Nhân dịp kỷ niệm 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 -30/4/2025), PV Báo Dân Việt có cuộc trao đổi với Thiếu tướng – GS, TS Nguyễn Hồng Quân, nguyên Phó Viện trưởng Viện chiến lược Quốc phòng.

Kế hoạch ban đầu của chúng ta là giải phóng miền Nam trong 2 năm 1975 -1976, nhưng chúng ta đã chớp được cơ hội, với phương châm “thần tốc, táo bạo” tạo bất ngờ để làm chiến thắng lịch sử như thế nào thưa Thiếu tướng?

- Trước thời cơ chiến lược thuận lợi, Bộ Chính trị đã họp bàn (ngày 18/3/1975), bổ sung quyết tâm chiến lược: Tranh thủ thời cơ, rút kế hoạch từ 2 năm xuống giải phóng hoàn toàn miền Nam ngay trong năm 1975 và nhấn mạnh: nhiệm vụ trước mắt là mở đòn tiến công chiến lược thứ hai nhằm giải phóng Huế-Đà Nẵng và các tỉnh ven biển miền Trung. Chấp hành chủ trương và sự chỉ đạo chiến lược, quân và dân ta đẩy mạnh tiến công địch ở Trị-Thiên, ven biển Trung Bộ, buộc địch phải thu dồn lực lượng về giữ Huế và Đà Nẵng. Các lực lượng vũ trang ta cùng nhân dân địa phương nhanh chóng chủ động mở các đợt tiến công giải phóng nhiều vùng nông thôn rộng lớn; chia cắt địch, hình thành thế bao vây địch trong các thành phố.

Ngày 25/3/1975, Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương đã họp bàn, quyết nghị: Tập trung nhanh nhất binh lực, vật lực giải phóng miền Nam trước mùa mưa (tức khoảng giữa tháng 5-1975). Như vậy kế hoạch một năm tiếp tục được rút xuống còn 5 tháng. Bộ Chính trị hạ quyết tâm mở chiến dịch lịch sử có ý nghĩa quyết định với quy mô lớn nhất: Chiến dịch Tổng công kích và nổi dậy giải phóng Sài Gòn. Các cánh quân chủ lực của ta đồng loạt tiến công, chỉ trong thời gian ngắn đập tan mọi tuyến phòng thủ của địch, giải phóng Huế (ngày 26/3/1975), Đà Nẵng (ngày 29/3/1975) cùng các tỉnh ven biển miền Trung; tiêu diệt, làm tan rã toàn bộ lực lượng Quân đoàn 1-Quân khu 1 của địch, giáng đòn nặng nề vào ngụy quyền, ngụy quân Sài Gòn.

Qua những chiến thắng này, lực lượng quân chủ lực của ta trong một thời gian ngắn đã tăng lên nhanh chóng, có thể cơ động khắp các chiến trường. Cục diện chiến tranh phát triển nhảy vọt hoàn toàn có lợi cho cách mạng.

Căn cứ những chuyển biến hết sức mau lẹ trên chiến trường, ngày 31/3/1975 Bộ Chính trị họp bàn, nhận định: Cuộc chiến tranh cách mạng ở miền Nam phát triển nhảy vọt “một ngày bằng hai mươi năm”, thời cơ để mở tổng tiến công và nổi dậy tại Sài Gòn-Gia Định đã chín muồi. Từ đó, Bộ Chính trị quyết định: “Chúng ta phải nắm vững thời cơ chiến lược, quyết tâm thực hiện tổng tiến công và nổi dậy, kết thúc thắng lợi chiến tranh giải phóng trong thời gian ngắn nhất. Tốt hơn cả là bắt đầu và kết thúc trong tháng Tư năm nay, không để chậm. Phải hành động “thần tốc, táo bạo, bất ngờ”. Phải tiến công ngay lúc địch hoang mang, suy sụp. Tập trung lực lượng lớn hơn nữa vào những mục tiêu chủ yếu trên từng hướng, trong từng lúc”. Như vậy, kế hoạch giải phóng miền Nam từ 5 tháng tiếp tục được rút xuống còn 4 tháng.

Qua những ngày chiến đấu ác liệt, quân giải phóng đã phá tan phòng tuyến của địch, áp sát Sài Gòn. Này 26/4/1975, Chiến dịch Hồ Chí Minh chính thức bắt đầu. Quân ta chia thành 5 mũi tiến công thọc sâu đánh chiếm 5 mục tiêu trọng yếu trong nội đô Sài Gòn (dinh Độc Lập, Bộ Tổng Tham mưu ngụy, sân bay Tân Sơn Nhất, Bộ tư lệnh Biệt khu thủ đô, Tổng nha cảnh sát ngụy).

Trưa ngày 30/4/1975, quân ta tiến vào dinh Độc Lập, bắt toàn bộ nội các ngụy quyền Sài Gòn, buộc Tổng thống Dương Văn Minh phải tuyên bố đầu hàng vô điều kiện. Chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng.

Như vậy, trên kế hoạch ban đầu là giải phóng miền Nam trong hai năm 1975 - 1976, chúng ta đã tạo thế, chớp thời cơ với phương châm “thần tốc, táo bạo” tạo bất ngờ để làm chiến thắng lịch sử đập tan chế độ Sài Gòn, thống nhất non sông trong vòng 4 tháng.

Để làm nên chiến thắng vĩ đại 30/4, vai trò của nhân dân đã được phát huy thế nào, thưa Thiếu tướng?

- Có thể thấy, bên cạnh hoạt động tiến quân của quân Giải phóng, chúng ta còn chủ động tổ chức quần chúng nhân dân nổi dậy giành chính quyền.

Ngay từ tháng 3/1975, chúng ta đã âm thầm hoạt động chuẩn bị để quần chúng nổi dậy, trong đó xác định lực lượng thanh niên là nòng cốt, hoạt động nổi dậy dự kiến sẽ diễn ra ở 5 khu vực, với các lực lượng như sinh viên, học sinh, các cơ sở cách mạng do quân Giải phóng đã thực hiện binh vận thành công; các trường nữ sinh khối trung học tư thục; đồng bào công giáo…

Để chuẩn bị cho nổi dậy thành công, Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam đã lập các chốt phòng vệ để ngăn cản lực lượng cảnh sát ngụy quyền Sài Gòn. Một số lượng lớn cờ Chính phủ Cách mạng lâm thời đã được may cùng với nhiều khẩu hiệu, trong đó nội dung yêu cầu chính quyền Sài Gòn cần đầu hàng ngay.

Được các đòn tấn công như vũ bão của bộ đội chủ lực hỗ trợ, ngày 28 và 29/4/1975, hàng vạn nhân dân các huyện Củ Chi, Hóc Môn, Gò Vấp, Thủ Đức, Bình Chánh đã nổi dậy giải phóng ấp, xã, huyện lỵ. Hơn 40 cuộc đấu tranh điển hình của công nhân nhà máy nước Thủ Đức, với sự hỗ trợ của hàng nghìn quần chúng các xã xung quanh, đã kiên quyết bao vây một tiểu đoàn lính thủy đánh bộ có hàng chục xe tăng, thiết giáp yểm trợ, buộc chúng phải tháo lui không phá được nhà máy. 

Trong ngày và đêm 29 rạng sáng 30/4/1975, đã có 31 điểm ở ngoại thành và 76 điểm ở nội thành nổi dậy tại chỗ của quần chúng dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ địa phương; trong đó có 34 điểm nổi dậy trước 9 giờ 30 ngày 30/4/1975 trước khi ông Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng; 41 điểm trong và sau khi ông Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng nhưng các quân đoàn chủ lực chưa vào đến nơi. 

Nhân dân được các cơ sở Đảng lãnh đạo đã phối hợp chặt chẽ với bộ đội đặc công, biệt động và quân địa phương đánh chiếm các mục tiêu đã quy định. Giành được chính quyền ở cơ sở; phá kìm kẹp, gỡ đồn bốt, chiếm xưởng, chiếm kho, chiếm công sở, giữ gìn bảo vệ máy móc không để quân địch phá trước khi rút chạy, sau đó bàn giao lại cho chính quyền cách mạng (như hãng Vimytex, Vinatexco, các kho xăng Esso, Shell, Caltex, nhà máy điện, nhà máy nước…). Hầu như những cơ sở kinh tế lớn ở nội thành đều được nhân dân nổi dậy chiếm giữ và giao lại cho cách mạng.

Sáng ngày 30/4/1975, khi các mũi đột kích thọc sâu của các binh đoàn chủ lực đánh vào các mục tiêu chủ yếu, then chốt trong nội đô, lập tức hơn 400 cuộc nổi dậy của hàng chục nghìn quần chúng nhân dân từ quận 1 đến quận 11, được mạng lưới tổ chức cơ sở Đảng, Đoàn, tổ đội võ trang công tác, dân quân tự vệ, biệt động thành phát động, đã nổi dậy truy quét ác ôn, kêu gọi binh sĩ đầu hàng, bao vây công sở, giải tán phòng vệ dân sự; góp phần rất lớn làm tan rã hoàn toàn 400 ngàn quân từ các hướng thua trận tháo chạy dồn về Sài Gòn và 200 ngàn quân ở các nơi thuộc ngoại thành; gìn giữ trật tự, chống tình trạng “tranh tối, tranh sáng” đập phá, cướp bóc, trả thù cá nhân hay tuyệt vọng làm càn. 

Khi Tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng, cũng là lúc người dân đổ ra đường đông đảo nhất. Thanh niên tự vệ Giải phóng nhanh chóng giúp quân Giải phóng tiếp quản các công sở của chính quyền Sài Gòn và ổn định trật tự. Người dân Sài Gòn đổ ra đường để chào đón, cầm cờ Chính phủ Cách mạng lâm thời dẫn đường cho quân Giải phóng tiến về Dinh Độc Lập.

Có được khí thế sôi động ấy là do trong suốt hơn hai chục năm dưới ách kìm kẹp của chính quyền Mỹ-ngụy, lòng dân vẫn một lòng, một dạ hướng về cách mạng; các đoàn thể được củng cố, tổ chức chặt chẽ, chỉ chờ có thời cơ là vùng dậy giành chính quyền. Khi các cánh quân giải phóng tiến vào thì nhân dân đã đứng lên diệt ác ôn, giải phóng phố phường, treo cờ cách mạng. Đó là thành quả chuẩn bị, gây dựng, tập dượt, phát huy vai trò quần chúng qua mấy thập kỷ. Điều đó cũng chứng tỏ sức mạnh vô địch của chiến tranh nhân dân Việt Nam. Khi có lực lượng vũ trang làm nòng cốt, phong trào quần chúng phát huy sức mạnh không gì ngăn cản nổi đồng loạt tiến công, nổi dậy dành chính quyền, tiếp quản và giữ cho thành phố nguyên vẹn hòa bình như mong muốn.

Trong chiến dịch Hồ Chí Minh, quân ta tấn công vào đô thị nhưng điều rất đặc biệt là vẫn giữ được thành phố nguyên vẹn, không bị tàn phá, Thiếu tướng suy nghĩ gì về điều này?

- Nếu như một số thủ đô và thành phố ở châu Âu đều bị tàn phá trong Chiến tranh thế giới thứ Hai, thì thành phố Sài Gòn sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975 vẫn nguyên vẹn, giữ nhịp sống hòa bình như chưa hề trải qua chiến tranh.

Thứ nhất, do bản sắc dân tộc, nhân văn độc đáo Việt Nam. Từ các vị tướng đến mỗi chiến sĩ đều thấm nhuần sâu sắc tư tưởng nhân văn này. Trong chiến tranh, người ta thường nói đánh tiêu diệt sinh lực địch để chiến thắng, nhưng ở Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại chỉ thị: "Đánh cho Mỹ cút, đánh cho ngụy nhào". Do đó, đã không xảy ra cuộc "tắm máu", "lấy oán trả oán" sau khi Sài Gòn cũng như miền Nam được giải phóng.

Tư lệnh chiến dịch Hồ Chí Minh mùa Xuân 1975, Đại tướng Văn Tiến Dũng, Tổng tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, đã viết trong cuốn hồi ký "Đại thắng Mùa Xuân": "Đánh vào Sài Gòn như thế nào cho nhanh, chắc thắng”, “nhưng phải đánh vào Sài Gòn như thế nào để thành phố ít bị tàn phá nhất, giải phóng được mấy triệu đồng bào mà không dẫn tới chỗ làm cho đồng bào bị thiệt hại nhiều về tính mạng, mất mát nhiều tài sản và cuộc sống mau trở lại bình thường”.

Trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, chúng ta không đánh tiêu diệt bằng hết đối phương, càng không phải "trả thù", "tắm máu" như kẻ địch luôn luôn xuyên tạc, vu khống.

Thứ hai, do sự chỉ đạo chiến dịch tài tình, sáng suốt của Bộ Chính trị, Quân ủy Trung ương và Bộ Tổng Tư lệnh. Ta đã xác định mục tiêu then chốt, tiến công chính xác vào sân bay Tân Sơn Nhất, Bộ Tổng tham mưu, dinh Độc Lập, Biệt khu Thủ đô, Tổng nha cảnh sát...; phân công cụ thể cho các cánh quân, các đơn vị theo các hướng một cách chặt chẽ. Khi ta tiến hành tổng công kích, các mục tiêu then chốt đó được quân ta kịp thời thọc sâu đánh chiếm, làm cho quân địch hoàn toàn bị động, bất ngờ, buộc phải tháo chạy hoặc đầu hàng nhanh chóng. Nhờ đó, quá trình đánh chiếm không dàn trải lực lượng, thu hẹp được cục diện cuộc chiến và tránh được tàn phá tràn lan. 

Thứ ba, cách đánh "Thần tốc, táo bạo, bất ngờ, chắc thắng", quân ta đánh vào Sài Gòn từ nhiều hướng, chia cắt địch ra từng mảnh, không cho địch co cụm, ứng cứu lẫn nhau. Kết hợp các binh đoàn chủ lực với đặc công, biệt động cùng đồng bào nổi dậy. Hiệp đồng chặt chẽ giữa bộ binh trên các hướng với không quân ném bom sân bay (tránh ném bom vào đường băng cất và hạ cánh để người Mỹ có đường rút) và dinh tổng thống, làm cho địch không kịp trở tay đối phó. Đánh nhanh cho ta thắng lợi lớn nhất mà ít gây tổn thất nhất. Đánh nhanh làm cho quân địch đã hoảng loạn càng thêm hoảng loạn, muốn phá hoại cũng không kịp phá. Đây là một nguyên nhân để thành phố không bị tàn phá, còn nguyên vẹn sau chiến tranh.

Thứ tư, bản lĩnh chính trị của các chiến sĩ Quân đội ta; ý thức tổ chức kỷ luật chấp hành nghiêm chỉnh mệnh lệnh cấp trên, thực hiện nghiêm chính sách dân vận, chính sách đối với tù hàng binh khi ta tiến công vào thành phố Sài Gòn.

Sau khi vào thành phố, bộ đội ta không hề phá phách, không xảy ra bất kỳ một cuộc "trả thù", "tắm máu" nào. Các chiến sĩ ta không lợi dụng chiến tranh để trả thù; góp phần quan trọng để Sài Gòn không bị tàn phá, đổ nát.

Thứ năm, do nhân dân Sài Gòn nổi dậy, tích cực tham gia cuộc Tổng tiến công và nổi dậy, góp phần rất lớn làm tan rã hoàn toàn 60 vạn quân từ các hướng thua trận tháo chạy về Sài Gòn và quân ở ngoại thành; tham gia đắc lực vào việc gìn giữ trật tự trong thành phố; tránh được tình trạng cướp bóc, trả thù cá nhân hay tuyệt vọng làm càn. Nhờ đó, mọi sinh hoạt của người dân vẫn bình thường, cuộc sống dần dần ổn định.

Thứ sáu, có sự đóng góp của Tổng thống Dương Văn Minh và sự đóng góp to lớn của các tầng lớp người Việt yêu nước sống trong thành phố. Việc Tổng thống Dương Văn Minh cùng nội các của ông quyết định "không kháng cự", sau đó tuyên bố "đầu hàng không điều kiện" đã tránh cho nhân dân và binh sĩ của cả hai bên không bị đổ máu thêm vô ích, tài sản quốc gia không bị hủy hoại, góp phần kết thúc sớm chiến tranh.

Sinh thời, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt từng phát biểu: " Bản thân tôi, cùng với anh em được giao tiếp quản Sài Gòn năm 1975, một Sài Gòn nguyên vẹn sau một cuộc chiến tranh như vậy, tôi nghĩ, không thể không nói đến vai trò của nội các ông Dương Văn Minh và các lực lượng chính trị đối lập với Mỹ - Thiệu, có quan hệ với Chính phủ ông Dương Văn Minh lúc bấy giờ".

Từ sáu nguyên nhân trên, chúng ta thấy thành phố Sài Gòn không bị tàn phá, đổ nát trong khói lửa chiến tranh của cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975. 

Theo Thiếu tướng, trong bối cảnh bảo vệ Tổ quốc ngày nay khi thế giới có nhiều biến động khó lường, chúng ta phải phát huy những bài học nào trong sự kiện Giải phóng miền Nam thống nhất non sông cách đây 50 năm?

- Đại thắng Xuân 1975 đã để lại bài học về nghệ thuật quân sự mà hôm nay chúng ta thấy còn nguyên giá trị:

Thứ nhất, dự báo, đánh giá đúng tình hình trong nước, khu vực và thế giới, nhất là sự thay đổi chiến lược của các nước lớn có liên quan trực tiếp tới Việt Nam; nhận diện đúng thời cơ-thuận lợi, khó khăn-thách thức, những tác động đối với cách mạng nước ta, từ đó đề ra chủ trương, đường lối đúng đắn, phù hợp, đáp ứng đúng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; bảo vệ Đảng, bảo vệ nhân dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa.

Thứ hai, luôn nêu cao tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo trong việc đề ra chủ trương, hoạch định đường lối chính trị, quân sự, quốc phòng, ngoại giao... giữ vững nguyên tắc, mục tiêu “độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”, nhưng linh hoạt, mềm dẻo về sách lược; đánh giá đúng đối tác, đối tượng trên cơ sở mục tiêu cao nhất là bảo đảm lợi ích quốc gia-dân tộc trên cơ sở luật pháp quốc tế, bình đẳng, cùng có lợi.

Thứ ba, xây dựng và tăng cường thế trận quốc phòng toàn dân, thế trận an ninh nhân dân gắn với xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc nhằm phát huy sức mạnh tổng hợp cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc. Trong bối cảnh hiện nay, chúng ta cần thực hiện đồng bộ những giải pháp: Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý, điều hành của Nhà nước đối với xây dựng nền quốc phòng toàn dân; nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng và nhân dân đối với sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng toàn dân; tập trung xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại; kết hợp phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học-công nghệ, đối ngoại với tăng cường tiềm lực, thế trận quốc phòng, an ninh.

Thứ tư, không ngừng củng cố, phát huy sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đẩy mạnh phát triển kinh tế-xã hội; nâng cao đời sống vật chất, tinh thần và phát huy quyền dân chủ của nhân dân, khơi dậy tinh thần yêu nước nồng nàn và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; tích cực đấu tranh làm thất bại âm mưu, thủ đoạn chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc của các thế lực thù địch.

Thứ năm, tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh ngang tầm nhiệm vụ. Sau 50 năm giải phóng miền Nam, dưới sự lãnh đạo của Đảng, chúng ta đạt được nhiều thành tựu to lớn có ý nghĩa lịch sử, nhưng phải đối mặt với nhiều khó khăn, nguy cơ ngày càng gay gắt. Để tiếp tục đảm đương vai trò lãnh đạo trong giai đoạn mới, Đảng cần tăng cường xây dựng, chỉnh đốn, nâng tầm bản lĩnh và trí tuệ, gắn bó mật thiết với nhân dân.

Nửa thế kỷ đã trôi qua, Đại thắng Xuân 1975 càng làm sáng tỏ nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh tài tình, sáng tạo của Đảng, làm nên chiến thắng huy hoàng của cách mạng Việt Nam.

Xin cảm ơn Thiếu tướng (!)

×