Đổ máu để được thống trị Afghanistan nhưng thời kỳ trăng mật của Taliban lại sắp kết thúc

Những thách thức mà Taliban đang đối mặt và những sai lầm mà họ đã phạm phải trong tháng trước đã làm suy yếu tính hợp pháp của Taliban và sẽ là một trở ngại trên con đường thống trị Afghanistan của Taliban. Như vậy, thời kỳ trăng mật của Taliban sắp kết thúc.

Những sai lầm gần đây của Taliban

Sai lầm đầu tiên của Taliban là thả tất cả tù nhân sau khi chiếm được các nhà tù và trung tâm giam giữ do chính phủ điều hành trên khắp Afghanistan. Nếu Taliban chỉ trả tự do cho các thành viên của họ, điều đó sẽ là chính đáng trong bối cảnh xung đột. Tuy nhiên, việc Taliban thả hàng nghìn tội phạm chuyên nghiệp và khủng bố, chẳng hạn như thủ lĩnh của Nhà nước Hồi giáo tỉnh Khorasan (ISKP) Omar Farooqi và các thành viên ISKP khác, không thể được biện minh trên bất kỳ cơ sở nào.

Hiện tại, một số lượng lớn những kẻ khủng bố cứng rắn, những kẻ tạo thành mối đe dọa an ninh lớn đang bị thả lỏng, người ta nghi ngờ liệu Taliban có đủ năng lực hay ý chí để bắt giữ lại chúng hay không.

Sai lầm thứ hai của Taliban là tấn công tỉnh Panjshir thay vì cố gắng đạt được thỏa thuận thương lượng với người Panjshiris. Nhiều người Afghanistan không hiểu tại sao Taliban có thể đàm phán trong hai năm dài với người Mỹ mà không phải trong hai tuần với Panjshiris. Mặc dù Taliban đã tuyên bố chiến thắng ở Panjshir, nhưng lễ kỷ niệm của họ là quá sớm.

Mặt trận Kháng chiến Quốc gia (NRF) do Ahmad Massoud lãnh đạo, có nguồn gốc từ Panjshir và biết rõ địa hình, vẫn trấn giữ các ngọn núi. Việc tiêu diệt NRF là một nhiệm vụ lớn mà sự thành công của Taliban không được đảm bảo.

Nếu NRF tiếp tục chống lại Taliban, sự phản kháng chống lại Taliban có thể sẽ lan sang các khu vực khác của Afghanistan. Taliban thiếu sự ủng hộ giữa các nhóm sắc tộc không thuộc Pashtun như Tajiks, Uzbek, Hazaras và Turkmens, những người không mấy quan tâm đến chế độ thần quyền do người Pashtun thống trị của Taliban. Cho đến nay, Taliban đã làm rất ít để xoa dịu những người không phải là người Pashtun, những người chiếm từ 55% đến 60% dân số Afghanistan.

Sai lầm thứ ba của Taliban là cho phép Tướng Faiz Hameed, Tổng giám đốc Cơ quan Tình báo Liên dịch vụ (DG-ISI) của Pakistan, xuất hiện công khai ở Kabul. Những người Afghanistan bình thường từ lâu đã nghi ngờ Taliban đang làm việc để thúc đẩy lợi ích của Pakistan ở Afghanistan.

 Mặc dù cả Pakistan và Taliban đều bác bỏ những cáo buộc này, nhưng chuyến thăm công khai của Hameed tới Afghanistan đã gây tổn hại nặng nề đến uy tín của Taliban và đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về ảnh hưởng của ISI đối với Taliban. Dù mục đích và động cơ đằng sau chuyến thăm của Hameed thực sự là gì, thì Taliban sẽ mất một thời gian (hoặc có thể là một thời gian dài) để hồi phục sau đòn này.

Sai lầm thứ tư và nghiêm trọng nhất của Taliban là việc công bố một nội các gần như đơn sắc tộc. Người Pashtun, ước tính chiếm 40% - 45% dân số Afghanistan, chiếm hơn 90% các cuộc bổ nhiệm trong nội các. Không có phụ nữ, không có Shias, và không có Hazaras trong nội các.

Để xoa dịu những lời chỉ trích trong và ngoài nước, Taliban đã tuyên bố nội các của họ là một tổ chức lâm thời và sẽ được thay thế trong tương lai.  Với thành tích nói dối và phá vỡ lời hứa của Taliban, có rất ít hy vọng rằng họ sẽ giữ lời lần này.

Ngoài việc độc tôn dân tộc và lấy người Pashtun làm trung tâm, nội các Taliban hoàn toàn bị thống trị bởi những người được gọi là người mullah "biết chữ". Hầu hết các thành viên nội các đều không có trình độ học vấn cao, được đào tạo chuyên nghiệp hoặc được dạy nghề, và trình độ của họ dường như ít liên quan đến danh mục đầu tư của họ. Ngay cả thông tin tôn giáo của họ cũng có vẻ không rõ ràng vì hầu hết không nói tiếng Ả Rập và phải sử dụng thông dịch viên để giao tiếp với người Qatar.

Những thách thức mà Taliban đang phải đối mặt

Thứ nhất,  Afghanistan có địa hình phù hợp cho việc các nhóm quân nổi dậy, nhưng việc cai trị và quản lý một đất nước bị chia cắt dọc theo các ranh giới dân tộc và ngôn ngữ như Afghanistan lại là một chuyện khác. Tuyên bố của Taliban về một nội các đơn sắc tộc chắc chắn sẽ không giúp đưa tình hình mong manh ở Afghanistan vào tầm kiểm soát.

 Ngoài ra, không thể bỏ qua mong muốn có nhiều quyền và sự tham gia vào xã hội của những người trẻ Afghanistan, đặc biệt là phụ nữ. Hiện tại, Taliban có thể dùng đến bạo lực để đàn áp những người bất đồng chính kiến, nhưng sự áp bức ở Afghanistan thường gây phản tác dụng và hậu quả đáng kinh ngạc cho kẻ áp bức.

Thứ hai, vì Afghanistan luôn ở trong tình trạng yếu kém, nên sự sụp đổ của nó không gây ra hỗn loạn trên diện rộng. Tuy nhiên, Afghanistan hiện đang đứng trên bờ vực của sự sụp đổ kinh tế. Việc đóng băng tài sản của Afghanistan tại Mỹ và hỗ trợ tài chính quốc tế giảm mạnh đang gây thiệt hại cho những người Afghanistan bình thường.

Ví dụ, thanh toán bằng thẻ ghi nợ và thẻ tín dụng rất hiếm ở Afghanistan. Hầu như tất cả mọi người đều thanh toán bằng tiền mặt. Theo văn bản này, các ngân hàng của Afghanistan, vốn chỉ có thể truy cập được ở Kabul và một vài thành phố lớn khác, đang giới hạn số tiền rút hàng tuần ở mức tối đa 20.000 Afghanistan (khoảng 250 đô la). Khi cả ngân hàng và một số lượng lớn người Afghanistan đang cạn kiệt tiền mặt do tài sản của Afghanistan bị đóng băng, ngay cả những người Afghanistan vốn khá giả dưới thời chính phủ Karzai và Ghani cũng trở nên thiếu tiền mặt và gặp khó khăn về kinh tế.

Ngoài ra, trước đây một số lượng lớn người Afghanistan ở thành thị đã làm công việc lao động ban ngày. Nếu họ không kiếm được gì vào ban ngày, họ sẽ không có gì để ăn. Hầu hết những người lao động bình thường, đã thất nghiệp hơn một tháng nay, hiện đang phải đối mặt với nạn đói. Hơn nữa, các nhân viên chính phủ, giáo viên và giáo sư đã không nhận được lương kể từ tháng 7/2021. Cộng thêm cuộc khủng hoảng kinh tế của Afghanistan, cuộc tấn công mùa hè của Taliban đã đẩy hàng nghìn dân thường đến Kabul và các thành phố lớn khác, nơi những người phải di dời khó có thể đủ ăn và đang góp phần làm gia tăng mức độ nghèo đói ở các thành phố. Bất chấp khó khăn kinh tế đang diễn ra, các chiến binh Taliban vẫn bắt buộc dân thường phải cho họ ăn miễn phí.

Cách tiếp cận quản trị áp bức của Taliban cho đến nay vẫn không được khuyến khích và chỉ góp phần vào thảm họa đang rình rập. Hạn hán nghiêm trọng, Covid-19, và cuộc xung đột đang diễn ra đã đồng thời đưa Afghanistan đến bờ vực suy sụp hoàn toàn về kinh tế.

Tại thời điểm này, khoảng 1/3 dân số Afghanistan đang phải đối mặt với nạn đói. Mùa đông sắp tới và tuyết rơi dày đặc sẽ khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn. Trừ khi có sự hỗ trợ ngay lập tức, đặc biệt là cho những vùng của Afghanistan, nơi tuyết rơi sẽ chặn đường cho đến mùa xuân năm sau, hàng ngàn người sẽ chết đói.

Thứ ba, vào đầu tháng 8 năm 2021, LHQ báo cáo rằng có hơn 10.000 chiến binh nước ngoài ở Afghanistan. Đó là trước khi Taliban giải phóng hàng trăm (hoặc có thể hàng nghìn) chiến binh nước ngoài khác khỏi các nhà tù do chính phủ điều hành mà họ đã bắt vào tháng 8. Taliban dường như có rất ít quyền kiểm soát đối với các chiến binh nước ngoài này, đặc biệt là các chiến binh ISKP mà Taliban coi là kẻ thù truyền kiếp. Hơn nữa, Tehreek-e-Taliban Pakistan (TTP) cũng sẽ kiểm tra năng lực và cam kết của Taliban.

Pakistan muốn ngăn TPP phát động các cuộc tấn công chống lại TPP từ đất Afghanistan và đã tìm kiếm sự đảm bảo từ Taliban về vấn đề này. Không rõ Pakistan có tin rằng Taliban sẽ thực hiện lời hứa rằng đất đai Afghanistan sẽ không được sử dụng để tổ chức các cuộc tấn công chống lại Pakistan hay không. Cả Taliban và TTP - những người đã thề trung thành với thủ lĩnh Taliban ở Afghanistan - đều xuất thân từ cùng một nhóm dân tộc và xếp vào hàng ngũ của họ với những người Pashtun đang đi dọc biên giới Afghanistan-Pakistan.

 Họ có một hệ tư tưởng tương tự, nhằm áp đặt và thực hiện đạo luật Sharia ở các quốc gia tương ứng của họ, và các lĩnh vực hoạt động của họ chồng chéo lên nhau. Vào đầu tháng 7, Tổng tham mưu trưởng quân đội Pakistan Bajwa và DG ISI Hameed nói với một nhóm các nhà lập pháp Pakistan rằng Taliban Afghanistan và TTP là "hai bộ mặt của cùng một đồng tiền".

Ngay cả khi Taliban vi phạm phong tục Pashtun là nhường nơi ẩn náu cho bất kỳ ai tìm kiếm sự bảo vệ bằng cách đuổi các chiến binh TTP khỏi Afghanistan, thì vẫn còn nghi ngờ rằng liệu Taliban có đủ khả năng để biến ý định của họ thành hành động hay không.

 Lực lượng tàn quân của Taliban trải dài trên khắp Afghanistan và khó có thể đủ khả năng tham gia vào một trận chiến chống lại TTP. Một chiến dịch quân sự kéo dài, tốn kém chống lại TTP - đặc biệt nếu đi đôi với thất bại quân sự - sẽ làm suy yếu uy tín quân sự của Taliban và làm hỏng tuyên bố bất khả chiến bại của Taliban.

Thứ tư, mong muốn thống trị Afghanistan của Taliban với một chính quyền trung ương mạnh mẽ từ Kabul sẽ sớm phản tác dụng. Trong lịch sử, những người Afghanistan bên ngoài Kabul không mấy coi trọng những người nắm quyền ở Kabul. Người Afghanistan trung thành với những người lớn tuổi ở địa phương, khu vực và bộ lạc của họ hơn là những người nắm quyền lực ở Kabul và do đó sẽ chống lại bất kỳ sự thay đổi nào từ trên xuống mang tính áp đặt.

Từ các yếu tố địa lý, dân số, lịch sử cai trị đất nước và lòng tin của người dân Afghanistan hiện nay đang cho thấy Taliban đang đặt nền móng cho chính sự sụp đổ của họ.

Cuối cùng, bên ngoài nhóm tàn quân dưới quyền của Mullah Rasool, cuộc đấu tranh quân sự của Taliban chống lại Mỹ và các đồng minh Afghanistan đã đóng vai trò như một chất keo kết dính nhau lại. Bây giờ keo đã bong ra, có khả năng là những bất đồng gay gắt sẽ xuất hiện giữa Taliban.

Thậm chí chưa đầy một tháng sau khi chiếm được Kabul, đã có nhiều báo cáo cho rằng các nhà lãnh đạo cấp cao của Taliban là Mullah Abdul Ghani Baradar và Khalil-ur-Rahman Haqqani đã "lời qua tiếng lại" về việc liệu Taliban có đạt được mục tiêu của họ hay không.

×