Chuyên gia, CEO Nguyễn Thị Thành Thực: Lắng nghe nông dân nói, nhìn nông nghiệp đổi thay

Là người đã có cơ hội tham dự nhiều kỳ “Đối thoại nông dân với Bộ trưởng” – một diễn đàn được xem là nơi kết nối trực tiếp giữa nông dân với người đứng đầu các bộ, ngành, bà có thể chia sẻ lại những trải nghiệm của mình sau ba kỳ tham dự?. Bà cảm nhận như thế nào về tinh thần lắng nghe, tiếp thu ý kiến của các bộ, ngành cũng như những thay đổi thực sự mà diễn đàn này mang lại qua từng năm?

- Tôi đã tham gia ba kỳ “Đối thoại nông dân với bộ trưởng”. Tôi thấy đây là một phương án rất tuyệt vời đối với nông dân cũng như những người tham gia vào chuỗi giá trị nông nghiệp. Chúng tôi được đối thoại trực tiếp, được nói lên ý kiến, tâm tư, nguyện vọng của mình với các vị bộ trưởng – những người đứng đầu ngành. Qua ba kỳ đối thoại như vậy, chúng tôi nhận thấy đã có nhiều kết quả tích cực, giúp ích rất nhiều cho các chuỗi giá trị nông nghiệp trong thời gian qua.

Ví dụ, sau kiến nghị tại diễn đàn với Bộ Tài nguyên và Môi trường (năm 2024), chúng tôi thấy rằng nhiều ý kiến đã được tiếp thu và đưa vào Luật Đất đai. Nhờ đó, việc sử dụng đất nông nghiệp được linh hoạt hơn, như cho phép dùng đất để làm cơ sở sơ chế, chế biến sản phẩm, hoặc kết hợp phát triển du lịch, trải nghiệm nông nghiệp. Đây là thay đổi rất rõ ràng, khiến nông dân phấn khởi.

Còn với Bộ Nông nghiệp và PTNT, đặc biệt là thời nguyên Bộ trưởng Lê Minh Hoan, ông đã lắng nghe và tiếp thu rất nhiều ý kiến phản hồi của nông dân, qua đó giải quyết nhiều vấn đề trong liên kết chuỗi giá trị nông nghiệp. Sau diễn đàn với Bộ trưởng Lê Minh Hoan, chúng tôi thấy việc kết nối tiêu thụ sản phẩm, ứng dụng chuyển đổi số trong liên kết chuỗi được thúc đẩy mạnh. Trước đây, việc sử dụng các hình thức đa phương tiện như phim, clip, hình ảnh để tuyên truyền còn hạn chế, nhưng sau đó đã được chú trọng hơn, giúp nông dân tiếp cận chính sách và kỹ thuật nông nghiệp dễ dàng hơn. Đây là những kết quả rất cụ thể và thiết thực.

Với cuộc đối thoại gần đây cùng Bộ trưởng Bộ Công Thương, chúng tôi cũng thấy nhiều ý kiến rất sát thực tế, đặc biệt là các vấn đề về chuỗi logistics và hạ tầng vận chuyển. Hiện chi phí logistics của chúng ta còn rất cao. Chúng tôi mong rằng thời gian tới, những kiến nghị này sẽ được Bộ Công Thương quan tâm và giải quyết.

Hiện tại, khi hai bộ Nông nghiệp và PTNT, Tài nguyên và Môi trường sáp nhập thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đồng thời hệ thống chính quyền hai cấp cũng được sắp xếp lại, đây là giai đoạn có nhiều vấn đề phát sinh cần giải quyết, trong đó nổi cộm nhất hiện nay là vấn đề truy xuất nguồn gốc và kiểm định hàng xuất khẩu.

Nói đến nông nghiệp, hiện nay chúng ta chủ yếu nói đến giá trị xuất khẩu, bởi nông nghiệp Việt Nam đang vươn mạnh ở lĩnh vực này. Tuy nhiên, dù tiêu thụ nội địa hay xuất khẩu thì đều phải tuân theo cùng một chính sách truy xuất nguồn gốc.

Hiện nay, việc cấp, hướng dẫn và phê duyệt mã số vùng trồng đã chuyển về các địa phương. Tuy nhiên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vẫn là cơ quan hướng dẫn thực thi luật, kiểm dịch thực vật tại cửa khẩu, và cấp giấy phép xuất khẩu. Thế nhưng, thực tế cho thấy, thời gian vừa qua vẫn xảy ra một số bất cập, rất cần được lãnh đạo Bộ xử lý để khơi thông cho sản xuất, tiêu thụ.

Gần đây, khái niệm “chuyển đổi xanh” trong nông nghiệp được nhắc đến nhiều, gắn với yêu cầu giảm phát thải, tái chế và phát triển kinh tế tuần hoàn. Là người theo sát các mô hình chuyển đổi số nông nghiệp, nông nghiệp công nghệ cao, bà đánh giá thế nào về thực trạng và đâu là điểm mấu chốt để Việt Nam có thể thực hiện được quá trình chuyển đổi xanh đúng nghĩa?

- Chuyển đổi xanh nghĩa là giảm phát thải, thu gom và tái chế rác thải, đặc biệt là rác thải trong nông nghiệp. Hiện nay, chúng ta chưa có chính sách cụ thể về vấn đề này. Ở Trung Quốc, nông dân chỉ cần gom rác thải nông nghiệp ra đầu ruộng, còn việc thu gom, xử lý là do nhà nước đảm nhiệm như rác sinh hoạt thông thường. Còn ở ta, chưa có cơ chế rõ ràng nên việc xử lý còn manh mún.

Chuyển đổi xanh là yếu tố then chốt để nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp và thương hiệu nông sản Việt. Để hiểu đúng về chuyển đổi xanh, cần nhìn vào thực tế: Hiện việc thu gom, xử lý rác thải nông nghiệp chưa được quan tâm đúng mức.

Trong khi đó, các tiêu chuẩn như VietGAP, GlobalGAP yêu cầu rất rõ về quy trình thu gom, xử lý chất thải, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường và sức khỏe người nông dân. Ngoài ra, tái chế phụ phẩm, kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp hiện đã có nhưng còn nhỏ lẻ, tự phát, chủ yếu dựa vào kỹ thuật và chế phẩm bán cho nông dân.

Chúng ta cần chính sách cụ thể để hỗ trợ những đơn vị có năng lực trong lĩnh vực tái chế phụ phẩm nông nghiệp. Ví dụ như ở Lâm Đồng, nơi có nhiều phụ phẩm từ nông nghiệp công nghệ cao như giá thể, thân cây, sơ dừa, rơm rạ... tất cả đều có thể tái chế, tạo thêm giá trị.

Cần giúp người nông dân thấy rằng “rác cũng là tiền” để họ chủ động thu gom, phân loại. Đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư vào xử lý, tái chế nhằm phát triển kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp. Ngoài ra, chuyển đổi xanh còn bao gồm sử dụng năng lượng tái tạo. Ví dụ, ứng dụng điện mặt trời trong nhà màng phơi sấy nông sản và thúc đẩy thương mại điện tử không biên giới để tiêu thụ sản phẩm OCOP, sản phẩm đặc trưng vùng miền. Những hướng đi này không cần đầu tư quá lớn nhưng mang lại hiệu quả cao và thân thiện với môi trường.

Có thể nói, giai đoạn tới, xuất khẩu thô sẽ không còn là thế mạnh. Các nước sẽ dựng thêm nhiều hàng rào kỹ thuật. Do đó, nếu muốn phát triển bền vững, ngành nông nghiệp cần tập trung vào chuyển đổi xanh: sơ chế, chế biến sâu, tái chế phụ phẩm và sản xuất sạch hơn.

Với tư cách là người gắn bó lâu năm với nông dân và chuỗi giá trị nông nghiệp, bà mong muốn gửi gắm những kiến nghị gì tới Bộ trưởng cũng như tới Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam tại diễn đàn lần này?

- Với diễn đàn sắp tới, tôi mong rằng Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam vẫn giữ tinh thần như các năm trước. Đó là luôn quy tụ, lắng nghe, phản ánh đầy đủ vướng mắc của nông dân, và kết nối chặt chẽ giữa nông dân với các bộ trưởng.

Đối với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tôi cho rằng giai đoạn này cực kỳ quan trọng ở hai góc độ.

Thứ nhất là về đất đai. Nông nghiệp Việt Nam hiện còn manh mún. Hạ tầng phục vụ sơ chế, chế biến nông sản cũng manh mún và phân tán. Trong khi đất cho khu công nghiệp, cụm công nghiệp của các ngành khác có nhiều ưu đãi, thì quỹ đất cho cụm nông nghiệp, làng nghề, trung tâm nghiên cứu giống, trung tâm logistic, hay kỹ thuật nông nghiệp tại vùng trọng điểm lại rất ít. Cần quy hoạch và đầu tư cụ thể để phát triển chuỗi giá trị nông nghiệp.

Thứ hai cần thực hiện nghiêm quy định về truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói cho cả hàng xuất khẩu và tiêu thụ nội địa. Bộ Nông nghiệp và Môi trường là cơ quan ban hành chính sách, hướng dẫn thực hiện và giữ vai trò “cầm chìa khóa” cho lưu thông hàng hóa. Nếu không minh bạch, không quản lý chặt, thì các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc sẽ siết chặt hơn nữa. Khi đó, xuất khẩu nông sản của Việt Nam sẽ gặp rất nhiều khó khăn.

Bà từng chia sẻ rằng, giai đoạn hiện nay là bước ngoặt lớn với ngành nông nghiệp, nhất là khi cơ cấu bộ máy quản lý đang được sắp xếp lại theo hướng tinh gọn, đồng bộ. Vậy kỳ vọng lớn nhất của bà đối với Diễn đàn “Lắng nghe nông dân nói” với Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường lần này là gì?

- Tôi nghĩ đây là thời điểm bản lề. Khi hai bộ sáp nhập thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng với việc sắp xếp lại hệ thống chính quyền hai cấp, chúng ta đang bước sang một kỷ nguyên mới với bộ máy gọn hơn, đồng bộ hơn.

Tôi hy vọng Bộ trưởng và các cơ quan chuyên môn sẽ đưa ra những giải pháp cụ thể, thiết thực, giúp nông dân tháo gỡ khó khăn, nhất là trong sản xuất và xuất khẩu. Nếu làm được điều đó, tôi tin rằng nông nghiệp Việt Nam sẽ không chỉ phục hồi mà còn vươn lên mạnh mẽ, bền vững đúng như tinh thần “lắng nghe để hành động” mà diễn đàn đã theo đuổi suốt những năm qua.

Xin cảm ơn bà về những chia sẻ thẳng thắn và đầy tâm huyết!

×