NGUYỄN QUANG VĂN (Tập hợp từ các sử, sách viết về Tây Ninh, từ triều Nguyễn đến nay)
Thứ sáu, ngày 21/03/2025 10:25 GMT+7
Bình luận
0
Mỗi dinh đều đặt các chức lưu thủ, cai bạ, ký lục và các cơ, đội thuyền thuỷ bộ tinh binh và thuộc binh…”. Đất Tây Ninh lúc ấy thuộc huyện Tân Bình.
Đến năm 1757, việc xác lập địa giới vùng đất mới (Nam bộ ngày nay) cơ bản đã xong. Người Việt từ các miền xuôi lên vùng Tây Ninh khai hoang lập ấp ngày càng nhiều, nhất là sau khi quân đội nhà Tây Sơn đánh đuổi quân Nguyễn Ánh, chiến tranh liên miên khắp các dinh, trấn miền đồng bằng Gia Định.
Tháng 10 mùa đông năm Kỷ Hợi (1799), sau khi khôi phục được hầu hết đất Gia Định, Nguyễn Ánh cho sắp xếp lại các đơn vị hành chính và quốc phòng, thành lập đạo Quang Phong trên địa bàn Tây Ninh nay, thuộc dinh Phiên Trấn.
Đạo sở đặt tại thôn Cẩm Giang. Một số thôn cũng được thành lập như: Cẩm Giang Tây, Thạnh Đức, Thanh Phước, Bình Phú, Bình Tịnh (nay là An Tịnh). Đó chính là tổ chức hành chính đầu tiên có trên địa bàn Tây Ninh.
Đạo là một đơn vị hành chính khá đặc biệt và không bắt buộc (phải có) trong hệ thống hành chính thời nhà Nguyễn.
Đứng đầu đạo là Quản đạo, có trách nhiệm chủ yếu là việc coi giữ an ninh quốc phòng. Vì thế sau khi lên ngôi vua, các thôn của đạo Quang Phong đều được đặt thuộc tổng Bình Cách, huyện Thuận An, phủ Tân Bình. Lúc này, phủ Gia Định đã trở thành trấn Phiên An quản một phủ, bốn huyện và tám tổng.
Bản đồ An Nam đại quốc hoạ đồ của giám mục Jean Louis Taberd vẽ năm 1838 có đạo Quang Phong và Núi Chiêng (Bà Đen, tỉnh Tây Ninh ngày nay).
Mùa xuân năm Minh Mạng thứ 17 (1836), triều đình mở cuộc kinh lý Nam kỳ do hai quan khâm sai đại thần là Trương Đăng Quế và Trương Minh Giảng phụ trách.
Một trong hai mục tiêu của kinh lý này là đo đạc ruộng đất đã khai phá trên toàn miền đất mới. Mùa thu năm ấy (1836), căn cứ kết quả kinh lý mà triều đình cho lập phủ Tây Ninh. Phủ nằm về phía Tây Bắc thành Gia Định.
Phía Bắc giáp ranh giới Chân Lạp. Phía Nam đến giáp huyện Bình Dương phủ Tân Bình và huyện Cửu An, phủ Tân An. Phía Đông đến ranh giới huyện Bình Long, phủ Tân Bình. Phía Tây đến ranh giới nước Chân Lạp.
Phủ Tây Ninh có hai huyện Tân Ninh và Quang Hoá. Phủ lỵ đặt tại TP Tây Ninh hiện nay, đến năm 1838 cho xây thành phủ tại vị trí Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh ngày nay. Phủ kiêm lý (trực tiếp cai quản) huyện Tân Ninh. Thành huyện Quang Hoá đặt tại thôn Cẩm Giang, trên vị trí bảo Quang Hoá cũ (có từ năm 1824).
Ở chi tiết này, cả tác giả sách “Đại Nam nhất thống chí” và tác giả Nguyễn Đình Tư (bài Tây Ninh xưa và nay, Tạp chí Xưa Nay số 96, năm 2001) đều bị lầm lẫn. Đó là chi tiết: “huyện Quang Hoá ở về phía Tây Bắc phủ cách 29 dặm (khoảng 16 km)”. Cự ly thì đúng nhưng hướng thì sai. Thực tế huyện Quang Hoá (Cẩm Giang hiện nay) nằm ở hướng ngược lại, tức phía Đông Nam của phủ.
Thời Pháp thuộc, sau hoà ước Nhâm Tuất (1862), ngày 12.8 chính quyền thực dân lập lại phủ Tây Ninh. Phủ gồm 3 huyện: Tân Ninh, Quang Hoá, Bình Long.
Trước đó Bình Long thuộc phủ Tân Bình. Huyện Tân Ninh gồm 3 tổng: Hoà Ninh, Hàm Ninh, Mỹ Ninh với 27 làng. Huyện Quang Hoá gồm 2 tổng: Triêm Hoá, Giai Hoá với 26 làng. Ngày 3.2.1866, chính quyền Pháp giải thể 2 huyện Tân Ninh, Quang Hoá để lập hai Sở Thanh tra Tây Ninh và Quang Hoá. Huyện Bình Long đã giải thể và nhập về Sở Thanh tra Sài Gòn.
16.8.1867, Sở Thanh tra Quang Hoá đổi thành Sở Thanh tra Trảng Bàng. Bộ máy cai trị cũng được chuyển tới làng Gia Lộc.
5.6.1871, Sở TT Trảng Bàng bị giải thể, nhập với Sở Thanh tra Tây Ninh, trở thành một đơn vị hành chính mới có tên là hạt Tham biện Tây Ninh.
Đến ngày 20.12.1899, toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định, kể từ ngày 1.1.1900, các hạt Tham biện ở Nam kỳ đều đổi thành tỉnh. Đơn vị hành chính tỉnh Tây Ninh xuất hiện từ đó đến ngày nay (theo Vương Công Đức trong “Trảng Bàng phương chí”. Còn theo Nguyễn Đình Tư, ông lại viết các Sở Thanh tra là Hạt Thanh tra; và Hạt Tham biện là Sở Tham biện).
Năm 1903, Pháp cho thành lập quận Trảng Bàng gồm 4 tổng: Hàm Ninh Hạ (6 làng), Mỹ Ninh (5 làng), Triêm Hoá (5 làng) và Giai Hoá (6 làng).
Đến năm 1930, lại lập thêm quận Thái Bình gồm 7 tổng Hoà Ninh (9 làng), Hàm Ninh Thượng (4 làng), Giai Hoá (6 làng) chuyển từ quận Trảng Bàng qua, Khán Xuyên (5 làng), Bang Chrum (2 làng); Tabel Jul (3 làng) và Chơn Bà Đen (4 làng). Năm 1942, quận Thái Bình đổi tên là Châu Thành.
Năm 1948, chính quyền lập thêm quận Gò Dầu Hạ, sau đó giải thể (9.1954), rồi lập lại (3.1955). Cho đến tháng 1.1957, các đơn vị hành chính tỉnh Tây Ninh gồm 3 quận: Châu Thành (6 tổng, 29 xã), Gò Dầu Hạ (có 3 tổng, 16 xã), Trảng Bàng (1 tổng, 7 xã).
Đến tháng 4.1959 lại chia quận Châu Thành làm hai quận: Phước Ninh và Phú Khương. Tháng 5.1959, đổi tên quận Gò Dầu Hạ và Trảng Bàng thành hai quận mới Hiếu Thiện và Khiêm Hanh. Tháng 7.1961 tách quận Khiêm Hanh, lập thêm quận Phú Đức.
Đến tháng 10.1963, tách quận Phú Đức (Trảng Bàng) về tỉnh Hậu Nghĩa, đổi lại tên cũ Trảng Bàng. Năm 1965 xoá bỏ cấp tổng; tới trước năm 1975, Tây Ninh còn 45 xã thuộc 4 quận: Hiếu Thiện, Khiêm Hanh, Phú Khương và Phước Ninh.
Về phía chính quyền cách mạng, kể từ sau Nam bộ kháng chiến ngày 23.9.1945 chính quyền cách mạng (vẫn tồn tại song song với các chính quyền thân Pháp, Mỹ) đã bãi bỏ cấp quận, cấp tổng. Về quy mô vùng, miền thì năm 1951, Xứ uỷ Nam bộ cho sáp nhập một số huyện của tỉnh Gia Định và Chợ Lớn vào Tây Ninh thành tỉnh Gia Định Ninh.
Thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh hôm nay.
Tháng 5.1951, huyện căn cứ địa Dương Minh Châu được thành lập gồm 5 xã, với dân số khoảng 10.000 người.
Năm 1950, thị xã Tây Ninh được thành lập trên cơ sở các xã khu vực tỉnh lỵ. Một số xã ở các huyện Trảng Bàng, Châu Thành cũng được nhập thành liên xã như: Đôn Thuận Lợi (từ Đôn Thuận và Thuận Lợi), Hảo Đước, Hoà Hội, Thái Bình thành xã Đước Hoà Bình.
Tháng 10.1954, Liên khu uỷ miền Đông lại quyết định tách Tây Ninh trở lại theo ranh giới cũ.
Năm 1956, khu vực các xã vùng Toà thánh Tây Ninh có đông chức sắc tín đồ đạo Cao Đài được thành lập huyện gọi là huyện Toà Thánh; có lúc huyện này sáp nhập với huyện Dương Minh Châu nhưng đến tháng 3.1961 lại tách ra, chính thức thành lập huyện Toà Thánh gồm 4 xã: Trường Hoà, Ninh Thạnh, Long Thành và Hiệp Ninh.
Cũng năm 1961, Ban Cán sự Bến Cầu được thành lập và đến đầu năm 1962, chính thức có thêm huyện Bến Cầu. Và huyện Gò Dầu thì tách khỏi Trảng Bàng.
Kể từ đây, chính quyền cách mạng có 5 huyện, một thị xã gồm: Trảng Bàng, Gò Dầu, Bến Cầu, Dương Minh Châu, Toà Thánh và thị xã Tây Ninh. Đến tháng 6.1972, huyện Tân Biên được thành lập gồm 5 xã: Hoà Hiệp, Sóc Thiết, Mỏ Công, Kà Tum và Tân Hưng.
Sau 30.4.1975, bộ máy hành chính tỉnh Tây Ninh được sắp xếp lại. Huyện Toà Thánh lấy tên theo tên quận cũ là huyện Phú Khương, đến 14.3.1979 lại đổi tên thành Hoà Thành. Toàn tỉnh có một thị xã và 7 huyện, 68 xã phường, thị trấn. Đến 13.5.1989 huyện mới Tân Châu được thành lập (tách ra từ 2 huyện Tân Biên và Dương Minh Châu).
Năm 2016, Tây Ninh tiếp tục xây dựng và khi cần thiết lập thêm các xã mới. Đến nay đã có một thành phố (đô thị loại 3), 8 huyện trong đó có 6 thị trấn (đô thị loại 5) và hai thị trấn vừa được công nhận đô thị loại 4 làm tiền đề để nâng cấp hai huyện lên thị xã. Tiến trình biến động các đơn vị hành chính, cụ thể hơn khi có dịp sẽ xin trở lại.
Trong đợt lũ dữ vừa qua, bà Bùi Thị Trường, sống một mình cùng đứa cháu nhỏ tại thôn ở thôn Phú Hữu, xã Hòa Thịnh, tỉnh Đắk Lắk đã trải qua một đêm dài đầy ám ảnh khi nước lũ bất ngờ dâng cao, cô lập hoàn toàn căn nhà của hai bà cháu.
Chia sẻ
Đến nay, chỉ tính riêng Ủy ban MTTQ TP.HCM đã chuyển hơn 100 tấn hàng cứu trợ ra tỉnh Khánh Hòa. Lãnh đạo Thành phố cũng đã có mặt tại hiện trường vùng lũ, bàn bạc, phối hợp với địa phương để đảm bảo thực hiện hiệu quả công tác cứu trợ, khắc phục hậu quả do lũ.
Chia sẻ
Dịch Dương Thiên Tỉ chắc chắn là ngôi sao 10X có thành tích phim điện ảnh tốt nhất Trung Quốc hiện tại. Anh lập kỷ lục 8 phim liên tiếp đều có doanh thu đặt trước vượt 100 triệu NDT.
Chia sẻ
Phải chăng nơi an nghỉ của Thuận Trị đế có ẩn giấu huyền cơ gì khiến những kẻ mộ tặc không dám bén mảng tới?
Chia sẻ
Đài Khí tượng Thủy văn tỉnh Tây Ninh vừa phát đi bản tin quan trọng cảnh báo mưa lũ ở Tây Ninh và diễn biến thủy văn phức tạp trên địa bàn tỉnh. Theo đó, mực nước tại các trạm hạ lưu sông Vàm Cỏ Đông và Vàm Cỏ Tây đang tăng nhanh theo triều cường, vượt mức báo động III tại nhiều khu vực, đặt ra nguy cơ cao về ngập úng đô thị và sạt lở bờ sông.
Chia sẻ
Làn sóng chính trị tại Kiev đã bắt đầu xoay chiều chống lại Tổng thống Volodymyr Zelensky. Kể từ khi chiến tranh nổ ra, ông luôn nhận được sự ủng hộ áp đảo trong giới chính trị Ukraine. Nhưng bê bối tham nhũng mới nhất liên quan đến nhóm thân cận của ông có thể là tín hiệu mở đầu cho sự kết thúc thời kỳ quyền lực của vị Tổng thống từng được ca ngợi như "người hùng" này.
Chia sẻ
Sáng nay 23/11, tại Cụm sân Pickleball Cầu Giấy (35 Trần Quý Kiên, Hà Nội), Lễ khai mạc Giải Pickleball “Ước Mơ Xanh” năm 2025 do Báo Nhà báo và Công luận tổ chức chính thức diễn ra trong không khí trang trọng và sôi nổi.
Chia sẻ
Theo Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, hiện tượng lũ đồng thời phá kỷ lục trên 3–5 lưu vực sông ở các tỉnh miền Trung vừa qua là cực kỳ hiếm, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc và không thuộc “mức lũ tính toán thông thường”.
Chia sẻ
Dòng tiền đổ mạnh vào thị trường giúp VIC lập đỉnh mới, kéo vốn hóa Vingroup vượt 885.000 tỷ đồng. Tài sản vợ chồng tỷ phú Phạm Nhật Vượng cũng tăng vọt, ghi nhận thêm hàng tỷ USD chỉ trong một tuần.
Chia sẻ
Hoàng Thái Phương - con gái Thanh Thanh Hiền 21 tuổi có nhan sắc nữ tính thừa hưởng từ mẹ. Cô còn sở hữu mái tóc đen dài vừa truyền thống mà rất dịu dàng.
Chia sẻ
Sự xuất hiện của các tổ chức tín dụng trong danh sách nợ thuế được công bố định kỳ bởi Thuế TP.HCM là một hiện tượng đáng chú ý.
Chia sẻ
Không ngờ loại cá rẻ tiền này lại giàu dinh dưỡng đến thế!
Chia sẻ
Bộ Xây dựng nghiêm cấm các đơn vị bỏ qua hoặc rút ngắn các quy trình, thủ tục, công nghệ thi công, lựa chọn loại vật liệu không đảm bảo tiêu chuẩn tại các dự án trọng điểm.
Chia sẻ
Do mâu thuẫn xuất phát từ việc nói xấu nhau trên Facebook, dẫn tới nhiều lần cự cãi, thách thức, nhóm của Th. hẹn nhóm T. giải quyết mâu thuẫn và đánh nhau gây náo loạn.
Chia sẻ
Sáng 23/11, Trung đoàn Không quân 917, Sư đoàn 370, Quân chủng Phòng không – Không quân tiếp tục triển khai nhiệm vụ bay cứu hộ, cứu trợ nhân dân tại các khu vực bị ảnh hưởng bởi mưa lũ.
Chia sẻ
Trường tiểu học Hoà Thịnh, điểm trường Phú Hữu nằm tại xã Hoà Thịnh, tỉnh Đắk Lắk (trước đây là tỉnh Phú Yên) mấy ngày trước còn chìm nghỉm trong nước, hôm nay 23/11, nước đã rút nên lực lượng quân đội đã mang “con chữ” ra phơi, vệ sinh trường lớp.
Chia sẻ
Ngay sau khi đơn vị vận hành đóng cửa tràn Dốc Miếu hồ Kẻ Gỗ (xã Cẩm Duệ, Hà Tĩnh) hàng chục người dân đã đổ về khu vực hạ lưu để giăng lưới, vây bắt cá. Chỉ trong thời gian ngắn, nhiều nhóm đã thu được hàng tạ cá mè lớn ngay dưới chân cửa tràn.
Chia sẻ
Bước ra từ nghèo khó, cô gái trẻ Dương Thị Mỹ Hồng không chỉ là sinh viên giỏi mà còn trở thành Đại sứ ESG, lan tỏa thông điệp sống xanh sau khi nhận được sự hỗ trợ từ chương trình học bổng.
Chia sẻ
Theo đạo diễn Bùi Thạc Chuyên, việc thu hút nhà làm phim phải có cơ chế đồng bộ thống nhất, ông ví dụ đoàn phim "Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” phải đóng máy 1 ngày vì trong xóm hát karaoke.
Chia sẻ
Chính phủ Moldova đang thảo luận về việc trục xuất Đại sứ Nga Oleg Ozerov. Lý do cho việc này là một máy bay không người lái của Nga được cho là đã xâm phạm không phận Moldova. RIA Novosti đưa tin về ý định của Chisinau.
Chia sẻ
Tối 22/11, tại sân khấu Chợ đêm Bắc Hà, UBND xã Bắc Hà, tỉnh Lào Cai đã tổ chức bế mạc Festival mùa đông “Sắc màu Cao nguyên” năm 2025. Sau một tuần diễn ra sôi động, lễ hội đã khép lại bằng một chương trình nghệ thuật giàu bản sắc cùng lễ trao giải hội thi Trình diễn trang phục dân tộc, điểm nhấn được đông đảo du khách chờ đón.
Chia sẻ
Các hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên, Trương Hồ Phương Nga, Ngọc Trinh... đều trở thành tâm điểm của dư luận khi bị bắt giữ bởi những tội danh khác nhau.
Chia sẻ
Ông Hồ Xuân Năng, giảng viên kiêm Chủ tịch Hội đồng trường, Tổng Giám đốc Đại học Phenikaa - là một trong 71 gương mặt được Hội đồng Giáo sư Nhà nước công nhận đạt chuẩn giáo sư năm 2025.
Chia sẻ
Cuộc đua "hút tiền" của một số nhà băng đang nóng trở lại. Theo nhận định của nhiều công ty chứng khoán và chuyên gia, lãi suất huy động sẽ tiếp tục tăng trong phần còn lại năm 2025.
Chia sẻ
Trấn Thành, Hà Anh Tuấn ủng hộ 500 triệu đồng, Lý Hải hỗ trợ xe 0 đồng, cùng hướng về miền Trung, sẻ chia khó khăn với bà con vùng lũ.
Chia sẻ
Trên dải đất miền Trung nắng gió, Nghệ An bao đời nay nổi danh là vùng đất học, nơi sản sinh ra biết bao hiền tài, bậc đại khoa làm rạng danh non sông, trong đó có danh tướng Tống Tất Thắng.
Chia sẻ
Trong hai ngày 22/11 và 23/11, Liên hoan Văn hóa ẩm thực Quốc tế 2025 với chủ đề “Trip of Flavours – Hành trình vị giác khắp năm châu” đã diễn ra tại Hà Nội.
Chia sẻ
Tờ báo Đức Handelsblatt đưa tin kế hoạch hòa bình cho Ukraine do Mỹ soạn thảo có khả năng "phá hoại" nỗ lực của EU nhằm sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga để tài trợ cho Kiev.
Chia sẻ
Giá vàng hôm nay chiều 23/11, cả vàng SJC và nhẫn đều ổn định giá ngày cuối tuần. Nhu cầu mua vàng tiếp tục tăng cao khi người dân xếp hàng dài chật kín cửa hàng.
Chia sẻ
Luật sư Richard Wee cảnh báo cả LĐBĐ Malaysia (FAM) và nhóm cầu thủ nhập tịch có thể chịu trách nhiệm hình sự vụ giấy tờ giả, đồng thời nhận định việc kiện tụng dân sự lúc này rất khó mang lại kết quả khả quan.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Đại đoàn kết dân tộc 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
