"Chợ gạo nhập khẩu" Philippines vẫn "cửa đóng then cài", Việt Nam bán gạo ngon sang Mỹ, Úc, Nhật Bản

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu nhiều biến động, ngành gạo - một trong những trụ cột của nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với thách thức mới khi Philippines - thị trường xuất khẩu lớn nhất, bất ngờ tạm ngừng nhập khẩu một số loại gạo thường.

Quyết định này không chỉ tác động trực tiếp đến kim ngạch xuất khẩu mà còn khiến nhiều doanh nghiệp (DN) rơi vào thế bị động, gia tăng áp lực tồn kho và tài chính.

Philippines - thị trường xuất khẩu gạo số 1 của Việt Nam

Trong nhiều năm qua, Philippines luôn giữ vị trí là thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam. Theo số liệu của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), chỉ riêng năm 2024, khoảng 42% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam được tiêu thụ tại quốc gia này. Lý do chính nằm ở việc sản xuất trong nước của Philippines chưa đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ, trong khi Việt Nam có lợi thế về khoảng cách địa lý, giá cả cạnh tranh và nguồn cung ổn định.

Nhờ mối quan hệ hợp tác lâu dài, gạo Việt Nam chiếm ưu thế tại thị trường này, vượt xa Thái Lan, Ấn Độ hay Myanmar. Các loại gạo trắng thường, gạo 5% tấm và gạo 25% tấm của Việt Nam vốn được người tiêu dùng Philippines ưa chuộng bởi giá thành phải chăng và chất lượng ổn định.

Tuy nhiên, từ ngày 01/9/2025, Chính phủ Philippines quyết định tạm ngừng nhập khẩu gạo xay xát thường và gạo kỹ trong vòng 60 ngày. Dù lệnh cấm này không áp dụng với gạo đặc sản và gạo thơm, nhưng nó vẫn ảnh hưởng trực tiếp đến lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt là phân khúc gạo phổ thông chiếm tỷ trọng lớn.

Trong 8 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu gạo Việt Nam đạt khoảng 6,3 triệu tấn, tăng khoảng 2,2% so với cùng kỳ năm trước.

Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu lại giảm tới 17,5% do giá bán bình quân sụt giảm mạnh, chỉ còn khoảng 504,9 USD/tấn. Điều này tiếp tục cho thấy một nghịch lý: sản lượng xuất khẩu tăng nhưng doanh thu lại sụt giảm.

Nguyên nhân chính đến từ sự lao dốc của giá gạo trên thị trường quốc tế. Giá gạo 5% tấm của Việt Nam có thời điểm rơi xuống mức 390 USD/tấn, thấp nhất trong nhiều năm, trong khi năm 2024 từng duy trì ở ngưỡng 520 - 560 USD/tấn. Sự sụt giảm này khiến nhiều DN bị thu hẹp biên lợi nhuận, khó bù đắp chi phí sản xuất và vận chuyển.

Theo giới phân tích, quyết định tạm ngừng nhập khẩu gạo của Philippines xuất phát từ hai lý do: Thứ nhất, chính phủ nước này muốn bảo vệ sản xuất trong nước, đặc biệt trong mùa thu hoạch lúa đang đến gần. Nếu tiếp tục nhập khẩu ồ ạt, nông dân Philippines sẽ gặp khó khăn khi tiêu thụ sản phẩm, gây mất cân đối thị trường;

Thứ hai, đây có thể là biện pháp tạm thời nhằm ổn định giá gạo nội địa. Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, việc giá gạo trong nước tăng cao dễ dẫn đến lạm phát và bất ổn xã hội.

Ngành gạo Việt Nam đang nỗ lực nâng cao chất lượng và đa dạng hóa thị trường xuất khẩu.

Bằng cách hạn chế nhập khẩu trong ngắn hạn, Philippines kỳ vọng tạo “khoảng thở” cho chuỗi cung ứng trong nước và giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn gạo ngoại nhập.

Ngoài ra, một số chuyên gia còn nhận định quyết định này có thể mang yếu tố chính trị - thương mại, khi Philippines muốn đàm phán lại các điều kiện nhập khẩu, qua đó tạo lợi thế cho nông dân và DN trong nước.

Chuyển dịch thị trường, nâng tầm sản phẩm

Đối với các DN xuất khẩu, lệnh tạm ngừng nhập khẩu của Philippines đồng nghĩa với việc một lượng lớn hợp đồng tiềm năng sẽ bị đình trệ. Những DN chuyên xuất khẩu gạo trắng thường, vốn phụ thuộc mạnh vào thị trường này, sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp.

Trong khi đó, người nông dân - đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long, vùng sản xuất gạo chủ lực của cả nước, cũng đối diện nhiều rủi ro.

Nếu lượng gạo xuất khẩu giảm, giá lúa trong nước có thể bị kéo xuống. Điều này không chỉ ảnh hưởng tới thu nhập của hàng triệu hộ nông dân mà còn tác động đến kế hoạch tái đầu tư cho vụ mùa tiếp theo.

Ông Nguyễn Vĩnh Trọng - Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng.

Ông Nguyễn Vĩnh Trọng - Giám đốc Công ty TNHH Việt Hưng (Đồng Tháp) chia sẻ: “Việc Philippines đột ngột tạm ngừng nhập khẩu đã khiến giá lúa gạo trong nước giảm mạnh. Nhiều DN xuất khẩu rơi vào thế bị động khi các hợp đồng đang triển khai bị đình trệ, dẫn đến tồn kho tăng cao và áp lực tài chính ngày càng lớn.”

Theo các chuyên gia dự báo, nếu không kịp thời tìm kiếm thị trường thay thế, sản lượng gạo tồn kho có thể gia tăng, gây áp lực lớn cho hệ thống kho bãi và DN.

Mặc dù đối mặt khó khăn, đây cũng có thể coi là cơ hội để ngành gạo Việt Nam nhìn lại chiến lược thị trường của mình.

Trong nhiều năm qua, Philippines và Trung Quốc thường chiếm phần lớn kim ngạch xuất khẩu. Sự phụ thuộc quá mức vào một vài thị trường khiến ngành gạo dễ tổn thương trước những biến động chính sách.

Thực tế, năm 2025 Việt Nam đã và đang mở rộng xuất khẩu sang một số thị trường tiềm năng như châu Phi, Trung Đông, châu Âu và Mỹ. Đặc biệt, các dòng gạo thơm, gạo hữu cơ và gạo chất lượng cao ngày càng được ưa chuộng. Nhiều DN đã thành công khi đưa gạo ST24, ST25 - những giống gạo ngon nổi tiếng vào các siêu thị ở Mỹ, Úc và Nhật Bản.

Với tầm nhìn dài hạn, ông Nguyễn Vĩnh Trọng cho rằng: “Các DN cần chủ động đa dạng hóa sản phẩm, tập trung vào các dòng gạo chất lượng cao để đáp ứng thị hiếu thị trường. Đồng thời, việc mở rộng thị trường sang các nước như Trung Quốc, Hong Kong, Indonesia hay châu Phi là hướng đi cần thiết để giảm phụ thuộc vào một thị trường duy nhất. Bên cạnh đó, DN cũng cần theo dõi sát sao diễn biến thị trường Philippines vì nhu cầu nhập khẩu thực tế từ nay đến cuối năm vẫn còn rất lớn.”

Công nhân Công ty Việt Hưng vận hành dây chuyền đóng gói gạo xuất khẩu.

Một vấn đề khác đặt ra cho ngành gạo Việt Nam là làm sao nâng cao giá trị thay vì chỉ chạy theo số lượng.

Khi sản lượng xuất khẩu tăng nhưng giá trị lại sụt giảm, điều đó cho thấy sự cần thiết của việc chuyển dịch cơ cấu sản phẩm, ưu tiên các dòng gạo đặc sản, gạo hữu cơ, gạo chất lượng cao để đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường phát triển.

Song song đó, việc đầu tư vào chế biến sâu, xây dựng thương hiệu và quảng bá cũng là hướng đi bền vững. Một khi gạo Việt Nam được biết đến như một sản phẩm có thương hiệu rõ ràng, chất lượng ổn định, DN sẽ có nhiều lợi thế hơn trong đàm phán giá.

Để ứng phó với thách thức từ Philippines và biến động thị trường quốc tế, DN cần chủ động chuyển dịch thị trường, nâng cao chất lượng sản phẩm, trong khi Nhà nước tiếp tục đồng hành tháo gỡ khó khăn.

Sự phối hợp chẽ giữa cơ quan quản lý và cộng đồng DN được kỳ vọng sẽ giúp ngành gạo Việt Nam vượt qua giai đoạn thử thách, củng cố vị thế và khẳng định thương hiệu gạo Việt trên trường quốc tế.

×