Chuyên gia Nhật Bản: Các đạo luật về dinh dưỡng là nền tảng để cải thiện sức khoẻ cộng đồng

Tại Hội thảo Khoa học Quốc tế Dinh dưỡng học đường năm 2025 - Vì một Việt Nam khỏe mạnh, Vì tầm vóc Việt - diễn ra sáng 14/8 tại Hà Nội, GS.TS Teiji Nakamura – Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản chia sẻ câu chuyện gần một thế kỷ Nhật Bản đã xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về dinh dưỡng, từ “Luật Chuyên gia Dinh dưỡng” đến “Luật Bữa trưa Học đường” và “Luật Shokuiku” về giáo dục dinh dưỡng. Mỗi đạo luật ra đời đều gắn với bối cảnh dinh dưỡng đặc thù của từng thời kỳ, giúp quốc gia này vượt qua cả nạn đói lẫn thừa dinh dưỡng, hình thành chế độ ăn uống lành mạnh và duy trì tuổi thọ hàng đầu thế giới…

Luật Bữa trưa Học đường tạo nền tảng pháp lý vững chắc, đảm bảo dinh dưỡng của mọi trẻ em

Trong bài tham luận tại hội thảo, GS.TS Teiji Nakamura cho biết, trong khoảng 100 năm qua, Nhật Bản đã trải qua hai thái cực đối lập: nạn đói do thiếu lương thực trong chiến tranh và tình trạng thừa cân, béo phì khi kinh tế phát triển nhanh chóng. “Đáng chú ý, trong cùng một quốc gia, thậm chí trong cùng một thế hệ, đã phải đối mặt với gánh nặng kép về dinh dưỡng này,” ông nói.

Theo ông, điều quan trọng là Nhật Bản không chỉ trải qua mà còn chủ động giải quyết từng vấn đề dinh dưỡng của mỗi thời kỳ, từ đó xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, cân đối và góp phần tạo nên một đất nước có tuổi thọ cao hàng đầu thế giới.

Lý giải nguyên nhân thành công, GS Nakamura nêu hai yếu tố chính. Thứ nhất, Nhật Bản coi vấn đề dinh dưỡng là thách thức cấp bách và triển khai các chính sách quốc gia riêng biệt để giải quyết, tách biệt với chính sách y tế và chính sách lương thực. Thứ hai, quốc gia này đặc biệt chú trọng đào tạo đội ngũ chuyên môn, là các chuyên gia dinh dưỡng đủ năng lực đóng vai trò nòng cốt trong việc triển khai chính sách cải thiện dinh dưỡng.

Ngay sau Chiến tranh Thế giới thứ II, giữa bối cảnh nạn đói hoành hành, Nhật Bản ban hành “Quy định về Chuyên gia Dinh dưỡng” (1945) và “Luật Chuyên gia Dinh dưỡng” (1947). Tuy nhiên, ban đầu, rất ít nơi sẵn sàng tuyển dụng người vừa được cấp chứng chỉ. Để giải quyết tình trạng đó, năm 1952, chính phủ ban hành “Luật Cải thiện Dinh dưỡng”, yêu cầu thành lập bếp ăn tập thể tại bệnh viện, nhà máy và trường học, những nơi tập trung đông người bắt buộc có chuyên gia dinh dưỡng phụ trách.

Đặc biệt, nhu cầu cải thiện dinh dưỡng cho trẻ em, thế hệ tương lai được coi là cấp bách nhất, dẫn đến sự ra đời của “Luật Bữa trưa Học đường” năm 1954, hướng đến mục tiêu tất cả học sinh tiểu học được ăn trưa tại trường.

Năm 1944, tức 10 năm trước khi có Luật Bữa trưa Học đường, khoảng 2 triệu học sinh tiểu học ở 6 thành phố lớn đã được ăn bữa trưa gồm cơm và miso từ nguồn phân phối đặc biệt và chỉ một năm sau, con số này tăng lên 3 triệu trẻ em ở các đô thị toàn quốc.

Theo GS Nakamura, thực tiễn này cho thấy: “Trước khi nhà nước có thể ban hành khung pháp lý và triển khai chính sách quy mô toàn quốc, cần có sự nỗ lực tiên phong từ người dân và chính quyền địa phương, cùng với sự đồng thuận của toàn xã hội. Và khi Luật Bữa trưa Học đường được thông qua (năm 1954), các nghị định, quy định và tiêu chuẩn thực hiện cũng được ban hành, tạo ra nền tảng pháp lý vững chắc, đảm bảo mọi trẻ em đều được hưởng quyền lợi bình đẳng từ bữa trưa học đường.”

Giáo dục về dinh dưỡng và thực phẩm: Phần quan trọng của chính sách dinh dưỡng tại Nhật Bản

Hơn hai thập kỷ sau khi Chiến tranh Thế giới thứ II kết thúc, Nhật Bản bước vào giai đoạn tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, mang lại nguồn thực phẩm dồi dào cho các đô thị. Từ đây, trọng tâm vấn đề dinh dưỡng chuyển từ thiếu hụt sau chiến tranh sang hệ lụy do thừa dinh dưỡng trong một xã hội ngày càng khá giả.

Hàng loạt vấn đề mới xuất hiện, như chế độ ăn giàu năng lượng, nhiều chất béo và đường; thói quen kén ăn; ăn uống thất thường; béo phì và bệnh không lây nhiễm; giảm cân quá mức; lo ngại về phụ gia thực phẩm và an toàn thực phẩm… Theo GS.TS Teiji Nakamura, “đó là thời điểm nhu cầu về một nền giáo dục toàn diện về dinh dưỡng và thói quen ăn uống lành mạnh trở nên cấp thiết.”

Đáp lại nhu cầu đó, năm 2006, chính phủ ban hành Luật Shokuiku (Giáo dục về dinh dưỡng và thực phẩm). Văn bản này được coi là “nền tảng của cuộc sống”, giúp hình thành những cá nhân có khả năng duy trì chế độ ăn lành mạnh thông qua kiến thức đúng đắn về thực phẩm và kỹ năng lựa chọn thực phẩm, dựa trên trải nghiệm phong phú và đa dạng.

Luật Shokuiku đặt ra nhiều mục tiêu, từ nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần, tôn trọng văn hóa ẩm thực truyền thống, nuôi dưỡng lòng biết ơn đối với thực phẩm, đến thúc đẩy sản xuất thân thiện môi trường và tăng khả năng tự cung tự cấp lương thực. Đặc biệt, giáo dục về thực phẩm được đẩy mạnh trong gia đình, trường học, cơ sở chăm sóc trẻ và cộng đồng.

Năm 2008, dưới tác động của Shokuiku, Luật Bữa trưa Học đường (1954) được sửa đổi toàn diện, đưa giáo dục về thực phẩm thành mục tiêu trọng tâm. Các nội dung mới nhấn mạnh “tăng cường hiểu biết và ý thức trân trọng giá trị của ẩm thực truyền thống” và “nuôi dưỡng ý thức trân trọng sự sống, thiên nhiên và bảo vệ môi trường”. Bữa ăn học đường vì thế không chỉ đảm bảo dinh dưỡng cho trẻ mà còn là một phần của chương trình giáo dục toàn diện, giúp học sinh hiểu về quy trình sản xuất, chế biến, thưởng thức, ứng xử khi ăn, cũng như mối liên hệ giữa thực phẩm, sức khỏe và môi trường, biết lựa chọn những thực phẩm tươi sạch, tự nhiên.

Hiện nay, Quốc hội Nhật Bản đang thảo luận việc miễn hoàn toàn học phí bữa trưa học đường. “Tất cả các đảng chính trị đều ủng hộ dự luật này, thể hiện sự đồng thuận trên phạm vi toàn quốc rằng bữa trưa học đường cần được duy trì bằng ngân sách nhà nước như giáo dục phổ thông. Đây là một tín hiệu đáng mừng, nhưng cũng cần nhớ rằng để đạt được bước tiến này, nhiều bên liên quan đã phải nỗ lực liên tục trong gần 100 năm,” GS Nakamura nhấn mạnh.

Các đạo luật về dinh dưỡng là nền tảng để cải thiện sức khoẻ cộng đồng

Chia sẻ thêm, GS.TS Teiji Nakamura - Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản, cho biết các quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam, đang phải đối mặt với “gánh nặng kép” về dinh dưỡng: vừa suy dinh dưỡng, vừa gia tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì. “Tại Việt Nam, tỷ lệ trẻ em trai và gái bị thừa cân, béo phì đang gia tăng. Đây chính là tình trạng mà Nhật Bản đã trải qua cách đây 20 đến 30 năm,” ông nhận định.

Theo Giáo sư Nakamura, Nhật Bản đã giải quyết vấn đề này bằng các chương trình giáo dục dinh dưỡng toàn diện, trong đó bữa trưa học đường là giải pháp then chốt. “Chính phủ Nhật Bản và Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản mong muốn hỗ trợ các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Hiện nay, ở Nhật Bản gần như không còn tình trạng béo phì hay suy dinh dưỡng. Chế độ ăn uống lành mạnh đã giúp người Nhật duy trì tuổi thọ cao hàng đầu thế giới,” ông nói, đồng thời cam kết “sẽ đồng hành và hỗ trợ Việt Nam.”

Khi được hỏi về điều đặc biệt nhất trong Chương trình Bữa trưa học đường của Nhật Bản, ông Nakamura nhấn mạnh: “Bữa trưa học đường chính là nền tảng của việc cải thiện dinh dưỡng. Giai đoạn trẻ em đi học là thời điểm hình thành và củng cố thói quen ăn uống và đây là lúc giáo dục dinh dưỡng mang lại hiệu quả lâu dài nhất. Chương trình bữa trưa học đường vì thế đóng vai trò rất quan trọng”

Ông đặc biệt đề cao vai trò của sữa trong thực đơn học đường: “Tại Nhật Bản, mỗi học sinh đều uống một ly sữa trong bữa trưa tại trường. Sữa chứa hầu hết các dưỡng chất cần thiết cho trẻ. Tôi tin rằng sữa là thực phẩm rất tốt cho sức khỏe.” - Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản nhấn mạnh.

×