“Kho vàng” di sản phía Bắc liệu có “rực sáng” khi hai miền đất Phật hợp nhất?

Sáp nhập Bắc Ninh - Bắc Giang: Hành trình kết nối những làn điệu vùng Kinh Bắc sau khi hợp nhất

Từ bao đời nay, dòng sông Cầu vẫn miệt mài chảy giữa đôi bờ Bắc Ninh - Bắc Giang, như một nét vẽ mềm mại vạch nên dáng hình miền quê Kinh Bắc. Một bên là những làng quan họ cổ, bên kia là vùng thổ cư phồn thịnh cùng chia sẻ một nền văn hóa chung. Hai bờ sông Cầu không chỉ đối đáp bằng những làn điệu tình tứ, mà còn đồng vọng trong một tinh thần chung: xem văn hóa là cốt lõi của bản sắc, xem di sản là nền móng để bước tiếp vào tương lai.

Theo đề án thay đổi địa giới hành chính, sáp nhập Bắc Ninh và Bắc Giang hợp nhất thành một đơn vị hành chính mới, giữ tên gọi tỉnh Bắc Ninh, với trung tâm chính trị - hành chính đặt tại khu vực tỉnh Bắc Giang hiện nay. Đây là bước đi mở ra kỳ vọng lớn lao về một không gian phát triển mới - nơi Kinh Bắc xưa được định hình lại trong cấu trúc hiện đại, năng động và giàu bản sắc.

Với tổng diện tích 4.718km² và quy mô dân số đạt khoảng 3,619 triệu người, tỉnh Bắc Ninh mới sau hợp nhất dự kiến trở thành một trong những đơn vị hành chính có mật độ dân cư và tiềm lực phát triển kinh tế - xã hội hàng đầu khu vực Đồng bằng sông Hồng.

Nếu Bắc Ninh là địa bàn đứng đầu cả nước về giá trị sản xuất công nghiệp với sự hiện diện của các tập đoàn công nghệ lớn như Samsung, Canon, Foxconn… thì Bắc Giang lại đang nổi lên mạnh mẽ với vai trò “thủ phủ vải thiều”, đồng thời là điểm sáng thu hút đầu tư mới trong lĩnh vực công nghiệp chế biến và logistics, nhờ hạ tầng cải thiện nhanh chóng và chính sách linh hoạt.

Bên cạnh đó, việc hợp nhất không làm nhòa đi bản sắc của từng vùng, mà ngược lại, có thể tạo điều kiện để mở rộng không gian gìn giữ và quảng bá văn hóa. Những lễ hội như hội Lim (Bắc Ninh), hội Yên Thế (Bắc Giang) hay những di sản vật thể, phi vật thể sẽ có cơ hội kết nối, hỗ trợ lẫn nhau, tạo thành chuỗi trải nghiệm du lịch văn hóa - tâm linh phong phú, hấp dẫn. Cả hai địa phương đều là cái nôi của văn hóa Kinh Bắc, với những giá trị đặc sắc như dân ca quan họ, ca trù, lễ hội truyền thống, tranh dân gian Đông Hồ, đình - chùa cổ kính và những làng nghề lâu đời.

Năm 2009, Dân ca Quan họ Bắc Ninh chính thức được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sau 15 năm, từ những hạt nhân ban đầu, Quan họ đã phát triển vượt khỏi giới hạn làng quê: Bắc Ninh hiện có hơn 150 làng thực hành Quan họ, gần 400 câu lạc bộ dân ca, thu hút hàng chục nghìn người thuộc nhiều thế hệ.

Cùng thời điểm đó, Bắc Giang - một trong những địa phương có ca trù được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp, cũng bước vào hành trình bền bỉ để giữ gìn những gì tinh túy nhất của cha ông. Từ 5 câu lạc bộ Quan họ ban đầu, đến nay toàn tỉnh đã có 84 câu lạc bộ với gần 1.500 hội viên, trải rộng khắp các huyện, thành phố, đặc biệt là vùng trung tâm như Việt Yên - nơi được ví là bờ Bắc của không gian Quan họ truyền thống.

Ở cả hai tỉnh, hàng trăm nghệ nhân đang ngày đêm bền bỉ giữ lửa, không chỉ biểu diễn mà còn truyền dạy, ươm mầm cho thế hệ sau. Trong bối cảnh hợp nhất, Quan họ - Ca trù không chỉ là vốn quý của mỗi địa phương, mà đã thực sự trở thành sợi dây chung gắn kết, tạo nên một bản sắc văn hóa Kinh Bắc thống nhất: vừa cổ kính, vừa đương đại, vừa truyền thống, vừa tràn đầy sức sống.

Sáp nhập Bắc Ninh - Bắc Giang: Những di tích nghìn năm tuổi “kết đôi” trên bản đồ sáp nhập

Sau những làn điệu quan họ ngọt như rót mật và tiếng trống chầu ca trù ngân vang nơi sân đình, miền đất Kinh Bắc tiếp tục chào đón du khách bằng một kho tàng di tích sống động, nơi từng viên ngói, bậc thềm đều chất chứa lớp lớp thời gian.

Theo thống kê của Bộ VHTTDL năm 2024, tỉnh Bắc Ninh có 1.589 di tích, trong đó 4 di tích quốc gia đặc biệt, 204 di tích cấp quốc gia, 435 di tích cấp tỉnh và 18 bảo vật quốc gia.

Trong khi đó, Bắc Giang cũng là vùng đất cổ nhiều trầm tích lịch sử, có tới 755 di tích, danh thắng đã được xếp hạng, với 5 di tích/cụm di tích quốc gia đặc biệt, 96 di tích cấp quốc gia và hàng trăm di tích cấp tỉnh. Không chỉ dừng lại ở giá trị lịch sử - văn hóa, nhiều di tích quốc gia và di tích quốc gia đặc biệt trên địa bàn 2 tỉnh còn được định hướng trở thành điểm đến du lịch trọng tâm, góp phần làm giàu bản sắc và tạo đà phát triển kinh tế địa phương.

Trong hành trình khám phá vùng đất sau hợp nhất, Bắc Ninh với cốt lõi văn hóa bền sâu và lớp vỏ hiện đại đang từng ngày đổi mới, nổi lên như một trung tâm du lịch văn hóa có chiều sâu hiếm có ở miền Bắc.

Dừng chân tại Từ Sơn, nơi xưa kia từng là “đô thị cổ bên sông” với những phiên chợ nổi tiếng, tín đồ xê dịch không thể bỏ qua Đền Đô - ngôi đền cổ kính được ví như linh hồn của vùng đất Đình Bảng. Đây là nơi thờ 8 vị vua triều Lý - triều đại đã đặt nền móng vững chắc cho quốc gia Đại Việt. Ngay bên cạnh là Đình làng Đình Bảng, công trình kiến trúc gỗ độc đáo được người xưa ví như "bản giao hưởng của nghệ thuật chạm khắc dân gian".

Leo một đoạn đường quanh núi, chùa Tiêu hiện ra như một nét chấm phá tĩnh tại giữa vùng non xanh Tương Giang. Không phô trương, không đông đúc, ngôi chùa ẩn mình giữa núi rừng, nơi vẫn lưu truyền nhiều giai thoại gắn với thời Lý và đặc biệt là vua Lý Thái Tổ. Những bậc chân thành khi đến đây thường dừng lại thật lâu bên tượng thiền sư Như Trí - một kiệt tác điêu khắc cổ mang dáng dấp người thật, nhưng chất chứa linh khí hiếm có.

Xuôi về phía Thuận Thành, chùa Dâu đón du khách bằng tháp Hòa Phong - ngọn tháp gạch thô mang vẻ đẹp mộc mạc mà uy nghi. Là một trong những trung tâm Phật giáo cổ xưa nhất Việt Nam, chùa không chỉ là điểm dừng chân tâm linh mà còn là nơi lưu giữ cốt lõi kiến trúc và tư tưởng tôn giáo qua hơn một nghìn năm lịch sử.

Còn nếu muốn ngắm trọn vẹn sự giao thoa giữa thiên nhiên và kiến trúc Phật giáo, du khách có thể đặt chân lên chùa Phật Tích, tựa lưng vào núi Lạn Kha. Bộ tượng mười linh thú bằng đá sa thạch: sư tử, voi, trâu, tê giác, ngựa, xếp thành từng cặp đăng đối, quỳ chầu trước Tam bảo, không chỉ là kiệt tác mỹ thuật mà còn được công nhận là Bảo vật Quốc gia: hiếm hoi và độc bản.

Khi chiều ngả xuống vùng đất Diềm - nơi sinh ra những làn điệu Quan họ cổ, du khách có thể ghé đền Cùng và giếng Ngọc. Nước trong giếng, múc bằng tay trần và uống tại chỗ, mát ngọt như chính tấm lòng người Quan họ. Ở đây, hồn quê và nước giếng không khác nhau là mấy: mộc mạc, trong lành và thấm đẫm tình người.

Chỉ cách một chặng xe không xa, vùng đất Bắc Giang lại mở ra một không gian tâm linh rộng lớn hơn, nơi thiên nhiên hòa quyện với đạo pháp, nối tiếp mạch văn hóa - lịch sử từ Kinh Bắc lên miền núi Yên Tử.

Nếu Bắc Ninh là vùng đất ghi dấu nền móng đầu tiên của Phật giáo Đại Việt thì Tây Yên Tử nằm ở xã Tuấn Mậu, huyện Sơn Động, lại là nơi hội tụ tinh thần thiền tông của các bậc chân tu thời Trần. Khu tâm linh Tây Yên Tử trải dài gần 14ha, chia thành bốn cụm chùa chính: Trình, Hạ (Phật Quang), Trung và Thượng (Kim Quy), nối với chùa Đồng và tượng Phật hoàng Trần Nhân Tông qua đường rừng và cáp treo. Những cung bậc độ cao từ 145m tới gần 1.000m giúp du khách cảm nhận rõ sự chuyển mình của không gian, từ chân núi tĩnh lặng đến mây trời bảng lảng trên đỉnh thiêng.

Không chỉ dừng lại ở Tây Yên Tử, tuyến du lịch tâm linh dọc tỉnh lộ 293 còn dẫn lối tới hàng loạt di tích nổi bật khác của Bắc Giang. Trong đó, chùa Vĩnh Nghiêm tại huyện Yên Dũng là điểm dừng chân quan trọng. Giữa rừng tre xanh thẳm, chùa không chỉ lưu giữ tượng cổ và bia đá, mà còn là nơi tôn thờ Trúc Lâm Tam Tổ - dấu ấn hiếm hoi còn lại của thiền phái Trúc Lâm.

Rời vùng núi rừng, du khách có thể xuôi về xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, để bước vào thế giới khép kín và độc đáo của chùa Bổ Đà. Ngôi chùa nép mình trên sườn Phượng Hoàng sơn, mang dáng dấp thuần Việt hiếm hoi còn sót lại. Những bức tường đất nện, mái ngói rêu phong và khu vườn tháp cổ kính là nơi yên nghỉ của hơn 2.000 vị tăng ni, tạo nên một cảnh quan vừa linh thiêng, vừa mộc mạc mà khó nơi nào sánh được.

Không xa chùa Bổ Đà là đình Thổ Hà - biểu tượng kiến trúc và chạm khắc của thời Lê Trung Hưng. Ba nếp đình còn lưu dấu rõ nét "tứ linh, tứ quý", chim thú cách điệu, phản ánh thẩm mỹ và quan niệm nhân sinh của người Việt cổ.

Đình nằm giữa làng gốm cổ Thổ Hà, nơi người dân xưa từng làm gốm men da lươn nức tiếng một thời. Để cảm nhận thêm phần hùng tráng của mảnh đất này, tín đồ xê dịch có thể ghé thăm Thành cổ Xương Giang, phường Xương Giang, TP Bắc Giang. Nơi đây từng ghi dấu chiến công lịch sử vào thời Lê sơ, nay được phục dựng lại với diện tích hơn 10ha, trở thành điểm đến mang đậm hơi thở quá khứ.

Từ những nếp chùa xưa cũ giữa làng quê Bắc Ninh đến cảnh rừng xanh thẳm ôm lấy chùa tháp ở Bắc Giang, hành trình nối dài giữa hai miền đất cổ không chỉ là chuyến du ngoạn về không gian, mà còn là cuộc đối thoại lặng thầm với lịch sử và tâm linh của người Việt.

×