vậy, bên cạnh những bài hát được ưa thích trước đây, chúng tôi hát cả những bài nhạc quốc tế, chủ yếu là từ các nước Xã hội Chủ nghĩa như: Guantanamera, Siboney, Bóng ai qua thềm, Cô gái Ba Lan... và được khán giả cổ vũ cực kỳ nồng nhiệt.

Ban nhạc cũng đổi mới hơn, chiếc đàn contrebasse cồng kềnh được thay thế bằng chiếc guitar bass óng ả, và đàn arcordeon được thay bằng chiếc keyboard sang trọng và “hiện đại”. Chương trình biểu diễn cũng phong phú hơn vì có thêm cả tấu hài, xiếc, ảo thuật, múa đôi và kịch câm”, Nghệ sĩ Ưu tú Ái Vân từng chia sẻ.

×