Ấn tượng với GS Trần Văn Giàu

Từ nhà cách mạng đến nhà giáo...

Hồi anh Trần Quốc Vượng còn sống, có lần vào TP. Hồ Chí Minh, rủ tôi đến thăm GS Trần Văn Giàu. Đây không phải là lần đầu tiên gặp GS Giàu, mà đây là lần đầu tiên tôi gọi là thầy Giàu như anh Vượng gọi thầy. Thầy Giàu vẫn gọi chúng tôi là chú.

GS Trần Văn Giàu

Lần đầu tiên có lẽ tôi hân hạnh gặp thầy Giàu là cùng đi với anh Trần Viết Ngạc đến nhà thầy để mời thầy đến chủ tọa một buổi tọa đàm trong nhà thờ họ Phạm Yên Mô về vị Thượng thư trong Nhóm chủ chiến Tôn Thất Thuyết là Phạm Thận Duật (mà mẹ tôi gọi là cố nội). Buổi tọa đàm đó đã khiến tôi phấn khởi, chủ động tổ chức Hội thảo Khoa học lần đầu tiên tại Trường CĐ Sư phạm TP.HCM về Nhóm chủ chiến trong triều đình Huế năm 1991.

Hội Khoa học Lịch sử VN có hai Chủ tịch danh dự. Một là, một người từ nhà giáo trở thành nhà cách mạng là Đại tướng Võ Nguyên Giáp (từng dạy lịch sử ở Trường Thăng Long vào những năm thập niên 30 thế kỷ trước). Hai là (ngược lại) từ nhà cách mạng trở thành nhà giáo chính là GS Trần Văn Giàu - người từng du học bên Pháp tham gia biểu tình trước dinh Tổng thống Pháp đòi hủy án tử hình các chiến sĩ cách mạng khởi nghĩa Yên Bái, bị trục xuất về nước tham gia cách mạng bị bắt đày đi Côn Đảo. Tháng 4-1940, ông ra tù lại tiếp tục hoạt động, bị bắt giam ở Tà Lài, sau đó vượt ngục, đến năm 1943 được bầu làm Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ, lãnh đạo Cách mạng Tháng Tám thành công ở Sài Gòn, sau đó làm Chủ tịch Ủy ban Hành chánh Kháng chiến Nam bộ. GS Trần Văn Giàu được điều ra Bắc và sau đó cùng với những học giả hàng đầu VN như Đào Duy Anh... trở thành người thầy chăm lo đào tạo những thế hệ sử học hàng đầu của Việt Nam hiện nay như Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Đinh Xuân Lâm - Hà Văn Tấn…

Nhà văn hóa lớn

GS Trần Văn Giàu vốn có tài hùng biện, khi hoạt động cách mạng từng diễn thuyết trước quần chúng rất hay. Khi nói chuyện cũng như dạy học, ông luôn lôi cuốn cử tọa cũng như học trò.

VN rất hiếm các triết gia, nếu không nói là không có, song lại không hiếm các nhà tư tưởng nhất là tư tưởng dân gian qua kho tàng ca dao, tục ngữ đồ sộ hay qua văn học VN nói chung. GS Trần Văn Giàu đã dày công nghiên cứu về tư tưởng yêu nước qua dòng văn học VN… Theo GS Trần Văn Giàu, chủ nghĩa yêu nước là chìa khóa lịch sử VN.

Tôi rất ấn tượng về GS Trần Văn Giàu. Năm 1995, vào dịp kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám, tôi đưa sinh viên Trường ĐH Hùng Vương đến phỏng vấn GS Giàu về khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 mà ông góp phần lãnh đạo mới thấy tài quyền biến của GS Giàu như thế nào! Cũng từ đó mỗi khi có những hoạt động về văn hóa lịch sử, tôi đều nghĩ đến GS Giàu. Như năm 1996, tổ chức giới thiệu 40 món ăn 3 miền tại nhà mình, tôi đã mời GS Trần Văn Giàu và nhà nghiên cứu Trần Bạch Đằng, nhà văn Toan Ánh, nhà văn Sơn Nam, học giả Hoàng Xuân Việt… tham dự.

Hãn Nguyên Nguyễn Nhã