Cây đặc sản Sơn La mang nguồn gen quý, cho thu nhập hàng trăm triệu đồng/ha/năm

Cây xoài tròn Yên Châu (tiếng địa phương gọi là muồng kẻo) là giống cây bản địa của tỉnh Sơn La.

Giống cây này được trồng tập trung tại vùng lòng chảo của huyện Yên Châu, vốn có khí hậu khô nóng, chịu ảnh hưởng của gió mùa Tây Nam từ tháng 3 - 5.

Qua hàng trăm năm được thuần hóa, cây xoài tròn Yên Châu hiện nay đã thích nghi với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của Yên Châu, có đặc tính chịu hạn tốt.

Gắn bó với giống xoài này đã nhiều năm, ông Quàng Văn Xuân, Giám đốc HTX nông nghiệp Xuân Tiến, bản Sai (Sặp Vạt, Yên Châu, Sơn La) giới thiệu: Tôi nhận thấy giống xoài tròn Yên Châu có nhiều đặc tính ưu việt. Đây là giống cây bản địa có khả năng chịu hạn tốt hơn hẳn các giống xoài khác.

Yên Châu chỉ có 2 mùa là mùa mưa và mùa khô hanh, với biên độ nhiệt cao, thấp nhất là 1-2 độ C, cao nhất có thể đến hơn 40 độ C. Phải vào mùa khô khoảng 2 tháng, cây xoài mới ra hoa. Rồi đến mùa gió Lào mới vào vụ thu hoạch quả.

Giống cây này rất khỏe, gần như không có sâu bệnh. Như ngày xưa, cây này tự mọc tự lên, chúng tôi không chăm bón gì vẫn ra quả đều đều.

Cây cổ thụ là cây xoài đặc sản Yên Châu

Nhiều cây xoài tròn đã sống được hàng trăm năm, thành cây cổ thụ nhưng vẫn đậu quả đúng vụ. Cây nào bị thoái hóa thì quả nhỏ hơn, ăn vẫn thơm ngon như thường.

Cũng theo ông Xuân, những năm gần đây, Sơn La có hạn hán kéo dài, nhiều diện tích cây trồng bị ảnh hưởng, có những vườn cà phê bị cháy khô.

Nhưng theo quan sát của ông, 60ha trồng xoài tròn của HTX nông nghiệp Xuân Tiến chưa có cây nào chết hay yếu, bị mắc sâu bệnh, chỉ giảm sản lượng.

Lý giải điều này, ông Xuân bảo: Cây xoài này là cây chịu hạn, có thân gỗ và bộ rễ cọc ăn sâu nên có thể tìm được các mạch nước ngầm.

Cây xoài của HTX đã đảm bảo chất lượng từ khâu cây giống, trồng mới giống xoài tròn ghép cành từ giống đầu dòng đã qua tuyển chọn.

Cây được hạ tán, cắt tỉa để dễ chăm bón, thu hái; trồng thưa và bón phân hữu cơ đầy đủ. Khi cây ra quả, các thành viên tiến hành cắt tỉa quả, giúp quả to đều, bán được giá hơn.

Hơn nữa, hiện nay, nhiều hộ thành viên của HTX đã đầu tư hệ thống tưới nước tiết kiệm, dẫn nước từ giếng lên các đồi trồng xoài. Cây dù ở trên đồi cao vẫn được cung cấp đủ nước nên ra nhiều hoa, cho quả to.

Xoài tròn Yên Châu là sản vật quý, đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường liệt kê trong danh mục nguồn Gen cây trồng quý hiếm cần được bảo tồn phát triển.

Được Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý và hệ thống nhận diện thương hiệu.

Giống xoài tròn Yên Châu được ưa chuộng vì cho quả thơm ngon nhiều loại xoài khác. Xoài chuẩn có đặc điểm quả nhỏ, tròn, vỏ có màu xanh thường nhám, có các vệt đốm nâu đen chứ không láng bóng. Mỗi quả nặng khoảng 200-250g, 1kg được từ 6-8 trái.

Xoài Yên Châu “xanh vỏ đỏ lòng”, chín mà vỏ vẫn xanh. Khi vỏ nhăn lại, vàng đầu hoặc chuyển màu vàng xanh (chứ không vàng ươm) là quả chín ngọt, có thể ăn ngay. Quả xoài chín có cùi dày, thịt mịn có màu đỏ hoặc vàng cam, vị ngọt lịm, thơm đậm.

Quả xoài tròn Yên Châu có giá thành ổn định, thường có giá 30.000 đồng/kg. Mỗi ha vườn có thể trồng 300 - 400 cây xoài tròn Yên Châu, cho thu nhập 150 - 250 triệu đồng/ha/vụ.

Phát triển thương hiệu xoài tròn Yên Châu, nâng cao giá trị cây đặc sản

Yên Châu có gần 3.300 ha xoài, sản lượng gần 15.000 tấn/năm. Trong đó 207 ha được cấp chứng nhận VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ; 298ha được cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu sang thị trường các nước Trung Quốc, Úc, Mỹ, New Zealand.

Cây xoài tròn đang được trồng trên vùng gò đồi có địa hình thấp ở một số xã dọc theo suối Vạt, ngon nhất khi trồng tại xã Sặp Vạt, Chiềng Pằn, Viêng Lán của huyện Yên Châu.

Những năm qua, để xây dựng và phát triển thương hiệu xoài tròn bản địa, Yên Châu đã triển khai nhiều giải pháp hỗ trợ kỹ thuật, quy trình sản xuất, thu hoạch, quản lý chất lượng nông sản, xây dựng, phát triển và hoàn thiện các chuỗi liên kết sản xuất với tiêu thụ.

Bên cạnh đó, huyện Yên Châu đẩy mạnh thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn; tích cực tuyên truyền, vận động thành lập HTX, liên kết sản xuất, trồng theo quy trình VIETGAP…

Tham gia trồng cây xoài tròn bản địa, HTX nông nghiệp Xuân Tiến (Sặp Vạt, Yên Châu, Sơn La) không chỉ trồng và thu quả xoài tươi mà còn chế biến thành sản phẩm xoài sấy dẻo.

Ông Quàng Văn Xuân, Giám đốc HTX nông nghiệp Xuân Tiến, bản Sai (Sặp Vạt, Yên Châu, Sơn La) chia sẻ thêm: Hiện nay HTX chúng tôi có 60ha xoài tròn bản địa, cho thu hoạch 300 tấn xoài/vụ, với giá 30.000/kg quả tươi, cho thu nhập hàng tỷ đồng.

Để nâng cao sản lượng, một số thành viên HTX đã đầu tư hệ thống tưới nước tiết kiệm, áp dụng kỹ thuật trồng theo quy trình VietGAP, hữu cơ, tạo sản phẩm quả to, mã đẹp hơn. Xoài tròn sau khi thu hoạch được đóng hộp, dán tem truy xuất đảm bảo mẫu mã, chất lượng.

“Bên cạnh quả xoài tròn tươi, chúng tôi cũng chế biến và bán sản phẩm xoài sấy dẻo, xoài sấy dẻo cắt miếng, xoài tẩm đường, xoài tẩm gia vị.

Sản phẩm này được chế biến từ những quả xoài tròn chín tự nhiên, không chất phụ gia, bảo quản. Các sản phẩm xoài chế biến có giá trị kinh tế cao hơn, tăng từ 20-30% so với bán xoài quả. Chúng tôi làm tới đâu là bán hết tới đó”, ông Xuân cho hay.

Bên cạnh lợi ích kinh tế, cây đặc sản xoài tròn Yên Châu đang được khai thác gắn với các giá trị văn hóa, du lịch.

Từ năm 2017, huyện Yên Châu đã tổ chức Ngày hội hái xoài, là sự kiện thường niên thu hút sự đông đảo của người dân, khách du lịch trong và ngoài tỉnh.

Bản Khá (xã Sặp Vạt, huyện Yên Châu, Sơn La), là bản đang được đầu tư phát triển du lịch cộng đồng, còn được biết đến là nơi còn lưu giữ nhiều nhất các gốc xoài cổ với ước tính gần 400 gốc có tuổi đời từ 80 đến 100 năm.

Bản Khá định hướng phát triển du lịch gắn liền với việc bảo tồn những gốc xoài cổ.

Du khách khi đến với bản Khá có thể hòa mình vào không gian văn hóa Thái, chiêm ngưỡng những cây xoài cổ thụ hàng trăm năm tuổi, tìm hiểu về quy trình chăm sóc xoài theo hướng bền vững và thưởng thức hương vị đặc trưng của quả xoài tròn ngay tại vườn.

×