Giá cà phê điên đảo, vì sao vùng trồng cà phê Arabica nổi tiếng Lâm Đồng bỗng trở nên tiêu điều?

LTS. Từ đầu năm 2025 đến nay, giá cà phê tại Việt Nam cũng như thị trường thế giới tiếp tục tăng mạnh. Trong tuần vừa qua, thị trường có lúc chứng kiến giá cà phê thiết lập các đỉnh lịch sử mới, khi giá Arabica lần đầu tiên vượt mốc 9.600 USD/tấn; giá cà phê Robusta cũng vượt qua 5.800 USD/tấn. Hiện, giá cà phê tại Tây Nguyên đang dao động từ 132.000 - 134.000 đồng/kg. Đặc biệt, thị trường đổ dồn sự chú ý tới mặt hàng Arabica do lo ngại thiếu hụt nguồn cung. 

Là nhà xuất khẩu cà phê, hạt tiêu lâu năm, ông Phan Minh Thông - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Phúc Sinh đã có chuyến khảo sát những vùng trồng cà phê lớn tại Tây Nguyên và có bài viết gửi cho Dân Việt. 

Nhiều nhà kinh doanh cà phê Arabica ở Đà Lạt phá sản, vì sao?

Năm nay, vụ cà phê Arabica Sơn La 2024/2025 sản lượng không nhiều, nên mới tháng 1 mà chúng tôi đã không còn hàng bán. Vì vậy, chúng tôi quay trở lại Đà Lạt (Lâm Đồng) tìm nguồn hàng để kinh doanh.

Lần khảo sát vụ cà phê Arabica Đà Lạt gần nhất của chúng tôi là năm 2017. Lý do chúng tôi không đi khảo sát vùng Arabica Đà Lạt Lâm Đồng trong gần 8 năm qua là do chúng tôi xây nhà máy Arabica ở Sơn La. 

Chúng tôi dồn sức cho nó, xây dựng và vật lộn bán hàng cho nhà máy Arabica Phúc Sinh Sơn La, nên chúng tôi cũng không có thời gian quan tâm và bán hàng Arabica Đà Lạt như trước đó.

8 năm Công ty CP Phúc Sinh hoàn toàn biến mất khỏi thị trường cà phê Arabica Đà Lạt và hôm nay chúng tôi quay trở lại. Điều khá ngạc nhiên là dù sau gần 8 năm, song khách hàng vẫn dành cho chúng tôi tình cảm rất nhiệt tình và nồng hậu. 

Họ nói họ vẫn nhớ Phúc Sinh lên Đà Lạt, mua 3.000 – 4.000 tấn hàng Arabica, thị trường lúc đó sôi động và Phúc Sinh cho họ thêm lựa chọn. Mua bán nhanh và thanh toán tốt, uy tín. 8 năm trôi qua mà họ vẫn nhớ về Phúc Sinh như vậy, khiến chúng tôi rất vui. Nhưng câu chuyện thị trường cà phê sau đó làm chúng tôi không khỏi suy tư.

Tình hình kinh doanh cà phê Arabica Đà Lạt tiêu điều và khác hẳn 8 năm về trước. Lúc đó, chỉ riêng ở Đà Lạt đã có khoảng 50 nhà máy lớn nhỏ sản xuất Arabica rất nhộn nhịp. Nhưng giờ chỉ còn 3 - 4 nhà máy và duy nhất 1 nhà máy sung túc, còn tất cả trở nên tiêu điều.

Chúng tôi không khỏi ngậm ngùi và đi tìm hiểu lý do. Thực ra, mấy năm trước, giá cà phê Arabica biến động và cũng không cao, không hiệu quả, trong khi bất động sản và các ngành nghề kinh doanh từ năm 2015 đến 2019 rất phát triển, vì thế diện tích trồng cà phê bị thu hẹp đáng kể.

Khi đi sâu tìm hiểu và nghe những câu chuyện thân mật hơn, chúng tôi mới nhận thấy giá cà phê biến động giảm trong thời gian dài đã tác động mạnh đến vùng Arabica nổi tiếng này. Theo đó, giá cà phê Arabica từ 200 cents/lb (tương đương 4.400 USD/tấn) năm 2014 xuống còn 110 cents vào năm 2015, tức là giảm gần 50% và tiếp đó giảm còn 90 cents/lb (cỡ 1.980 USD/tấn) vào năm 2019.

Gần như tất cả các nhà cung cấp Arabica rơi vào tình thế khó khăn dẫn tới phá sản, nếu không cũng hết tiền để sản xuất.

Một nhà cung cấp cho Phúc Sinh trước đây đã phải giảm ½ sản lượng và nói giờ họ sản xuất rất cầm chừng. Các nhà sản xuất nhỏ còn lại thì gần như không còn tiền, chỉ là gia công cho đối tác.

Nhìn trên diện rộng thì thấy, một loạt các công ty nước ngoài đầu tư tại Việt Nam cũng đóng cửa hay không còn mua bán. Mercon là nhà máy quốc tịch Mỹ đến đầu tư vào Đà Lạt từ rất sớm. Họ mang cách sản xuất kinh doanh Arabica đầu tiên vào Việt Nam và những năm đầu khá thành công, nhưng đến năm 2023 thì Mercon phá sản.

Chẳng những Mercon phá sản mà các công ty Singapore, Ấn Độ, Thụy Sỹ và một số công đa quốc gia khác cũng đóng cửa hoặc kinh doanh ít ỏi. Khi chúng tôi phỏng vấn những người làm cùng ngành thì câu trả lời là do không quản lý được sản xuất quả tươi, dẫn đến chất lượng không tốt và thua lỗ. Tích tiểu thành đại, cứ lỗ năm này qua năm khác, đến lúc không chịu nổi nữa, thế là đóng cửa.

Cà phê Arabica là vậy, cũng là cà phê nhưng rất khác Robusta. Trong khi Robusta có thể bán dễ hàng hàng trăm hàng ngàn tấn, thì Arabica lại rất khác. Cà phê Arabica khó bán và đòi hỏi phải am hiểu cũng như đồng nhất về chất lượng. Người mua Arabica cũng khó tính hơn Robusta và giá Arabica thường cao hơn Robusta khá nhiều.

Trong 50 năm qua, giá cà phê Arabica luôn cao hơn hàng ngàn USD/tấn so với Robusta. Hàng chục năm trong ngành này, tôi chỉ thấy có năm 2023, giá cà phê Robusta có lúc gần bằng Arabica và trong lúc này, tháng 2/2025, thì giá cà phê Arabica đang cao hơn Robussta cỡ 2.200 USD/tấn.

Người mua yêu cầu sự đồng nhất, ổn định và cam kết chất lượng, điều đó khó với Arabica Đà Lạt. Sau bao năm xây dựng, dường như cà phê Arabica Đà Lạt vẫn đang phải vật lộn rất nhiều.

Vật lộn chuyện xây dựng thương hiệu cà phê Việt

Chúng tôi càng nói chuyện sâu, thì tâm tư của các nhà sản xuất Arabica Đà Lạt càng thêm chạnh lòng. Họ nói, Đà Lạt có tất cả các yếu tố để nổi tiếng: Vùng nguyên liệu tốt, các nhà sản xuất Việt Nam và nhiều nhà sản xuất nước ngoài tìm đến, nhiều người mua và nhiều người bán. Tuy nhiên, các nhà cung cấp Arabica lại không chú trọng chất lượng; chất lượng không đồng nhất, hết lần này đến lần khác làm mất lòng tin của người mua.

Tôi vẫn nhớ có nhà cung cấp Arabica đã làm mọi cách kết nối với nhân viên KCS qua mặt người mua để giao hàng thu tiền (KCS là người thực hiện việc kiểm tra chất lượng sản phẩm, đảm bảo sản phẩm được đưa đến tay người tiêu dùng với chất lượng tốt nhất).

Các công ty nước ngoài lại không hiểu rõ văn hóa và không kiểm soát được về chất lượng, cộng với cảnh tranh mua tranh bán nên sau một thời gian, nhiều người mua nước ngoài thấy mất mát nhiều hơn.

Cà phê Arabica nhận về chất lượng không bán được, hoặc phải bán rất rẻ, nhiều khi còn bị khiếu nại. Về lâu dài thì mọi bên đều thua thiệt.

Bao nhiêu năm trôi qua song Arabica Đà Lạt không xây dựng được thương hiệu. Nếu so với Arabica Sơn La, thì cà phê Arabica Đà Lạt có mọi thứ: Nhiều công ty Việt Nam và công ty đa quốc gia đầu tư, vùng nguyên liệu rộng lớn, nhưng bây giờ thị trường quá hắt hiu. 

Trong khi đó, vùng Arabica Sơn La nhỏ bé, sản lượng chỉ khoảng 40.000 – 50.000 tấn/năm, bằng 1/2 sản lượng Đà Lạt những năm trước và không có nguồn tài nguyên. 

Các nhà sản xuất Arabica Đà Lạt nói rằng, Phúc Sinh ra Sơn La xây dựng nhà máy cà phê hoành tráng, sau có 6 năm đã xây dựng được thương hiệu với cả Việt Nam.

Thực tế, cà phê Sơn La bây giờ bán chạy, giá có thời điểm còn đắt hơn cà phê Đà Lạt khi xuất khẩu. 

Trò chuyện hồi lâu, khách hàng nói rằng, ở Đà Lạt không có nhà máy nào lớn và đẹp như Phúc Sinh Sơn La. Họ khâm phục tình yêu và cách xây dựng bài bản của Phúc Sinh đối với cà phê Arabica Sơn La.

Chúng tôi trả lời, do Phúc Sinh Sơn La đã làm tốt và quan trọng là được chính quyền ủng hộ, quan tâm.

Nếu không có chính quyền Sơn La tạo điều kiện, chúng tôi cũng không thể làm tốt và xây dựng được thương hiệu cà phê Blue Sơn La được cả người Việt và khách nước ngoài biết tới như bây giờ.

Công ty CP Phúc Sinh là đơn vị đầu tiên có vùng nguyên liệu cà phê Arabica đạt chứng nhận RA (Rainforest Alliance) tại Sơn La.

Xuyên suốt chuyến thăm vùng Arabica Đà Lạt, chúng tôi cảm thấy kinh doanh Arabica ở đây không còn hào hứng, vui mừng như 8 hay 10 năm trước. 

Không phải cứ có nhiều tiền và nhiều điều kiện thì có thể xây dựng được tầm nhìn và thương hiệu. Làm ăn tranh mua tranh bán, mua cao bán thấp, chỉ tìm cách lừa nhau về chất lượng thì sẽ không đi đến đâu. 

Cả một vùng nguyên liệu xanh tươi, nếu chúng ta không quan tâm đầu tư về chất lượng, chỉ muốn bán nhanh thu tiền nhanh thì rồi cuối cùng, khách hàng cũng sẽ đóng cửa bỏ đi hết. 

Còn Phúc Sinh, chúng tôi vẫn cam kết chất lượng đến tận đầu nhận hàng của người mua, nếu có vấn đề gì chúng tôi đều tìm cách giải đáp, xử lý.

Còn nhớ, khi Nhà máy Phúc Sinh Sơn La không mua được quả chín, qua chính quyền Sơn La, họ cũng thuyết phục và đẩy mạnh truyền thông để người nông dân không hái tuốt xanh chín và chỉ thu hoạch quả chín để nâng cao chất lượng cà phê.

Và hiện giờ, chúng tôi cũng gặp phải một vấn đề, đó là Phúc Sinh đang nỗ lực đầu tư xử lý nước thải cho nhà máy Arabica Sơn La để có nguồn nước an toàn, hay chế biến trà Cascara tạo sản xuất xanh thì các nông hộ hay các nhà máy khác vẫn đang vô tư xả nước thải chưa qua xử lý ra môi trường.

Để đầu tư hệ thống xử lý nước thải cho một nhà máy quy mô lớn như Phúc Sinh Sơn La cũng rất tốn kém (20 tỷ đồng), trong bối cảnh giá thành sản phẩm lên cao, chúng tôi đang rơi vào cảnh khó cạnh tranh với các công ty xả nước thải ra môi trường.

Vì vậy chúng tôi mong muốn chính quyền quan tâm truyền thông, khuyến khích người dân nên bán sản phẩm cho các công ty có hệ thống xử lý nước thải tốt, tập trung sản xuất tạo chất lượng đồng đều để tạo uy tín, tiếng vang tốt với người mua Việt Nam cũng như khách hàng quốc tế. Tôi cho rằng, xây dựng uy tín cho một ngành hàng rất quan trọng, trong đó cách quản trị cùng sự hỗ trợ của chính quyền địa phương là những yếu tố giúp con đường tạo brand (thương hiệu) cho cà phê thuận lợi hơn…

×