Hoàng Công Chất – Vị anh hùng áo vải làm nên “Điện Biên Phủ” đầu tiên trong lịch sử Việt Nam

Hoàng Công Chất - Từ nông dân đồng bằng đến thủ lĩnh giải phóng Mường Thanh

Cách đây hơn 200 năm về trước, vào năm 1754, cũng tại mảnh đất Điện Biên, lịch sử cũng ghi nhận một chiến thắng không kém phần vẻ vang, giải phóng toàn bộ cánh đồng Mường Thanh và khu vực Tây Bắc. Đó là chiến thắng giặc Phẻ của nghĩa quân Hoàng Công Chất.

Hoàng Công Chất là thủ lĩnh một cuộc khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài chống lại triều đình vua Lê - chúa Trịnh của thế kỷ XVIII. Ông sinh năm 1706 tại Nguyên Xá (Vũ Thư, Thái Bình).

Thế kỷ XVIII, các cuộc khởi nghĩa nông dân ở Đàng Ngoài chống lại triều đình liên tiếp bùng nổ. Hoàng Công Chất và Nguyễn Hữu Cầu theo Nguyễn Cừ, Nguyễn Tuyến hoạt động ở vùng Sơn Nam (Thái Bình - Hưng Yên ngày nay). Xuất trận lần đầu tiên, nghĩa quân của ông đã đánh tan quân của triều đình Lê - Trịnh tại bến sông Đai Lan, giữ được bình yên cho nhân dân ăn tết Canh Thân (1740).

Cuối năm 1740, cuộc khởi nghĩa của Nguyễn Tuyển, Nguyễn Cừ và Võ Trác Oánh tan vỡ. Ông tập hợp được hàng ngàn nông dân vác cuốc, thuổng, cày, bừa, gậy gộc tiếp tục hoạt động. Nghĩa quân thường dùng thuyền nhỏ “ra vào nơi cỏ rậm, bùn lầy” chiến đấu rất linh hoạt ở vùng đồng bằng nhiều sông lạch và đầm lầy. Năm 1743, nghĩa quân giả đầu hàng rồi bất thần đánh chiếm và làm chủ hoàn toàn phủ lỵ Khoái Châu.

Tháng 8 năm Ất Sửu (1745), Trịnh Doanh sai Hoàng Ngũ Phúc và Phạm Đình Trọng hợp sức đối phó với Nguyễn Hữu Cầu ở mạn Xương Giang, bỏ lại Thường Tín - Phú Xuyên ở phía nam trống vắng. Nắm được thế trận hở đó, Hoàng Công Chất đã bí mật điều quân về Phú Xuyên, đánh chiếm Phù Vân và đặt đại bản doanh tại Văn Hoàng. Nghĩa quân cũng tổ chức quân mai phục, bắt và giết Hoàng Công Kỳ - viên trấn thủ Sơn Nam.

Tháng Giêng năm Tân Mùi (1751), Nguyễn Hữu Cầu thất thủ ở Nghệ An, tháng Hai, Nguyễn Danh Phương thua trận và bị bắt ở thành Ngọc Bội gần Hương Canh…

Trước tình hình đó, Hoàng Công Chất cùng với người thân cận của mình là Nguyễn Khắc Thành đã rút quân khỏi Sơn Nam vào Thanh Hoá tổ chức lại lực lượng để đánh Lê - Trịnh lâu dài. Từ đó, ông cùng Nguyễn Khắc Thành dần dần phát triển địa bàn hoạt động và xây dựng cứ điểm của nghĩa quân ngược tuyến lưu vực sông Mã.

Dấu chân vị tướng áo vải mở đất và giữ đất biên cương

Đầu thế kỷ XVIII, tại Mường Thanh xuất hiện giặc Phẻ từ phương Bắc tràn xuống, cướp phá, giết hại dân lành. Đầu những năm 1740 của thế kỷ XVIII, giặc Phẻ chiếm được Mường Thanh và đóng quân trong thành Sam Mứn - vốn là thành của người Lự bị Chẩu Pạ Tín Toòng - cướp phá khắp nơi đến tận Thuận Châu (Sơn La). Hiện nay, trong dân gian Thái vẫn lưu truyền các sự tích nói về sự xuất hiện một số địa danh ghi dấu ấn tội ác của giặc Phẻ như Hồng Cúm, Tông Khao.

Theo Quam tô mường (bộ sử của người Thái ở Tây Bắc), vào một đêm thanh vắng, mọi người đang ngủ say, giặc Phẻ ập đến cướp, đốt bản làng. Mọi người vội địu con, ôm lấy cúm, bem (vật đựng của cải quý) chạy thục mạng ra đến khe suối. Giặc đuổi theo, phải vứt hết cúm, bem, địu con vượt qua suối chạy thoát thân. Từ đó người ta đặt khe suối này tên là Hong Cúm. Hồi ấy, tướng Phẻ là Chẩu Phạ Tín Toòng đóng đại bản doanh tại một quả đồi mang tên Pu Văng (nay gọi là đồi Độc Lập). Dưới chân Pu Văng là cánh đồng mang tên Tông Khao. Tông là đồng ruộng, còn Khao là trắng. Đó là nơi giặc Phẻ dìm trẻ em, đàn bà chửa phơi xác “trắng cả cánh đồng”.

Các thủ lĩnh người Thái là Lò Văn Ngải, Lò Văn Khanh đứng lên tập hợp, lãnh đạo dân Mường Thanh chống giặc. Song lực còn yếu, nghĩa quân chịu nhiều tổn thất, phải rút lên vùng núi cao bảo toàn lực lượng. Năm 1752, nghĩa quân Hoàng Công Chất đã làm chủ được Mường Ét (Xốp Ét), Mường Xằm (Sầm Nưa), Mường Xon, Mường Pở, Mường Cảu (nay là địa bàn tỉnh Hủa Phăn, Lào). Tại đây, Hoàng Công Chất đã tiếp xúc với những người Thái lánh nạn giặc Phẻ trong đó có hai tướng Ngải và Khanh. Hai bên liên kết với nhau để cùng chống lại giặc Phẻ.

Trong các năm 1751 - 1754, lực lượng nghĩa quân Hoàng Công Chất chỉ huy từ Mường Lói, Mường Lèo trên đỉnh núi cao đổ ập xuống góc phía tây vùng lòng chảo Mường Thanh, nhiều lần đánh chiếm thành Sam Mứn. Tuy nhiên, do thành được xây dựng kiên cố, quân Hoàng Công Chất đánh nhiều lần không hạ được. Cuối cùng, ông phải lập mưu để tướng Ngải và Khanh trá hàng. Chẩu Phạ Tín Toòng thấy Ngải, Khanh là người Thái đã phản lại Hoàng Công Chất về với mình nên chấp thuận. Đồng thời, nghĩa quân cũng trà trộn các nghĩa sĩ người Thái, Lào, Khơ Mú, Lự vào hàng ngũ giặc Phẻ.

Ngày 10/5/1754, Hoàng Công Chất chỉ huy nghĩa quân mở trận tấn công phía tây sông Nậm Rốn, phối hợp với các tướng Ngải, Khanh đánh ra, tiêu diệt hơn 2.000 quân giặc. Chẩu Pạ Tin Toòng bỏ thành chạy đến Pú Văng (chân đồi Độc Lập ngày nay) thì bị nghĩa quân đánh bắt sống. Mường Thanh cùng toàn bộ vùng Tây Bắc được giải phóng hoàn toàn. Nghĩa quân đã đem tướng giặc ra cánh đồng Tông Khao xử chém như để báo oán cho những oan hồn đàn bàn, trẻ con bị chúng sát hại tại nơi này.

Chiến thắng của nhân dân các dân tộc Tây Bắc năm 1754 dưới sự chỉ huy của Hoàng Công Chất có thể được xem như một chiến thắng “Điện Biên Phủ”. Bởi đây cũng là một chiến thắng đã giải phóng hoàn toàn vùng này khỏi sự chiếm đóng của một đội quân xâm lược tàn ác.

Hoàng Công Chất tuy là “giặc” của chính quyền phong kiến Lê - Trịnh nhưng tại đây ông lại được nhân dân ở tin yêu, tôn thờ như một vị vua bởi những công lao không chỉ trong việc tiễu trừ giặc Phẻ mà còn có công khai phá, xây dựng kinh tế vùng biên nay. Hai chiến thắng cách nhau hơn 200 năm, được làm nên bởi tinh thần đoàn kết xuôi – ngược và những người anh hùng dân tộc mãi sẽ đi vào trang sử hào hùng của dân tộc cả nước nói chung và miền Tây Bắc nói riêng.

×