Sáng 29/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm VKSND khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Viện kiểm sát vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng... có xung đột vai trò?

Tham gia thảo luận, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An) cho rằng việc cho phép Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích là điểm mới, có ảnh hưởng lớn đến cơ chế tố tụng dân sự.

Đại biểu dẫn Điều 17 của dự thảo nghị quyết quy định: Kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa công bố quyết định khởi kiện, trình bày chứng cứ, tranh luận, phát biểu ý kiến và có thể rút yêu cầu khởi kiện.

"Vấn đề phát sinh từ dự thảo là VKS là nguyên đơn, là người đại diện hay người bảo vệ quyền lợi và tham gia tố tụng với tư cách pháp lý như thế nào. Nếu là nguyên đơn thì VKS cũng phải tuân thủ trình tự, thủ tục tố tụng của Bộ luật tố tụng dân sự. Nếu không là nguyên đơn thì thực hiện trình tự tố tụng thế nào thì cũng chưa được quy định rõ. VKS vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò hay không?", bà Dung nêu vấn đề.

Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An cũng đặt câu hỏi, ai sẽ kiểm sát hoạt động tố tụng nếu VKS cấp huyện (sắp tới là VKS khu vực) khởi kiện, sẽ phân công một kiểm sát viên khác hay VKS cấp trên phân công kiểm sát?

Từ phân tích trên, bà Dung đề nghị bổ sung trong dự thảo quy định: “VKSND trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự. Đồng thời, với những cơ chế khác biệt về vai trò tham gia tố tụng của VKS như trong dự thảo Nghị quyết.

Cùng quan tâm nội dung về tư cách của VKSND trong vụ án dân sự do dự thảo nghị quyết điều chỉnh, đại biểu Trần Nhật Minh (đoàn Nghệ An) đề nghị làm rõ người tiến hành tố tụng thuộc VKSND thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn để khởi kiện vụ án dân sự công ích có phù hợp với vai trò của người tiến hành tố tụng hay không?

Bởi vì, theo ông Minh, khi VKSND khởi kiện có nghĩa là VKSND tham gia trong vụ án dân sự với vai trò của nguyên đơn với tư cách là người tham gia tố tụng.

Trong khi đó, theo khoản 2 Điều 21 Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành thì hầu hết các trường hợp nêu tại Điều 3 dự thảo Nghị quyết phải tham gia cấp sơ thẩm để kiểm soát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự.

"Như vậy, trong các trường hợp cụ thể này, VKSND đóng vai trò là người tiến hành tố tụng hay là người tham gia tố tụng, cần phải quy định rạch ròi. Bởi vì, vấn đề này có liên quan đến quá trình hỏi và tranh tụng tại phiên tòa, việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của đương sự và nhiệm vụ của đại diện VKSND tại phiên tòa", ông Minh nói.

Khởi kiện vì lợi ích công, không vì lợi ích riêng

Phát biểu giải trình cuối phiên thảo luận, Viện trưởng VKSND Tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, thế giới có “tứ đại tố tụng”, gồm: Tố tụng hình sự, tố tụng dân sự, tố tụng hành chính và tố tụng công ích. VKSND Tối cao thực hiện hai đề án nghiên cứu là khởi kiện dân sự để bảo vệ lợi ích công, người yếu thế và khởi kiện hành chính vì lợi ích công; lần này mới đề xuất thí điểm việc khởi kiện dân sự.

Về vấn đề được các đại biểu băn khoăn về tư cách của VKSND: "Anh khởi kiện với tư cách gì?", ông Tiến đánh giá "đây là câu hỏi cho một vấn đề rất hay", được thảo luận kỹ trong nhiều diễn đàn.

Theo ông, khởi kiện dân sự, theo cách hiểu thông thường, là bảo vệ quyền lợi của mình, thường là lĩnh vực tư. Trường hợp này, khởi kiện của VKSND khác khởi kiện dân sự, đây là thực hiện công quyền, bảo đảm trật tự xã hội nhưng chưa đến mức hình sự.

"VKSND không làm đơn, không xin để bảo vệ quyền lợi cho mình. Đây là đại diện cho công quyền để bảo vệ trật tự pháp luật chung, trong đó có các lĩnh vực liên quan đến đa số người, ví dụ vấn đề về môi trường sống", ông Tiến nói.

Cũng theo Viện trưởng VKSND Tối cao, do VKSND vì lợi ích chung nên không có chuyện nộp án phí, không có chuyện nộp tiền bảo đảm khi yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời và không có chuyện thỏa thuận.

“Đây là xu hướng chung để xây dựng tố tụng bảo vệ trật tự xã hội, bảo vệ lợi ích chung liên quan đến đa số, hoặc bảo vệ người yếu thế không có điều kiện tự bảo vệ mình", ông Tiến nhấn mạnh.

Về ý kiến “VKSND vừa có yêu cầu khởi kiện, vừa tham gia tố tụng, vừa kiểm sát hoạt động xét xử”, ông Tiến cho hay đây là câu chuyện đã được bàn đến.

Theo ông, VKSND có chức năng tham gia tố tụng và kiểm sát hoạt động xét xử, hoạt động tư pháp. Việc này để đảm bảo quá trình tòa án xét xử, ra phán quyết minh bạch, khách quan, công lý và đảm bảo quyền con người.

Ông Tiến ví von đây là “hai con mắt” và không ảnh hưởng đến kết quả vì Tòa án mới là người quyết định, ra phán quyết cuối cùng.

×