Khát vọng hùng cường: Tụ họp dưới cờ đại nghĩa (Bài 2)

**********

Ngọn lửa yêu nước ở Paris

Ngày 1/5/1946, trong góc nhỏ ở số 41 phố Biomet (Paris), một phụ tá người An Nam của khoa Tai Mũi Họng Bệnh viện Necker ngồi biên thư.

Bức thư viết tay hai trang trên giấy trắng ngà, một góc tờ giấy bị rách mép. Nhưng lời lẽ trong thư hoàn toàn vẹn nguyên một tình yêu đất nước.

"Các anh em bên nước nhà đã phải trải qua bao nhiêu thời kỳ lịch sử gian truân, chúng tôi chẳng may chưa được gánh vác trực tiếp, rất lấy làm hổ thẹn, nguyện rằng sẽ dùng hết tâm cơ để đem bồi dòng máu chảy tha thiết cho nền độc lập".

Đó là thư của Bác sĩ Trần Hữu Tước – một trong những trí thức Việt kiều tại Pháp lúc bấy giờ.

Bức thư được gửi đến tay ông Phạm Văn Đồng – Trưởng phái đoàn Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, sau đó ít lâu là Trưởng phái đoàn Chính phủ Việt Nam tham dự Hội nghị Fontainebleau.

Đó chỉ là một trong nhiều tiếng gọi tha thiết mà giới trí thức Việt kiều gửi về trước ngày hội nghị khai mạc, 6/7/1946.

Cùng thời điểm tháng 5 ấy, tin Hồ Chủ tịch lên đường sang Pháp với tư cách thượng khách của Chính phủ sở tại đã làm xôn xao giới trí thức Việt kiều.

Với họ, Nguyễn Ái Quốc từ lâu đã là biểu tượng của lòng yêu nước trong sáng và bền bỉ soi sáng nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam.

Khi ấy, trong bầu không khí sục sôi yêu nước, cộng đồng khoảng 25.000 kiều bào dõi theo từng bước chân Hồ Chủ tịch. Hàng loạt hội thảo, mít tinh liên tiếp được tổ chức, bày tỏ sự ủng hộ Chính phủ lâm thời Việt Nam và phái đoàn Việt Nam.

Bác sĩ Trần Hữu Tước – người vừa gửi đi lá thư xúc động cũng trực tiếp có mặt trong nhiều sự kiện. Hình ảnh ông phát biểu trước Bác Hồ được chính kỹ sư Võ Quí Huân đã cầm máy quay ghi lại.

Bà Võ Quý Yêu Hòa Bình (73 tuổi, con gái ông Võ Quí Huân) vẫn nhắc lại thước phim ấy như một kỷ vật vô giá. "Tôi nhớ 2 bộ phim có tựa Phái đoàn Phạm Văn Đồng và Sức sống của 25.000 kiều bào tại Pháp được cha tôi và bác Mai Trung Thứ quay có đoạn phát biểu của bác Tước".

Không chỉ đứng sau ống kính, Võ Quý Huân (khi ấy 34 tuổi là Phó Chủ tịch Hội Ái hữu Việt Nam tại Pháp) còn trực tiếp theo bên Bác trong nhiều cuộc gặp gỡ với bạn bè Pháp và đồng bào xa xứ.

“Cha tôi cùng anh em Việt kiều tổ chức nhiều cuộc đón tiếp, mít tinh, hội nghị tuyên truyền cho Phái đoàn Việt Nam, được Bác đánh giá cao”, bà Bình kể.

Sau thước phim, bà Bình nhiều lần nhắc đến bản "Tuyên bố ủng hộ Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo" ngày 11/5/1946.

Bản tuyên bố được ông Võ Quý Huân, ông Phạm Quang Lễ cùng 119 trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân Việt kiều ký, khẳng định niềm tin vào con đường độc lập dân tộc.

"Khi được xem tài liệu, tôi thấy rõ chữ ký của cha và bác Phạm Quang Lễ trong bản tuyên bố", bà Bình nói.

Kỹ sư Phạm Quang Lễ, 35 tuổi lúc này đang làm trong ngành hàng không và chế tạo vũ khí tại Pháp, Đức.

Gặp được Bác Hồ, kỹ sư Lễ đã lắng nghe "tiếng gọi trong tim" để thực hiện hoài bão, sứ mệnh mình đã ước mơ bấy lâu nay. Đó là: phụng sự Tổ quốc.

"Những ngày tiếp xúc với Bác Hồ ở Pa-ri, tôi luôn có cảm giác lạ thường, một tiếng gọi thiêng liêng vừa gần, vừa xa, có cả ảo lẫn thực. Tiếng gọi từ một nơi xa xăm vạn dặm và cũng rất gần gũi bên tai. Lời của Bác, hình ảnh và linh hồn Tổ quốc kính yêu. Tiếng gọi đó trùng với ước mơ và hoãi bão tuổi trẻ của tôi lúc bấy giờ".

Cuối năm 1946, kỹ sư Phạm Quang Lễ được Bác Hồ đặt tên Trần Đại Nghĩa và giao nhiều trọng trách phục vụ kháng chiến.

Lịch sử cho thấy, phong trào yêu nước của trí thức Việt kiều như Võ Quý Huân, Phạm Quang Lễ, Trần Hữu Tước... đã nhen nhóm từ trước qua các cuộc mít tinh, đình công và ra báo. Đến năm 1946, khi Hồ Chủ tịch xuất hiện công khai tại Paris ngọn lửa ấy bùng lên thành một phong trào sôi sục.

Bốn gương mặt trí thức trẻ ở Paris thời đấy gồm Võ Quý Huân, Phạm Quang Lễ, Trần Hữu Tước và Võ Đình Quỳnh được Thứ trưởng Bộ Quốc Phòng Tạ Quang Bửu tiến cử với Hồ Chủ tịch. Họ đều là những người học rộng, giàu tâm huyết, được mời về nước tham gia kháng chiến.

Ngày 25/6/1946, trong một cuộc gặp với triết gia Trần Đức Thảo, Hồ Chủ tịch chia sẻ: "Sớm muộn gì cuộc chiến tranh Việt – Pháp cũng không tránh khỏi. Chú Phạm Quang Lễ, chú Võ Quí Huân về nước sẽ chế tạo vũ khí đánh giặc, chú Trần Hữu Tước bào chế thuốc men. Đó là những yêu cầu khẩn thiết nhất lúc này".

Dưới cờ đại nghĩa

Nhiều năm sau, khi tìm lại tư liệu và trò chuyện với những người từng làm việc cùng cha, bà Võ Quý Yêu Hòa Bình mới hiểu vì sao ông Huân và các bạn đồng hành lại quyết định về nước, gác lại gia đình, sự nghiệp nơi Paris để chọn con đường kháng chiến.

Trước khi bước lên chiến hạm Dumont d'Urville rời cảng Toulon, mỗi người trong họ đều có hành trình riêng. Phong trào yêu nước và đặc biệt, sự xuất hiện của Hồ Chủ tịch tại Paris đã kết nối, biến những tia nhỏ thành một ngọn lửa lớn.

Để hiểu rõ hơn vì sao cụ Võ Quý Huân đi theo Cách mạng, đi theo Bác Hồ, bà Hòa Bình đã gửi cho chúng tôi hai cuốn sách bà viết về cha với tựa: "Võ Quí Huân người kỹ sư nặng tình non nước".

Võ Quý Huân từng làm chủ bút tờ Đông Dương hoạt động ở Vinh, tham gia phong trào Mặt trận Bình dân vào năm 1935.

Vì hoạt động đấu tranh, ông bị nhà cầm quyền truy lùng và buộc phải trốn sang Pháp năm 1937. Nơi đất khách, ông bươn chải nhiều nghề kiếm sống, đồng thời học tập xuất sắc, giành ba bằng kỹ sư.

"Cha tôi khâm phục đức độ và tài năng của Bác. Ông đặt trọn niềm tin và quyết định theo Người về nước phục vụ cách mạng", bà Bình nói.

Bởi tính chất tuyệt mật, ông Huân chỉ có khoảng 2 ngày để chuẩn bị trước khi lên tàu cùng Bác. Trước khi rời Pháp, ông ôm con gái Việt Nga (chị gái cùng cha khác mẹ với bà Bình) vào lòng, dặn rằng chỉ đi vài ba tháng rồi sẽ về. Nào ngờ, cuộc chia tay ấy kéo dài đằng đẵng, đến khi ông mất năm 1967 vẫn chưa một lần gặp lại con gái.

"Kháng chiến trường kỳ, cha tôi không gặp được chị Việt Nga. Ông ân hận mãi", bà Bình xúc động.

Sau này, GS.Trần Đại Nghĩa cũng viết về đồng chí của mình: "Anh em chúng tôi rất quý mến và cảm phục Võ Quí Huân. Chắc rằng anh đã trải qua những giờ phút đắn đo, cân nhắc khi phải xa vợ trẻ và con thơ, thật không dễ. Nhưng anh đã về tham gia kháng chiến theo tiếng gọi của Tổ quốc. Con tim anh nặng tình non nước".

Còn đối với kỹ sư Phạm Quang Lễ, lần chia tay mẹ và gia đình để đi du học tràn đầy nước mắt. Còn chuyến trở về Tổ quốc lần này, ông đã "trưởng thành về nhiều mặt".

Từ ngày gặp Bác Hồ tại Paris, Phạm Quang Lễ thấy lòng mình vang lên một tiếng gọi lạ lùng: "Tiếng gọi từ một nơi xa vạn dặm và cũng rất gần gũi bên tai. Lời của Bác, hình ảnh và linh hồn Tổ quốc kính yêu. Tiếng gọi đó trùng với ước mơ và hoài bão tuổi trẻ của tôi lúc bấy giờ", hồi ký ông viết.

“Cha tôi chờ đợi ngày Bác gọi về nước để phụng sự Tổ quốc", ông Trần Dũng Trí, con trai cả của Giáo sư Trần Đại Nghĩa, tự hào nhớ lại.

Tháng 9/1946, sau nhiều cuộc tiếp xúc, Hồ Chủ tịch gọi Phạm Quang Lễ đến và nói: Hội nghị Fontainebleau không thành, đất nước phải chuẩn bị kháng chiến, rất cần những người có học và có tâm huyết. "Bác sắp về, chú sẵn sàng chưa?", Người hỏi. Và ông Lễ không chần chừ.

Còn với bác sĩ Trần Hữu Tước, lý do rời Paris hoa lệ để về Việt Nam chỉ gói gọn trong ba chữ: "Về đất nước".

Giáo sư Trần Hữu Tước sinh ngày 13/10/1913 trong một gia đình trung lưu tại làng Bạch Mai, xã Hoàn Long, tỉnh Hà Đông, nay là TP. Hà Nội. Tốt nghiệp phổ thông trung học, ông được học bổng sang Pháp học.

Tại Pháp, ông thi đỗ vào trường Đại học Y khoa Paris, bảo vệ luận án bác sĩ xuất sắc năm 1940. Sau đó ông được giữ lại trường làm một bác sĩ Tai mũi họng.

Ngày 19/9, chiến hạm Dumont d’Urville kéo còi, rẽ sóng rời Toulon. Trên boong tàu, Bác Hồ căn dặn bốn trí thức, ở quê nhà, đất nước còn thiếu thốn đủ bề, từ máy móc, nguyên liệu đến thợ lành nghề, về nước phải chịu thương chịu khó, đem kiến thức học được áp dụng vào hoàn cảnh trong nước.

"Bác mỉm cười: Cái quý nhất nằm trong đầu các chú. Tổ quốc đang cần những khối óc, những tài năng mới”, hồi ký của ông Võ Quý Huân ghi lại lời dặn của Bác.

Về nước, ông Võ Quý Huân làm Giám đốc Sở Khoáng chất kỹ nghệ Trung Bộ, lo việc sản xuất gang thép phục vụ ngành quân giới.

Kỹ sư Phạm Quang Lễ, lúc này đã đổi tên Trần Đại Nghĩa được giao nhiệm vụ Cục trưởng Cục Quân giới, phụ trách việc nghiên cứu, chế tạo vũ khí.

Còn bác sĩ Trần Hữu Tước, được phân công phụ trách cứu thương cho Trung đoàn Thủ đô và đã cùng Trung đoàn chiến đấu suốt 60 ngày đêm trong nội thành với tinh thần "Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh". Sau đó ông được mời giảng dạy và xây dựng ngành Tai mũi họng ở Trường Đại học Y Dược Việt Nam (nay là Trường đại học Y Hà Nội.

Những trí thức Việt kiều, tất cả đều rời bỏ sự nghiệp và cuộc sống ổn định nơi xứ người, để cùng Bác trở về, góp phần kiến quốc, đặt nền móng cho một nước Việt Nam độc lập.

Ông Hoàng Minh Giám, nguyên Thứ trưởng bộ Nội vụ (năm 1946) từng tâm sự: "Vì cảm phục nhân cách lớn của Bác mà các nhà tri thức Việt Nam sang Pháp du học, được người Pháp trọng dụng đã từ bỏ cuộc sống giàu sang để theo Bác về nước tham gia kháng chiến, phục vụ tổ quốc".

Nhà sử học Dương Trung Quốc sau này gọi đó là một “thế hệ vàng”, những con người sẵn sàng rời bỏ vinh hoa để dấn thân, bởi lòng yêu nước được đánh thức và tập hợp dưới ngọn cờ đại nghĩa của Hồ Chí Minh.

Những thanh niên sớm tham gia các hoạt động cách mạng ở trong nước, rồi sang Pháp học tập, đạt được danh vị, nghề nghiệp, có người còn có một cuộc sống gia đình êm ả và sung túc lại có thể sẵn sàng rời bỏ tất cả để trở về Tổ quốc giữa muôn vàn gian khổ hy sinh để cùng toàn dân kháng chiến và kiến quốc.

Lời giải đáp cho câu hỏi đó thật đơn giản, Nhà sử học viết: "Những thanh niên thuộc thế hệ Vàng ấy, mà cốt lõi tạo nên giá trị còn hơn cả vàng ròng chính là lòng yêu nước vốn có ở mọi con người Việt Nam được đánh thức, cổ vũ và tập hợp dưới ngọn cờ đại nghĩa của một con người của lịch sử đã coi Độc lập - Tự do là cái đáng quý hơn hết thảy…”.

Đón đọc bài 3: Chiếc áo trấn thủ và cuộc "giải mã" Quan lang xứ Mường

×