Điều đặc biệt nơi đầu tiên Bác Hồ đến và ở tại Hà Nội 80 năm trước

Những ngày tháng 8/2025, Thủ đô Hà Nội rợp bóng cờ hoa hướng tới kỷ niệm ngày Quốc khánh nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 80 năm trước, vào ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Bác Hồ đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Cách đây 80 năm, để chuẩn bị tốt nhất cho sự kiện trọng đại của dân tộc, ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công (ngày 19/8/1945), Bác Hồ đã bí mật từ Chiến khu Việt Bắc về Hà Nội. Ít người biết rằng, nơi đầu tiên Bác đặt chân về Hà Nội không phải là ngôi nhà 48 Hàng Ngang (Hà Nội), mà là tại một gia đình ở Phú Thượng (Hà Nội). Hiện ngôi nhà này vẫn còn lưu giữ nhiều kỷ vật Bác đã sử dụng khi ở và làm việc tại đây. Đặc biệt, ngôi nhà ấy hiện đã được công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia, một “địa chỉ đỏ” để giáo dục các thế hệ hôm nay và mai sau.

Lời kể xúc động và tự hào

Ông Công Ngọc Dũng (hơn 60 tuổi; cháu nội cụ Nguyễn Thị An) chia sẻ, ông trông coi căn nhà từ năm 1990 đến nay. Ông Dũng cho biết, ngôi nhà này gia đình ông xây năm 1929. Theo những gì bà nội và bố ông Dũng kể lại, Bác Hồ đã ở trong ngôi nhà này trong 3 ngày, từ ngày 23/8 đến ngày 25/8/1945, sau đó Bác tiếp tục di chuyển đến ngôi nhà 48 Hàng Ngang (Hà Nội) làm việc và viết bản Tuyên ngôn Độc lập.

Ông Công Ngọc Dũng (hơn 60 tuổi; cháu nội cụ Nguyễn Thị An).

“Tôi chỉ là thế hệ sau, không trực tiếp chứng kiến ngày Bác Hồ đến và ở tại ngôi nhà của gia đình, thế nhưng nghe bà nội và bố kể lại, tôi có thể hình dung ra từng chi tiết và những ký ức đó luôn hiển hiện trong trí nhớ của tôi. Đó là niềm vinh dự, tự hào đối với gia đình tôi”, ông Dũng nói.

Theo những gì bà nội và bố ông Dũng kể lại, vào chiều ngày 23/8/1945, từ chiến khu Việt Bắc về Hà Nội, Bác Hồ cùng nhiều đồng chí hoạt động cách mạng đã nghỉ lại tại nhà bà Nguyễn Thị An (bà nội ông Công Ngọc Dũng), sau đó làm việc với các đồng chí trong Ban Thường vụ Trung ương Đảng như Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh...

Trước đó, bà Nguyễn Thị An và con trai là ông Công Ngọc Kha (bố ông Dũng) đã giác ngộ, đi theo cách mạng, chính vì thế ngôi nhà của bà An là địa chỉ hoạt động cách mạng bí mật của Đảng, làm nhiệm vụ đưa tài liệu và truyền tin bí mật cho cách mạng.

Theo ông Dũng, bố ông Dũng thời đó là ông Công Ngọc Kha (nay đã qua đời) có kể lại về ngày Bác Hồ về làm việc tại ngôi nhà của gia đình rằng: “Khi đó, người ngồi làm việc trên một chiếc bàn nhỏ đặt chính giữa nhà là một ông cụ đã có tuổi, mặc quần áo chàm, tóc hoa râm, chòm rau thưa, chân đi đôi giày vải người dân tộc, vóc người gầy yếu, nước da ngăm đen như vừa mới trải qua một trận ốm. Tôi đoán chắc đây là đồng chí thượng cấp. Đồng chí đó xem ra bận lắm, đang chăm chú ghi chép điều gì đó vào cuốn sổ tay nhỏ. Những người ngồi bên chiếc giường bên thì trẻ hơn. Mọi hoạt động và lời nói của họ hết sức nhẹ nhàng, trật tự và tỏ ra tôn kính đồng chí thượng cấp. Trên chiếc sập gỗ đặt giữa nhà, sau chiếc bàn mà đồng chí thượng cấp ngồi làm việc, tôi thấy có chiếc mũ lá. Một chiếc túi công tác nhỏ, một chiếc gậy để dựa bên cạnh sập, chắc là hành lý của đồng chí thượng cấp. Không khí trong gian nhà rất yên tĩnh, trang nghiêm. Tôi rón rén pha nước và rót mời đồng chí thượng cấp. Mãi tới lúc đó đồng chí thượng cấp mới chịu dừng bút ngẩng đầu nhìn tôi. Tôi thấy đôi mắt đồng chí thượng cấp rất sáng, nét mặt tươi cười, có sức hút lạ thường”.

Ông Dũng kể lại: Đến chiều 25/8/1945, sau khi ở tại gia đình được 3 ngày, khi đó đồng chí thượng cấp có gọi bố ông Dũng lại và nói: “Bây giờ chú đi mời những người trong gia đình vào đây cho tôi nói chuyện". Nghe xong, bố ông Dũng đi gọi đông đủ người thân trong gia đình đến, lúc này ông cụ nói với mọi người rằng: “Tôi về đây với gia đình, được gia đình hết lòng giúp đỡ. Bây giờ tôi phải đi công tác. Tôi cảm ơn sự giúp đỡ của gia đình. Tôi chúc gia đình mạnh khỏe và có dịp nào đó tôi sẽ về thăm lại".

Theo ông Dũng, thời điểm đó cả gia đình ông không hề biết đó là Cụ Hồ, mà chỉ biết có đoàn công tác đặc biệt từ Việt Bắc về. Đến ngày 2/9/1945, gia đình ông Dũng khi đó được ra Quảng trường Ba Đình dự mít tinh, dù nghe được giọng nói rất quen nhưng vẫn không nhận ra ông cụ hôm trước ở nhà mình là người đang đứng trên lễ đài đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

“Mãi đến khi về nhà, ông Hoàng Tùng (nguyên Bí thư Trung ương Đảng khóa V) tiết lộ thì mọi người trong nhà mới biết và vỡ oà lên rằng: Vậy là người ở nhà mình hôm trước chính là Cụ Hồ. Mọi người vừa mừng, vừa tiếc nuối vì không nhận ra Cụ Hồ sớm hơn", ông Dũng kể lại.

Giữ đúng lời hứa sẽ trở lại thăm gia đình, sau khi nước nhà giành độc lập, đến ngày 24/11/1946, Bác Hồ đã bất ngờ về thăm ngôi nhà và những người trong gia đình ông Dũng một lần nữa. Lần này, Bác Hồ đã ở lại làm việc, trò chuyện với mọi người trọn một ngày. “Dù thời gian ở trước đó rất ngắn, nhưng Bác nhớ từng người trong gia đình và ân cần hỏi thăm từng người. Còn thời điểm lần thứ hai Bác đến, dù khi đó cương vị của Bác là Chủ tịch nước nhưng vẫn rất bình đẳng với mọi tầng lớp nhân dân, luôn giản dị, đáng kính”, ông Dũng thuật lại lời kể của bố ông trước đó.

"Địa chỉ đỏ" của các thế hệ

Từ lần đầu tiên Bác Hồ về với gia đình đến nay đã 80 năm trôi qua, dù là thế hệ sau không được trực tiếp gặp Bác Hồ mà chỉ nghe qua lời kể của bà nội và bố, nhưng ông Công Ngọc Dũng luôn thể hiện lòng tôn kính và mãi khắc ghi lời bố dặn dò. “Trước khi qua đời bố tôi có dặn chúng tôi phải giữ gìn ngôi nhà này. Nghe lời bố, chúng tôi đã thực hiện đúng di nguyện và năm 1996, gia đình đã tự nguyện hiến ngôi nhà cho Nhà nước với nguyện vọng nơi đây sẽ trở thành nhà lưu niệm của Bác Hồ", ông Dũng chia sẻ.

Ông Công Ngọc Dũng chia sẻ với PV Dân Việt: Theo như truyền thống, ngày 23/8 hằng năm, cả gia đình ông họp mặt để ôn lại kỷ niệm về Bác Hồ. Gia đình ông luôn duy trì truyền thống này với niềm tự hào riêng, là dịp để truyền tải thông điệp giáo dục, tinh thần yêu nước tới con cháu trong gia đình. Ông cũng mong muốn lan tỏa cho mọi người, thế hệ mai sau những giá trị tốt đẹp, cùng nhau phấn đấu, học tập làm theo Bác Hồ. Năm nay có sự khác biệt, vì ngày 22/8/2025, công trình tu bổ này sau khi được tu bổ, tôn tạo, đã gắn biển chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công, Quốc khánh 2/9 và kỷ niệm 80 năm Ngày Bác Hồ về ở, làm việc tại Phú Thượng nên việc tổ chức trang trọng hơn, ngoài gia đình ông còn đón tiếp nhiều vị khách quý, chính quyền địa phương và người dân phường Phú Thượng.

“Giờ đây tôi cũng đã tuổi cao, nhưng cũng thấy yên tâm phần nào khi ngôi nhà đã được xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia. Không chỉ có vậy, đây còn là nơi diễn ra những hoạt động giáo dục truyền thống lịch sử cho thế hệ sau”, ông Dũng chia sẻ.

Trong những ngày tháng 8 lịch sử năm nay, Di tích lịch sử Quốc gia này đã đón nhiều đoàn khách đến tham quan, các đoàn học sinh đến để tìm hiểu những giá trị lịch sử, cũng như nghe kể lại những câu chuyện về Bác Hồ trong thời gian ở và làm việc tại đây.

Trong dịp kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh (2/9/1945 – 2/9/2015), cô giáo Nguyễn Thị Hoa (giáo viên chủ nhiệm lớp 8A6 Trường THCS Phú Thượng, phường Phú Thượng) đã đưa đoàn học sinh tới đây thắp hương tưởng nhớ và tham quan khu di tích. Cô Hoa cho biết, cô rất vinh dự và tự hào khi bản thân cô ngụ tại phường Phú Thượng, được sinh sống và làm việc tại mảnh đất giàu truyền thống cách mạng, điển hình như ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An. Qua những lời giới thiệu và tư liệu, hiện vật tại đây, cô Hoa và các học trò của mình hiểu được những vất vả, khó khăn của thế hệ đi trước, từ đó mới có được hòa bình và cuộc sống tốt đẹp như ngày hôm nay.

Cô giáo Nguyễn Thị Hoa xúc động chia sẻ: "Đưa học sinh đến tham quan "địa chỉ đỏ" này là hoạt động thường niên của Trường THCS Phú Thượng. Bản thân tôi là người dân Phú Thượng, tôi luôn tự hào và luôn mong muốn hướng học sinh nhớ đến cội nguồn, uống nước nhớ nguồn, nhớ về quá khứ, nhớ về thời kỳ kháng chiến hào hùng của dân tộc. Từ đó để các học sinh biết tự hào về lịch sử của dân tộc và biết phát huy truyền thống của dân tộc mình, ra sức học tập để trở thành công dân tốt, để gìn giữ thành quả của các thế tiền bối đã đem lại cho ngày hôm nay".

Ngôi nhà của cụ Nguyễn Thị An trở thành địa chỉ đỏ, di tích cách mạng tiêu biểu của phường Phú Thượng nói riêng và của Hà Nội nói chung. Năm 1996, thành phố Hà Nội đã lấy ngôi nhà của gia đình làm Nhà lưu niệm Bác Hồ. Năm 2021, ngôi nhà được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia.

Nhận được sự quan tâm của các cấp, chính quyền địa phương, di tích nhà cụ Nguyễn Thị An được tu bổ, tôn tạo, khởi công từ tháng 2/2025. Sau hơn 5 tháng thi công, công trình đã hoàn thành. Các hạng mục chính được tu bổ, tôn tạo gồm: Cổng, nhà lưu niệm, bếp ăn, sân vườn, tường rào, hệ thống điện chiếu sáng… Ngày 22/8/2025, công trình tu bổ này được gắn biển chào mừng 80 năm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9 và kỷ niệm 80 năm Ngày Bác Hồ về ở, làm việc tại Phú Thượng.

×