Văn Miếu – Quốc Tử Giám và bóng ma dịch bệnh năm 1903

Văn Miếu – Quốc Tử Giám và bóng ma dịch bệnh năm 1903

Trong ghi chép của Claude Bourrain, người đã từng sống ở Hà Nội đầu thế kỷ XX và trong báo chí đương thời ở Hà Nội. Tất cả các nguồn đó đều cho thấy một sự thật là, trong nạn dịch hạch năm 1903 xảy ra ở Hà Nội, Văn Miếu đã từng bất đắc dĩ trở thành một nơi “cách ly” người bệnh của chính quyền thành phố.

Theo tài liệu lưu trữ, vào đầu thế kỷ XX, xứ Bắc Kỳ hay xảy ra bệnh dịch. Thí dụ bệnh dịch tả xảy ra năm 1888 làm chết khoảng 1.800 người ở Hà Nội chỉ trong một khoảng thời gian rất ngắn, từ 18/4 đến 9/5 (trong số này có Paul Bert, Tổng Trú sứ Trung-Bắc Kỳ). Con số người chết vì dịch tả là do Công sứ-Đốc lý Hà Nội công bố nhưng chắc chắn còn ít hơn con số thực tế vì có nhiều người chết dịch nhưng không báo cho chính quyền sở tại biết.

Tuy nhiên, vào tháng 4/1902, Hà Nội lại có 14 người mắc bệnh dịch hạch và 8 người chết vì bệnh này. Và đầu năm 1903, bệnh dịch hạch lại bùng phát ở Hà Nội mà người đầu tiên phát hiện ra bệnh dịch hạch ở Hà Nội năm 1903 là Adrien Le Roy des Barres, bác sĩ tốt nghiệp ở Paris và làm việc tại Hà Nội từ 1902.

Theo tài liệu lưu trữ, ngày 21/3/1903, bác sĩ Le Roy des Barres đi khám bệnh cho hai gái điếm ở phố Hàng Trứng (đầu phía đông phố Hàng Mắm) tại một nhà thổ thì phát hiện ra hai cô gái điếm này bị bệnh dịch hạch và đã quyết định giữ họ ở khu cách ly (người Pháp gọi là lazaret).

Vào thời điểm đó, ngân sách của thành phố còn yếu kém nên chưa xây dựng được các “lazaret” chính thức nên mỗi khi có dịch, người bệnh lại được đưa vào trong các “lazaret” tạm thời được làm bằng tranh, tre, nứa, lá. Những “lazaret” này ít tốn kém vì giá thành rẻ, lại có thể đốt đi để sát trùng. Tuy nhiên nó lại không bền vững nên sau cơn bão năm 1902, “lazaret” tạm thời ở ấp Thái Hà bị sập, hỏng hết nên thành phố không còn chỗ để cách ly người bệnh.

Vì thế, khi bác sĩ Le Roy des Barres tìm thấy hai cô gái điếm bị bệnh, Đốc lý Hà Nội đã cho phép đưa hai bệnh nhân này vào cách ly tại Văn Miếu. Và cũng vì thế mà hai cô này đã trở thành hai bệnh nhân đầu tiên được đưa vào Văn Miếu ngày 21/3/1903, chính quyền thành phố đã giữ họ ở lại khu cách ly tạm thời này cho đến ngày 12/5.

Sau ngày 21/3 là ngày có hai bệnh nhân đầu tiên, số người bị đưa vào cách ly ở Văn Miếu tăng lên rất nhanh. Theo thống kê của Phủ Thống sứ Bắc Kỳ (Résidence supérieure au Tonkin) thì đến ngày 27/3 có 4 bệnh nhân, 75 người bị nghi nhiễm bệnh ở Văn Miếu và có một người chết tại đây. Tiếp đó, ngày 9/4 có 9 bệnh nhân và 20 người nghi nhiễm bệnh ở Văn Miếu. Sau một tuần, số người ở Văn Miếu tăng lên rất nhanh và đến ngày 25/4, có 28 bệnh nhân và 125 người bị nghi nhiễm bệnh ở Văn Miếu.

Do Văn Miếu không phải là “lazaret” chính thức nên những thứ cần thiết tối thiểu như giường, chăn, thức ăn… đều thiếu thốn. Trong tuần đầu tiên bị đưa vào Văn Miếu, bệnh nhân không có đủ giường nằm vì lúc đó mới chỉ có 20 giường nên có người phải nằm trên đất ẩm. Vì thế có một số trường hợp, bệnh nhân được đưa vào Văn Miếu mấy tiếng hoặc vài ngày đã bị chết.

Trước việc chính quyền thuộc địa dùng Văn Miếu làm “lazaret” tạm thời để cách ly người bị bệnh dịch hạch năm 1903 ở Hà Nội, giới quan lại Việt Nam đã có nhiều phản ứng tương đối mạnh mẽ. Trong cuộc họp của Ủy ban Vệ sinh địa phương (Commission locale d’Hygène) vào ngày 25/3 tức là chỉ hai ngày sau khi hai bệnh nhân đầu tiên (hai cô gái điếm) bị đưa đến cách ly tại Văn Miếu, tổng đốc tỉnh Cầu Đơ (tên gọi của tỉnh Hà Đông cũ) đã lên tiếng phản đối chính sách dùng Văn Miếu, một nơi thiêng liêng đối với người Việt để làm nơi cách ly người bệnh dịch hạch của chính quyền thành phố. Chính quyền thuộc địa cũng thừa nhận việc này song vì không có giải pháp nào khác nên vẫn không thể chuyển bệnh nhân đi được.

Ngày 23/4 chính quyền thành phố đã chọn một mảnh đất gần Bạch Mai để xây một “lazaret” chính thức và sau ngày 12/5 thì các bệnh nhân đã được chuyển về nơi cách ly mới này. Thật không may là ngày 7/6, một cơn bão lớn tràn qua Hà Nội đã phá hủy tất cả và bệnh nhân lại phải quay về Văn Miếu.

Đầu tháng 6/1903, tổng đốc tỉnh Cầu Đơ đã viết thư cho Công sứ Pháp của tỉnh, yêu cầu chính quyền bảo hộ Pháp phải tẩy uế Văn Miếu với lý do là “có người muốn đến Văn Miếu làm lễ nhưng vì có nhiều người chết tại đấy nên người ta sợ làm lễ ở đó sẽ bị bệnh”. Bức thư không được phúc đáp nên đầu tháng 9/1903, một lần nữa, tổng đốc tỉnh Cầu Đơ lại gửi thư cho Công sứ Pháp nhắc lại việc tẩy uế Văn Miếu, chuẩn bị cho việc làm lễ ở Văn Miếu vào tháng 11/1903.

Kết quả là một khoản kinh phí 3.000 đồng được ghi vào ngân sách địa phương năm 1905 để cấp cho việc sửa chữa Văn Miếu và 700 đồng cấp cho việc sửa sang lại đồ thờ cúng của Văn Miếu. Và, với sự tư vấn của Giám đốc Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp, Văn Miếu-Quốc Tử Giám đã được Toàn quyền Đông Dương công nhận là công trình đầu tiên trong số 7 công trình được xếp hạng là những “Công trình lịch sử của Đông Dương” theo nghị định ngày 24/11/1906.

Kể từ đó, Văn Miếu luôn được quan tâm đúng với vai trò của một di tích lịch sử của Đông Dương. Và sự kiện Văn Miếu bị sử dụng làm nơi cách ly tạm thời trong nạn dịch hạch năm 1903 ở Hà Nội dần dần chỉ là còn một ký ức buồn trong lịch sử thành phố Hà Nội thời thuộc địa.

×