Vẻ đẹp trăm năm của những ngôi nhà sàn mái gỗ pơ mu giữa miền quê cổ tích

Ngọc Chiến - vẻ đẹp của những ngôi nhà mái pơ mu

Ngọc Chiến (Sơn La) từ lâu đã được du khách gần xa ưu ái gọi bằng cái tên đầy thi vị: “miền quê cổ tích” giữa núi rừng Tây Bắc. Nơi đây có khí hậu trong lành, mát mẻ quanh năm; có suối khoáng nóng ấm áp giữa mùa đông, có thác nước, rừng già và những bản làng yên bình nép mình trong thung lũng mây mù bảng lảng.

Nhưng hơn cả cảnh sắc thiên nhiên, Ngọc Chiến gây thương nhớ bởi không gian văn hóa đậm đặc, được kết tinh trong những ngôi nhà sàn lợp mái gỗ pơ mu, nét kiến trúc độc đáo gần như không nơi nào còn giữ được trọn vẹn.

Theo người dân địa phương, nhà sàn gỗ pơ mu là nét đặc trưng riêng có trong văn hóa cư trú của đồng bào dân tộc Thái ở Ngọc Chiến. Từ cột, kèo, sàn, vách cho đến mái nhà đều được làm hoàn toàn bằng gỗ pơ mu, hầu như không pha trộn với bất kỳ loại gỗ nào khác.

Đặc biệt, phần mái được lợp bằng những tấm ván pơ mu bổ thủ công theo thớ gỗ, tạo nên lớp “ngói” độc đáo, bền chắc hơn cả ngói nung hay các vật liệu lợp hiện đại. Mái nhà không phẳng đều tăm tắp, nhưng lại kín gió, kín mưa, bền bỉ trước mưa nắng, gió bão suốt hàng chục năm.

Pơ mu là loại gỗ quý, có độ bền cao, chống mối mọt tự nhiên. Trong thân gỗ chứa tinh dầu tỏa mùi thơm dịu nhẹ, nhất là khi nhóm bếp, hương gỗ quyện cùng khói lam chiều lan xa trong sương núi, tạo nên cảm giác ấm cúng rất riêng của miền sơn cước.

Người dân Ngọc Chiến vẫn truyền tai nhau rằng, gỗ pơ mu có thể ngâm nước, chôn đất hàng chục năm mà không mục. Bởi vậy, những ngôi nhà sàn nơi đây dù đã trải qua gần trăm năm vẫn đứng vững. Mái gỗ sẫm màu theo thời gian, nhưng kết cấu gần như không hư hỏng.

Không chỉ bền, nhà sàn lợp pơ mu còn được ví như một “chiếc điều hòa tự nhiên”. Mùa hè, không gian trong nhà luôn mát mẻ, dễ chịu; mùa đông lại ấm áp, khô ráo.

Ông Lò Văn Pháng, người dân xã Ngọc Chiến, chia sẻ. Ngôi nhà sàn của gia đình ông do cha để lại, đến nay đã hơn 60 năm tuổi. Bên ngoài gỗ có đen đi, nhưng bên trong vẫn chắc lắm, không hề mục.

“Nhà tôi làm bằng pơ mu, mùa nóng không cần quạt nhiều, mùa mưa gió cũng rất yên tâm”, ông Pháng nói.

Trước đây, vì giá trị và độ bền vượt trội, người Thái ở Ngọc Chiến chủ yếu sử dụng gỗ pơ mu để làm nhà. Mỗi ngôi nhà sàn cần tới hàng chục mét khối gỗ, khiến có thời điểm những cánh rừng pơ mu bị khai thác mạnh.

Nhận thức rõ giá trị của rừng và sự hữu hạn của tài nguyên, những năm gần đây, người dân Ngọc Chiến đã dừng hẳn việc chặt phá rừng lấy gỗ làm nhà, chuyển sang bảo vệ, khoanh nuôi để rừng pơ mu tái sinh. Những ngôi nhà sàn cổ còn lại vì thế càng trở nên quý giá, được gìn giữ như báu vật truyền đời.

Hiện nay, toàn xã Ngọc Chiến còn hơn 100 ngôi nhà sàn mái pơ mu, trong đó nhiều ngôi nhà đã gần 100 năm tuổi, tập trung chủ yếu ở các bản Nà Tâu và Mường Chiến. Theo các bậc cao niên, để làm được một mái pơ mu hoàn chỉnh, người thợ phải có tay nghề cao, gỗ không cưa xẻ mà bổ thủ công thành từng tấm mỏng theo thớ, hạn chế tối đa cong vênh.

Ngọc Chiến phát triển du lịch

Ngày nay, những ngôi nhà sàn bằng gỗ pơ mu không chỉ là không gian sinh hoạt của người dân mà còn trở thành “linh hồn” của du lịch Ngọc Chiến. Nhiều gia đình mở cửa đón du khách đến tham quan, trải nghiệm, nghỉ homestay, góp phần phát triển du lịch cộng đồng, hướng đi bền vững của địa phương.

Đến Ngọc Chiến, du khách được thỏa sức chụp ảnh bên những nếp nhà trăm tuổi, dạo bước trên những con đường rực rỡ sắc hoa, ngắm những bức tường đá cuội nghệ thuật, tham quan cây sa mu nghìn năm tuổi và hòa mình vào đời sống văn hóa bản địa đậm đà bản sắc.

Ông Nguyễn Minh Tuân, Bí thư Đảng ủy xã Ngọc Chiến, cho biết: Ngọc Chiến có khí hậu mát mẻ, thiên nhiên ưu đãi, cảnh quan đẹp và đặc biệt là người dân vẫn gìn giữ được những ngôi nhà sàn mái pơ mu, đây chính là nền tảng quan trọng để địa phương phát triển du lịch.

Phát triển du lịch được xác định là một trong ba khâu đột phá chiến lược của xã. Trong 5 năm qua, Ngọc Chiến đã huy động khoảng 6 tỷ đồng xã hội hóa để xây dựng, nâng cấp các điểm du lịch văn hóa – tâm linh như Nhà thờ Đon Hó, cây thần Sa Mu, Xủ Công, Cốc Nố Xí Tu…, chủ yếu từ sự đóng góp, hiến đất, hiến công của người dân.

Song song với đó, các bản làng tập trung tạo dựng cảnh quan độc đáo với cổng bản đặc trưng, thung lũng hoa ngũ sắc, cẩm tú cầu, hoa ban, mai anh đào, lê Tai nung; hình thành những tuyến đường du lịch ấn tượng như đường đá lá đỏ, suối cá Koi, tường đá nghệ thuật, không gian văn hóa đặc trưng của các dân tộc Thái, La Ha…

Hạ tầng phục vụ du lịch cộng đồng được đầu tư đồng bộ. Toàn xã 15/15 bản đã xây dựng sân văn hóa, thể thao; hàng trăm tuyến đường được mở rộng, bê tông hóa; tuyến đường đôi qua bản Mường Chiến được lắp điện chiếu sáng, mở ra tiềm năng phát triển du lịch đêm.

Giữa nhịp sống hiện đại, những ngôi nhà sàn lợp mái pơ mu ở Ngọc Chiến vẫn lặng lẽ tồn tại, bền bỉ như chứng nhân của thời gian, kết nối quá khứ với hiện tại. Đó không chỉ là di sản văn hóa quý giá của đồng bào Thái, mà còn là nền tảng để vùng quê cổ tích này phát triển du lịch xanh, bền vững, giữ trọn hồn cốt núi rừng Tây Bắc.

×