Cách nông dân chống hạn bằng đổi mới sáng tạo tại Tây Nguyên

Kể từ năm 2021, dự án SACCR – viết tắt của “Tăng cường khả năng chống chịu của nông nghiệp quy mô nhỏ trước tình trạng bất an về nước do biến đổi khí hậu tại khu vực Tây Nguyên và Duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam” – đã giúp hàng ngàn hộ gia đình sinh tồn và thích nghi. Dự án do Quỹ Khí hậu Xanh tài trợ, được Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) triển khai phối hợp cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (MAE), mang nước, đào tạo và phương pháp canh tác bền vững đến những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất ở Việt Nam.

Khi giếng cạn khô

Tại những nơi như Đắk Lắk và Đắk Nông, hạn hán kéo dài và lượng mưa thất thường đã làm cạn kiệt nguồn nước mặt và nước ngầm. Người nông dân từng phụ thuộc vào giếng khoan và hồ chứa giờ đây vật lộn với tưới tiêu cho đồng ruộng.

“Trước đây, chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào giếng và hồ chứa để tưới tiêu, nhưng hạn hán kéo dài đã làm cạn kiệt những nguồn nước đó,” ông Y Prung Eban, Phó Chủ tịch xã Ea Kênh, huyện Krông Pắc, tỉnh Đắk Lắk, chia sẻ. “Nhiều gia đình khoan giếng sâu hơn nhưng vẫn không đủ nước. Thế nhưng, kể từ khi có dự án SACCR, chúng tôi đã có hệ thống tưới tiêu bằng nước mưa và nguồn nước dự trữ giúp cây trồng không bị chết khô. Năng suất tăng rõ rệt, giúp nông dân cải thiện thu nhập.”

Tình trạng thiếu nước không chỉ ảnh hưởng đến mùa màng, mà còn làm thay đổi cả cuộc sống thường nhật. Phụ nữ ở các vùng nông thôn phải đi bộ hàng giờ để lấy nước. Trẻ em phải nghỉ học để phụ giúp gia đình. Những áp lực này càng làm gia tăng nghèo đói và khó khăn trên toàn khu vực.

Cách tiếp cận mới về nước và canh tác

Sự xuất hiện của dự án SACCR nhằm mục tiêu giải quyết những trở ngại đó. Dự án mang đến các giải pháp lâu dài: ao chứa nước, hệ thống tưới nhỏ giọt và đào tạo về canh tác thích ứng với khí hậu.

“Những ao chứa nước mới không chỉ cung cấp nguồn nước tưới ổn định cho nông dân mà còn nâng cao năng suất cây trồng, cải thiện đáng kể đời sống cộng đồng địa phương,” ông Y Prung Êban nói thêm.

Dự án cũng triển khai các khóa đào tạo về nông nghiệp thông minh với khí hậu, quản lý đất và sinh khối thông qua mô hình “Trường học đồng ruộng”. Các buổi học này giúp nông dân biết cách giữ ẩm cho đất, luân canh cây trồng, quản lý sinh khối và sử dụng giống cây trồng chịu hạn tốt hơn. Những loại cây mới như sầu riêng, bơ và hồ tiêu mang lại giá trị thị trường cao hơn và thu nhập ổn định hơn.

Bà Triệu Thị Gến, một nông dân dân tộc Dao tại xã Ea Sô, đã chứng kiến hiệu quả rõ rệt từ dự án. “Trước đây, gia đình tôi gặp nhiều khó khăn vì thiếu nước tưới,” bà kể. “Nhưng từ khi được hỗ trợ ao trữ nước và hệ thống tưới nhỏ giọt, cây trồng phát triển tốt hơn nhiều. Thu nhập của gia đình tăng lên đáng kể”, bà Gến chia sẻ.

Tại Đắk Nông, dự án tập trung vào hai cây trồng chủ lực: cà phê và hồ tiêu. Mười mô hình tưới tiết kiệm nước được triển khai cho cà phê và bảy mô hình cho hồ tiêu. Nông dân còn được cung cấp vật tư nông nghiệp chất lượng cao thông qua đấu thầu tại địa phương. Mười bảy hộ gia đình tham gia các mô hình thí điểm này.

Với sự đào tạo bài bản, nông dân được nâng cao kỹ thuật chăm sóc cây trồng. Năng suất tăng 20%. Riêng với cà phê, hiệu quả kinh tế tăng 15,2% so với phương pháp truyền thống. Trên diện tích nửa hecta, lợi nhuận đạt 45,2 triệu đồng (tương đương khoảng 1800 USD) — một bước tiến lớn với nông hộ quy mô nhỏ.

Hướng tới phát triển lâu dài

Trên khắp vùng Tây Nguyên, SACCR đã giúp tăng năng suất cây trồng từ 20 đến 30% tại các khu vực được hỗ trợ. Với nguồn nước ổn định hơn và kỹ thuật mới, nhiều gia đình có thu nhập cao hơn và bớt lo lắng về hạn hán.

Quan trọng không kém, dự án đang thay đổi tư duy của người dân về canh tác trong bối cảnh khí hậu đang thay đổi. Các cộng đồng đang học cách trồng nhiều lương thực hơn và bảo vệ nguồn nước, đất đai cho tương lai.

“Dự án này không chỉ là một giải pháp tạm thời, mà còn là nền tảng để nông dân tự chủ hơn trong sản xuất,” ông Phó Chủ tịch xã Ea Kênh khẳng định. “Với những thay đổi tích cực mà SACCR mang lại, chúng tôi tin rằng Tây Nguyên sẽ phục hồi và phát triển trong những năm tới.”

Từ khủng hoảng đến niềm tin

Trong nhiều thập kỷ, Tây Nguyên đã chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thời tiết cực đoan. Nhưng với sự hỗ trợ, khu vực này đang dần hồi sinh. Không chỉ mang nước đến, dự án SACCR còn mang lại nhiều hy vọng. Dự án giúp hàng chục ngàn người dân giành lại đất canh tác, bảo vệ mùa màng và tái thiết cuộc sống.

Từ một vùng đất từng nứt nẻ vì hạn hán, nơi đây đang từng bước hồi sinh. Quá trình tái sinh này được dẫn dắt bởi hạ tầng được cải thiện và chính những người dân địa phương – những người đang kiên trì vun đắp khả năng chống chịu, từ mảnh ruộng nhỏ nhất. Với những kết quả đạt được, SACCR không chỉ là minh chứng cho sự thành công của một dự án, mà còn là nguồn cảm hứng mạnh mẽ cho những sáng kiến phát triển nông nghiệp bền vững trên khắp Việt Nam.

×